Raye maakt van woorden haar wapen

Het valt niet te negeren. De tranen biggelen bij Raye (24) over haar wangen. De Britse zangeres verontschuldigt zich vanuit haar Zuid-Londense huiskamer met wijnrode muren: „Ik kan er gewoon niet meer mee ophouden vandaag.”

De reden is invoelbaar. Een paar uur voor dit gesprek hoorde ze dat haar song ‘Escapism’, het door een kickdrum geleidde expliciete relaas van een nogal zelfdestructieve avond met drank en drugs, op nummer 1 staat in de Britse hitlijst. De afgelopen maand kroop het nummer gestaag omhoog, om te blijven hangen op de tweede plek, met Kerst weer wat te zakken en vanmorgen kwam het telefoontje van haar vader: „We did it.”

Rachel Keen, alias Raye, dochter van een Ghanees-Zwitserse moeder en Britse vader, struikelt over haar gedachten als ze probeert uit te leggen wat er door haar heen gaat. Tien jaar geleden bracht ze haar eerste liedje uit. Op haar zeventiende tekende ze een groot platencontract voor vier albums bij Polydor. Een vroege, veelbelovende carrièrestap, maar tot haar frustratie bleef ze, zonder opgave van reden, jaren in de wachtkamer van de platenmaatschappij zitten.

Niks eigen album. Ondanks dat ze stapels mainstream top 40-liedjes afleverde, zoals ‘You Don’t Know Me’. Of nog veel geliktere, door hitsmid David Guetta geproduceerde ‘bangers’ als ‘Bed’ en ‘You Can’t Change Me’. Ook schreef Raye mee aan liedjes die uiteindelijk op naam kwamen van grote namen als Beyoncé, John Legend, Charli XCX en meidengroep Little Mix. In juni 2021 maakte ze haar benarde positie via Twitter bekend: „Beeld je deze pijn eens in. Ik heb sinds 2014 een contract bij een groot label. Album na album ligt er te verstoffen. Nu geef ik die liedjes weg aan A-artiesten omdat ik nog steeds op de bevestiging wacht dat ik goed genoeg ben om een album uit te brengen.”

‘Escapism’

Beklimming

Na zeven gekooide jaren brak Raye vorig jaar eindelijk los van haar label. Haar ‘comeback’ is „een beklimming van de steilste hellingen op een berg”. Maar boven plantte ze een megavlag. ‘Escapism’ topt de Britse hitlijst, stijgt in de Amerikaanse Billboard top 100 (nu 43) en voor wat het waard is: hier heeft ze Megahit bij 3FM te pakken.

Maar dat ze 3 februari als onafhankelijk artiest zelf haar debuutplaat My 21st Century Blues uitbrengt is pas echt de ultieme bevestiging dat ze in zichzelf moest blijven geloven, zegt Raye. Dat het ging om haar kunst, en niet om budgetten, cijfers en posities. „Mijn hele leven en hart heb ik in muziek gestopt”, snift ze. „Nogmaals, sorry dat ik huil. Echt.”

Een paar maanden geleden, Tolhuistuin, Amsterdam. Een intieme showcase à l’improviste: in rood leren jasje zingt Raye aan de piano liedjes. Rechts haar gitarist. Bevrijdend vindt ze het, zo te kunnen delen met toegewijd publiek. De zangeres was het niet van plan, maar ineens was het tweeënhalf uur later. Op een kruk komt de ballade ‘Bigger’ die op Beyoncé’s album The Lion King, The Gift landde. Mooi. Maar vooral een bijtende song als ‘Hard Out Here’, haar dikste middelvinger naar de muziekindustrie met zijn „witte CEO’s. Fuck hun privileges”, komt aan.

Ik heb erg lang gewacht en ik wil niets meer verhullen

Raye

Raye heeft van haar woorden haar wapen weten te maken. Het indrukwekkende album My 21th Century Blues is haar persoonlijke verhaal – een moderne elektronische blues van een vrouw van deze tijd. Tussen de broeierige, nonchalante overgave van Amy Winehouse en de schalkse directheid van de vroegere shockdiva Lady Gaga komt Raye. Ze verpakt zware onderwerpen in scherpe dansritmes, duistere gestapelde synthlagen, knisperbeats of meer bonkende bassen en door de computer gemanipuleerde vocalen. Bovenal is er haar stem: een zelfverzekerde tongrollende flow in raps, aangenaam vintage soulvol met hoge noten tot vervreemdend elektronisch vervormd.

Heavy kluit

Ze wil „transparant” zijn, recht voor zijn raap – niets houdt haar meer tegen. Maar het is een heavy kluit. Raye zingt en rapt over vroegere drank- en drugsverslaving en gedrogeerd worden, de angsten die haar tergen, de toxische mannelijkheid die ze tegenkwam en haar obsessie met haar uiterlijk wat uiteindelijk leidde tot body dysmorphic disorder (ofwel BDD, of morfodysforie). Ook laat ze seksueel misbruik niet onbesproken. En dan is er nog de eco-anxiety (klimaatstress) die veel twintigers niet vreemd is.

Muziek als therapie? Ze knikt. „Ik heb erg lang gewacht en ik wil niets meer verhullen.” Valt het haar makkelijker om over deze ervaringen te communiceren via muziek? „Absoluut. Bovendien dragen melodie en sounds bij aan de emotie die je wilt overdragen. ‘Escapism’ vertelt een verdrietig verhaal, maar het voelt krachtig door het dikke, gelaagde muziekfundament eronder. Het nummer ‘Body Dysmorphia’ is smooth r&b-achtige muziek, maar de krassende strijkers in het intro geven een ongemakkelijk gevoel.”

Opmerkelijk is hoe Raye zich in haar nummer nergens spaart. Juíst niet, stelt ze. „Er schuilt kracht in het openbaar maken van gevoelens die je meestal voor jezelf houdt!” Neem de treurige elektropoptrack ‘Body Dysmorphia’. Ongenadig benoemt ze de in haar ogen onvolmaaktheden van haar lichaam. „I hate the way my face is square, I hate my arms inside the sleeves.”

Met reden, zegt ze. „Hoeveel mensen zullen dit ook niet doormaken? Muziek heelt. Ik wil er eerlijk over zijn, geen metaforen gebruiken. Want ik was zo depressief, ik trad vroeger op met wel vier korsetten aan, zo ongemakkelijk voelde ik me met hoe ik eruitzag. En omdat niemand zag wat ik zie, was ik ontzettend eenzaam. En nu denk ik, hier zou iemand wat aan kunnen hebben.”

Sommige liedjes bestaan al jaren. Hoewel sommige thema’s nog steeds spelen zit ze nu beter in haar vel. In ‘Mary Jane’ zingt ze, op begeleiding van een droge drumbeat en een slaggitaar, hoe de roes van wiet destijds haar zware gedachten bedwelmden. „Verdovende middelen zijn alom tegenwoordig”, zegt Raye. „Maar voor vrouwen is het een taboe hierover te praten. Het is te on-sexy, onaantrekkelijk. Je houdt het dus geheim. Zoiets kan je isoleren. Nu wil ik uitdragen hoe slecht het voor je is om drugs te nemen. En dat het niet erg is om hulp te vragen.”

Misbruik en onmacht

De upbeat dancetrack ‘Black Mascara’ met wegdraaiende synthesizers vertelt het rauwe verhaal van drogering (ongemerkt drugs in een drankje) en misleiding. „Er is altijd de schaamte om over penibele situaties te praten. Het voelt als aandachttrekkerij. En toch moet je je mond opentrekken en zeggen: wat heb je mij aangedaan! Met muziek kun je iets lelijks in iets moois veranderen.”

Maar geeft ze toe, het live uitvoeren van ‘Icecream Man’, een nogal gedetailleerde, openhartige song over misbruik, valt haar soms zwaarder dan ze dacht. De onmacht in het nummer is invoelbaar en laat de luisteraar niet koud. „Het herbeleven van rauwe, donkere ervaringen die ik als kind had is heftig. Maar weet je, de statistieken zijn ongelofelijk. Één op de vier mensen maakt zoiets mee in zijn leven. Voor hen doe ik dit.” Ineens vrolijk: „Maar volgens mij heb ik bij de tour een therapeut op stand-by nodig.”

‘Black Mascara’:

Ze moet tien jaar geweest zijn toen Raye duidelijk tegen haar vader uitsprak dat ze artiest werd. Sindsdien heeft ze er alles aan gedaan om te leren wat dat precies inhoudt: zanglessen, het componeren van liedjes, het bespelen van instrumenten, in haar geval piano, cello, fluit, en ze weet alles af van diverse elektronische techniek. Net als haar voorbeeld Amy Winehouse wilde ze naar de fameuze Brit School (Performing and Creative arts). Met ‘Summertime’, de lome versie van Ella Fitzgerald, werd ze aangenomen, op haar veertiende.

Raye vertelt dat ze, toen ze in de race was voor de hoofdrol in een biopic over Amy Winehouse, diep in haar werk was gedoken. „Ik herken veel in haar overlevingsdrang, de problemen die ze had. Veel van haar idolen zijn ook de mijne: Ella Fitzgerald, Nina Simone, Louis Armstrong, Dionne Warwick. Ik ben ook gek op jaren zestig jazz, de energie van bigbands.”

Thuis groeide ze op met r&b en gospel. Dat is terug te horen in het slotstuk van haar plaat ‘Buss it Down’, waarin ze met een koor haar album, het levensmozaïek van gebroken glasstukjes, afsluit. „Dit zijn stuk voor stuk belangrijke verhalen geweest die ik wil vertellen”, zegt Raye. „Ha, misschien is mijn tweede album wel traumavrij. Ik droom ervan stijlen te gaan mengen, om genres aan elkaar te binden. Ik wil soulvolle gospelroots met echte instrumenten.”

Concert: 25/2 Melkweg, Amsterdam