Toxisch leiderschap bij DWDD
Van de programma’s die de commissie-Van Rijn apart behandelt in haar rapport over wangedrag bij de publieke omroep, is talkshow De Wereld Draait Door (2005-2020) het ernstigste geval. Veel over het wangedrag van presentator Matthijs van Nieuwkerk was al bekend uit onthullingen van de Volkskrant. Vrijwel alle 69 mensen die zijn gehoord door de commissie hadden te maken met pesten en verbale intimidatie. Het rapport spreekt van publieke vernedering, van „veel verbaal geweld en in sommige gevallen fysiek geweld”. Dit leidde tot allerlei fysieke en mentale klachten, deels langdurig en ernstig, bijvoorbeeld burn-outs en depressies.
Nieuw is het seksuele wangedrag. Vrouwelijke medewerkers werd gevraagd „de uiterlijke en seksuele voorkeuren van (informele) leidinggevenden te faciliteren”. Onduidelijk is over wie dit gaat. De aantrekkelijkheid en seksuele beschikbaarheid van vrouwen was volgens diverse geïnterviewden van belang voor het krijgen of behouden van hun baan. Seks in ongelijke machtsverhoudingen was normaal. Na het verbreken van de relatie waren de vrouwen niet langer welkom op de redactie, volgens oud-medewerkers.
De Volkskrant meldde donderdagavond dat een vrouwelijke medewerker vertrok met bijna 20.000 euro mee, nadat een affaire met Van Nieuwkerk stukliep en er een onwerkbare situatie zou zijn ontstaan. Directeur content Suzanne Kunzeler (BNNVARA) bevestigt dit. Van Nieuwkerk stelt zich niet aan seksueel- of fysiek grensoverschrijdend gedrag schuldig te hebben gemaakt.
Het rapport spreekt van ontbrekend, toxisch en egocentrisch leiderschap. Op alle vlakken was de sfeer onveilig. Slechts 9 procent had een vast contract, de anderen waren doorlopend onzeker over hun baan. Veel overwerk, overbelasting, de werkdruk was te hoog. Mensen die ziek waren, werd herhaaldelijk verzocht toch te komen werken. Grensoverschrijdende gedrag werd volgens de commissie „normaal gevonden omdat het zo frequent voorkwam en bovendien werd vertoond door leidinggevenden en collega’s die in hoog aanzien stonden, en door de directie werden gesteund.” Het hoge opbrandcijfer werd gezien „als vorm van personeelsbeleid […] vanuit de gedachte: We zien wel wie zich handhaven.”
Met de klachten over grensoverschrijdend gedrag heeft de leiding van BNNVARA weinig tot niets gedaan. Grillig en intimiderend gedrag werd bestempeld als onvermijdelijk onderdeel van het succes van het programma. Dat hoort erbij als je in de „Champions League” speelt, was de redenering.
Bij NOS Nieuws en Sport is het erger
Vrouwelijke collega’s die worden weggepest als ze niet ingaan op avances van mannelijke medewerker. Medewerkers die „op onprettige wijze” terechtgewezen werden via de autocue of intercom terwijl collega’s meeluisteren.
Over de cultuur bij NOS Sport was al veel geopenbaard. Daarom baart het deelhoofdstuk over de NOS ook opzien over de ervaringen op de nieuwsredactie. Op basis van de vragenlijsten concludeert de commissie dat bij NOS Sport en NOS Nieuws nog steeds sprake is van meer grensoverschrijdend gedrag dan in de rest van de landelijke omroep. Ruim 80 procent van de medewerkers op die redacties zei het afgelopen jaar te maken hebben gehad met pesten en intimidatie. Terwijl dat bij de NPO als geheel om 73 procent gaat.
De directie is verrast door de negatieve beoordeling door werknemers bij NOS Nieuws. Al melden geïnterviewde deelnemers wel op positieve veranderingen „de laatste tijd”. De commissie is kritisch op de mate waarin directie heeft ingegrepen, nadat de ondernemingsraad al jaren aandacht vroeg voor ongewenste omgangsvormen en de stijl van leidinggeven. Leidinggevenden worden nog steeds vooral op inhoudelijke kwaliteiten geselecteerd, erkenden ook NOS-functionarissen in gesprekken, terwijl er onvoldoende aandacht is voor de sociale capaciteiten.
Flexibele arbeidscontracten zijn minder een factor in kwetsbaarheid van werknemers. Wat betreft NOS Sport had 80 procent van de respondenten een vast contract, NPO-breed is dit 67 procent. Maar die hechte cultuur die is ontstaan kenmerkt zich als vrouwonvriendelijk. In gesprekken met de commissie laten vrouwen weten dat er op ze wordt „gejaagd”, dat vrouwen „loslopend wild” zijn of zich als vrouw „prooi” voelden.
De hoofdredactie onder Maarten Nooter trad afgelopen maart af nadat de Volkskrant beschreef hoe presentatoren over de schreef konden gaan. Eerder al had een interne inventarisatie honderd meldingen opgeleverde van grensoverschrijdend gedrag, waaronder ook discriminerende opmerkingen. De hoofdredactie greep daarbij niet of te weinig in, zoals ook zou blijken uit een column van Marijn de Vries in NRC over aanhoudende seksuele opmerkingen van een wielercommentator.
Volgens de vorige hoofdredactie, zo schrijft de commissie, zijn er wel werknemers in een-op-een-gesprekken aangesproken op gedrag. Dit zou niet aan melders teruggekoppeld zijn vanwege privacy. De directie van NOS herkent de beschreven cultuur bij Sport, „bijvoorbeeld wat betreft seksisme”. Wel zegt de directie „alles wat zij nodig achtte om de sociale veiligheid te organiseren, in stelling te hebben gebracht”.
