De titels die de Roemeense filmregisseur Radu Jude voor zijn films kiest, zijn taalkunstwerken op zich. Een persoonlijke favoriet was al I do not care if we go down in history as barbarians (2018). Daarna kwam het in Berlijn met een Gouden Beer bekroonde Bad Luck Banging or Looney Porn. En nu is vanaf deze week via arthousestreamer MUBI Do Not Expect Too Much from the End of the World te zien. De film werd vorig jaar op het filmfestival van Locarno bekroond met de speciale juryprijs en is vanaf 4 juli ook nog in een geselecteerd aantal filmtheaters te zien dankzij het onvolprezen Previously Unreleased-programma van filmmuseum Eye. Het zijn titels die al een beetje aangeven met wat voor soort films we te maken hebben: ergens op het snijvlak van satire en ironie.
Jude (1977) begon zijn carrière als reclamefilmer. Hij kwam bovendrijven op de stromen van de Roemeense postcommunistische Noul Val (‘nieuwe golf’) van het begin van deze eeuw, en debuteerde in 2009 met de Nederlandse coproductie The Happiest Girl in the World. En nu staat zijn naam garant voor slimme films die op de meest terloopse manier een meeslepend goed geconstrueerd verhaal vertellen, en ondertussen vol zitten met filosofische citaten, popcultuur, ideologiekritiek, media-analyses en onverwachte essayistische intermezzo’s waardoor ze na een tweede of derde keer kijken genoeg stof bevatten om een promotieonderzoek over te schrijven.
Het is heerlijk als filmmakers hun publiek niet alleen serieus nemen maar ook een beetje uitdagen. Zo hóéf je bijvoorbeeld niet te weten dat de titel Do Not Expect Too Much from the End of the World ontleend is aan de Poolse aforist Stanislaw Jerzy Lec om toch de strekking van die woorden mee te krijgen. Maar wat een winst is het om na het kijken van de film zijn naam te googelen en te ontdekken dat Lec twee wereldoorlogen en een Duits werkkamp overleefde, na WO II naar Israël emigreerde, naar Polen terugkeerde en zichzelf daar het leven moeilijk maakte als criticus van het communistische regime. Lec’ biografie is exemplarisch voor het soort films dat Jude de afgelopen jaren is gaan maken. Ze gaan altijd over het moment waarop verschillende tijdlijnen in de geschiedenis op elkaar botsen en wat er dan uit de breuklijnen tevoorschijn komt.
Dat zien we ook terug in Do Not Expect. Twee tijden lopen door elkaar. In het heden maken we kennis met de overwerkte klapkauwgom kauwende productieassistent Angela. Ze crost in een glitterjurk rond door Boekarest op zoek naar hoofdpersonen voor een bedrijfsfilm over veiligheid op de werkvloer. Ondertussen spuit ze op haar Andrew Tate-parodieaccount Bobita vuilbekkende vrouwenhaat de ether in.
Daar beginnen film en werkelijkheid al door elkaar te lopen. Regisseur Radu Jude vertelde vorig jaar op het filmfestival van Locarno dat actrice Ilinca Manolache inderdaad zo’n TikTok-alter ego heeft. Waarop hij besloot het in de film te schrijven.
Filmgeschiedenis
Toen we hem onlangs nog eens spraken via Zoom voegde hij daaraan toe dat een tweede, historische verhaallijn van de film ook min of meer toevallig tot stand kwam: „Tijdens het schrijven van het script ging ik op zoek in de Roemeense filmgeschiedenis of er als referentie al van dit soort stadsroadmovies met een vrouw achter het stuur bestonden. Zo stuitte ik op Angela Moves On (1981), over een vrouwelijke taxichauffeur. Hoe beter ik de film bekeek, hoe meer ik ontdekte dat er allerlei dingen te zien waren die destijds aan het oog van de communistische censor moeten zijn ontsnapt. Tekenen van armoede. Rijen voor winkels. Die heb ik toen in hyperslowmotion in de film gemonteerd.”
Dat Dorina Lazar, die de hoofdrol in Angela Moves On speelde, ook een rol in Do Not Expect zou krijgen, was vanaf dat moment alleen maar logisch. En zo beginnen de actuele Angela’s en hun virtuele mediadubbelgangers door elkaar te lopen. Jude: „Er zit ook een zeker autobiografisch element in de film. Toen ik begon, heb ik allerlei baantjes op filmsets gehad, van reclamefilmer tot regisseur van soaps. Zestienurige werkdagen werden met een zekere romantiek verdedigd. Angela is deels gebaseerd op een bevriende productieassistent die dodelijk is verongelukt nadat hij achter het stuur in slaap was gevallen. Er zit een montagesequentie in de film van gedenktekens langs de weg die daarnaar verwijst. Ik ben niet nostalgisch over het communisme, maar wel kritisch op het kapitalisme dat ervoor in de plaats is gekomen.”
Hij vertelt dat het rondlopen in de wereld van telemarketing en reclame, net als zijn kennismaking met TikTok en andere sociale media hem een zekere fascinatie, zo niet „affiniteit met smakeloze media-uitingen” heeft gegeven. Of, zo nuanceert hij: „Een interesse in filmbeelden die niet per se artistiek zijn.” Reden waarom hij ook zo schaamteloos het gruizige sjiek van zijn zwart-witheden doorsnijdt met Bobita’s TikToks: „Ze behoren allemaal tot het domein van filmische beelden. Er is eigenlijk geen hiërarchisch verschil tussen superieure kunstzinnige en inferieure trashbeelden. Componist John Cage zei al in de jaren zeventig dat we via de kunst het ‘lelijke’ en het ‘onzuivere’ kunnen transformeren. Daar ben ik het helemaal mee eens. Het hangt allemaal van de context af.” Provocerend, plagerig: „Als ik bad taste gebruik, wordt het good taste.”
