Is dit de top van de Europese golf, of pas het begin? In Brussel is de verbijstering groot, na de monsteroverwinning van de PVV bij de Nederlandse verkiezingen woensdag.
De winst past in de bredere verrechtsing die in Europa al een tijdje gaande is, waarbij in een groeiend aantal landen radicaal-rechtse partijen meeregeren. Maar zo groot als nu in Nederland was de zege van een radicaal-rechtse partij nog niet eerder. En dat roept vragen op over wat nog gaat komen, bijvoorbeeld tijdens de Europese verkiezingen in juni volgend jaar. En natuurlijk zijn er ook vragen over wat dit betekent voor de Nederlandse houding tegenover bijvoorbeeld steun voor Oekraïne.
Vooral omdat Nederland de afgelopen jaren juist een pro-Europese, constructieve houding aannam in Brussel. Als veteraan-premier was Mark Rutte er een spin-in-het-web, die in nauw contact stond met collega-regeringsleiders en de voorzitters van de Europese Commissie en de Europese Raad. Het maakte hem, en daarmee Nederland, invloedrijk.
Of binnenkort premier Geert Wilders in Brussel aanschuift is nog afwachten, evenals of hij zijn wens tot een ‘Nexit’ dan probeert uit te voeren. Maar dat de toon en het beleid uit Den Haag gaan veranderen lijkt wel zeker. Bijvoorbeeld rond klimaatbeleid, Europese financiën of migratie. Wilders, is, in de woorden van de Brusselse politieke insidersite Politico, „EU’s grootste nachtmerrie”.
Felicitaties van Orbán
Officiële reacties op verkiezingen komen er uit Brussel nooit. Maar toch voelde een woordvoerder van de Europese Commissie zich donderdag desgevraagd geroepen te benadrukken dat Nederland een „oprichter en sterk lid van de Europese Unie” is en de Commissie „blijft rekenen op de sterke participatie van Nederland in de EU”.
Het verbaast niet dat de eerste felicitaties voor Wilders woensdagavond juist van zijn rechts-radicale partners in Europa kwamen. Marine Le Pen van het Franse Rassemblement National sprak van een „spectaculaire overwinning” die de „verdediging van de nationale identiteit” in Europa versterkt. „Partijen als de onze komen eraan in heel Europa!”, reageerde Vlaams Belang-leider Tom van Grieken. „The winds of change are here!”, juichte de Hongaarse premier Viktor Orbán op X.
Lees ook
dit artikel over de opmars van rechts-radicale partijen in Europa
Of de wind in Europa inderdaad (verder) draait is afwachten: komend jaar is er een kans dat rechts-radicalen in onder meer België en Oostenrijk (fors) winnen. Eerder vormden zulke partijen in Italië, Zweden en Finland al coalities. Maar zo’n overwicht als de PVV nu in Nederland heeft, hadden die partijen nog niet en binnen de politieke groep staat Wilders volgens analisten aan de radicale kant.
Anderszijds versloeg in Polen een blok van drie oppositiepartijen onlangs de rechts-populistische regeringspartij PiS. En in Spanje behaalde de rechts-radicale partij Vox bij recente verkiezingen lang niet zo’n goed resultaat als voorspeld.
Het verklaart deels waarom niet iedereen in Brussel gelooft in de voortdenderende rechts-radicale golf. Tot nu toe haalden mensen er bovendien steeds opgelucht adem nadat zo’n coalitie eenmaal aan het regeren begon. Waar vooraf gevreesd werd voor de Italiaanse Giorgia Meloni stelt zij zich aan de Europese vergadertafel tot nu toe redelijk en constructief op. Dat is anders voor Orbán, die al jaren, en in toenemende mate, de plaaggeest van Brussel is. Maar zelfs met hem, benadrukken EU-diplomaten steevast, is uiteindelijk altijd een oplossing te vinden. Al is het maar omdat Orbán de EU, en al haar fondsen, uiteindelijk hard nodig heeft.
Klimaatmaatregelen
Tegelijk tellen de radicaal-rechtse regeringen wel op en leiden ze tot verschuivende prioriteiten in Europa. Afgelopen jaar zag je in Brussel al dat de animo voor ambitieuze klimaatmaatregelen afnam, terwijl de roep om nog strenger migratiebeleid tegelijk juist groeide. Vooralsnog leidden de politieke verschuivingen nog niet tot afnemende steun voor Oekraïne, in de oorlog die Rusland tegen dat land startte. Maar naarmate de oorlog voortduurt groeit in Brussel wel de vrees dat juist deze partijen zich daartegen gaan keren.
Vreemd is dat niet: naast Orbán is er inmiddels de Slowaakse premier Robert Fico, die net als de Hongaarse premier pro-Russische sentimenten koestert. Van zulke sentimenten heeft Wilders recent geen blijk gegeven. Maar zijn verkiezingsprogramma pleit wel voor het staken van alle steun aan Oekraïne en het blokkeren van uitbreiding van de EU.
Juist die twee onderwerpen worden al heel snel actueel, als EU-regeringsleiders half december een besluit moeten nemen over het starten van toetredingsgesprekken met Oekraïne en een fors nieuw steunpakket voor het land. Tot nu toe stond Nederland daar positief tegenover. Maar nu de PVV een flinke stem krijgt in de nieuwe Tweede Kamer, is het de vraag hoe dat de Nederlandse opstelling zal veranderen.
Op iets langere termijn kijkt Brussel ook naar de Europese verkiezingen, in juni volgend jaar. Bij de vorige verkiezingen in 2019 bleef de voorspelde rechts-radicale golf uiteindelijk beperkt. Maar na de grote overwinning van Wilders in Nederland, vragen velen in Brussel zich nu af: hoe hoog kan-ie nog worden?
Lees ook
‘Er is geen radicaal- of extreemrechtse golf in Europa’
Wat schrijven buitenlandse media?
Geert Wilders, een van de meest onverbiddelijke islam-critici van het continent, een keiharde nationalist die uit de EU en de NAVO wil stappen, een uitgesproken vreemdelingenhater die het aantal asielzoekers ‘meteen tot nul’ wil terugbrengen, heeft gewonnen.”
„Nederland voltrok woensdag een opzienbarende wending, met de potentie zich als een golf door Europa voort te zetten. Kiezers gaven hun steun aan een uiterst rechts boegbeeld met een reputatie van opruiing, die een anti-immigratie-campagne heeft gevoerd.”
„Zeven jaar nadat de Britten voor de Brexit stemden was een Nexit-referendum een kernpunt van de uiterst rechtse leider. En terwijl Wilders zijn anti-islam-retoriek de afgelopen weken heeft afgezwakt, zijn er geen aanwijzingen dat hij zijn euroscepsis wil verwateren na zijn schokkende verkiezingsoverwinning. (…) Alles wijst erop dat een regering onder leiding van Wilders een nachtmerrie voor Brussel wordt.”
New Voice (Oekraïne):
„Geert Wilders (is) een schandalige antiliberale politicus, radicale islamofoob, tegenstander van hulp aan Oekraïne en migratie. […] Wilders eiste dat Nederland zou stoppen met het leveren van wapens aan Oekraïne. Zelfs vóór de invasie stond hij bekend om zijn pro-Russische opvattingen: hij steunde Vladimir Poetin, bekritiseerde de zogenaamde ‘hysterische Russofobie’ in Europa, en vier jaar na de bezetting van de Krim bezocht hij Moskou en ontmoette daar hooggeplaatste vertegenwoordigers van de Russische Federatie. de Russische Staatsdoema.”
„De verkiezing markeert voor een scherpe wending naar rechts voor Nederland, met de PVV als eerste rechts-populistische partij ooit die er parlementsverkiezingen wint. Wilders is vanwege zijn politieke opstelling vaak vergeleken met de Amerikaanse oud-president Trump.”
„Nederland, waar de politici tot de eersten hoorden die zich aan het begin van de eeuw anti-moslim-populisme wendden, zou nu zijn eerste populistische premier kunnen krijgen. (…) Hij staat dichter bij hard-rechtse eurofoben als de Hongaar Viktor Orbán, dan bij de hardrechtse eurofielen als de Italiaanse Giorgia Meloni.”
„De ruk naar rechts in Nederland is geen verrassing. De Nederlanders stribbelen tegen, tegen de ongecontroleerde immigratie en tegen het verlies aan welvaart.”
