Raciaal geweld in Cyprus: âBlijf altijd in bewegingâ, zeggen de migranten tegen elkaar

Posted on September 22, 2023 by admin

De Egyptische shoarmatent Mr. Habibi, gevestigd aan de boulevard in Limassol.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Geweld tegen migranten Op verschillende plekken in Cyprus sloegen knokploegen buitenlanders in elkaar. „Ze hebben er bewust op aangestuurd dat omwonenden zich tegen de asielzoekers zouden keren.”

Derk Walters

22 september 2023 om 20:00

Leestijd 9 minuten

Groepjes Filippijnse vrouwen hangen deze zondagochtend rond op Molos, de boulevard van de Zuid-Cypriotische havenstad Limassol. Het is hun enige dag vrij; zes dagen per week werken ze als hulp in de huishouding. Aan de overkant van de verkeersweg worden Vietnamese supermarktjes afgewisseld door Egyptische shoarmatentjes.

Het is geen toeval, zegt Yiannis Papadakis op het terras van een koffietentje, dat de extreem-rechtse groepen op vrijdagavond 1 september juist hier hun gewelddadige demonstratie tegen buitenlanders begonnen. „Ze wilden dat hun acties zo veel mogelijk impact zouden hebben. Nou, dat is ze gelukt.”

Papadakis, hoogleraar sociale antropologie aan de Universiteit van Cyprus, woont zelf aan de boulevard. Hij zag met eigen ogen dat er op die eerste september zo’n tweehonderd demonstranten door de straten trokken van Limassol, de tweede stad van het eiland. Ze droegen een spandoek met de tekst ‘Vluchtelingen niet welkom’ en een afbeelding waarop mensen met een schep achterna worden gezeten.

Dat adagium brachten ze ook in de praktijk. Ze beperkten zich niet tot vluchtelingen. De supermarkten en shoarmatenten werden kort en klein geslagen, voedselbezorgers – zonder uitzondering migranten – werden van hun fiets getrapt en in elkaar gemept. De politie was wel aanwezig, maar greep niet in.

De 32-jarige Larry, die niet met zijn achternaam in de media wil, was op zijn elektrische fiets eten aan het bezorgen toen hij die avond midden in de gewelddadige demonstratie belandde. Twee vrienden annex landgenoten wisten te ontkomen, maar Larry zat nog op zijn fiets toen een groepje gemaskerde mannen hem klemzette. „Ze hadden stalen staven, kettingen en een honkbalknuppel bij zich”, zegt de Kameroense asielzoeker in het kantoor van de International Evangelical Church in Limassol.

Larry kreeg klappen op zijn hoofd, werd met de staaf op zijn kin geraakt en met de ketting op zijn mond. „Ik kon mijn kaak niet meer bewegen.” De aanvallers sloopten bovendien zijn bezorgtas, zijn twee telefoons en zijn fiets. „Dit geweld kost me op zoveel manieren mijn inkomen. Ik kon een week lang mijn fiets niet gebruiken. Er wordt minder besteld, omdat klanten bezorgd zijn dat we gevaar lopen. En ik durf zelf amper de straat op te gaan; de avonduren, waarin wij het meest kunnen verdienen, zijn de gevaarlijkste uren van de dag.”

Het was weliswaar de grootste geweldsuitbarsting in tijden, maar al langer voelen migranten zich niet veilig in Limassol. Achylle, een pastor uit Kameroen, vertelt dat hij drie jaar geleden al in elkaar werd geslagen. „Terwijl ze me aan het aftuigen waren, hoorde ik de eigenaar van een naburige winkel zeggen: vermoord hem niet hier, dat schaadt mijn zaak.” Fysiek is Achylle van die verwondingen hersteld, mentaal zeker niet. „Ik kan bijvoorbeeld nooit zonder problemen in een hokje op een bus wachten. Mijn vrienden en ik zeggen tegen elkaar: blijf altijd in beweging.”

Raciaal geweld in meerdere plaatsen

Het voormalige vakantiecomplex Sint Nicolaas in Chloraka, waar tot voor kort zo’n zeshonderd asielzoekers gehuisvest waren.
Foto’s Kostas Pikoulas

Cyprus was eind augustus en begin september het toneel van raciaal geweld. In het westelijke kustplaatsje Chloraka kwam het tot een uitbarsting rond een voormalig vakantiecomplex waar asielzoekers onder erbamelijke omstandigheden gehuisvest waren. Een groep Syriërs ging protesteren tegen die omstandigheden, waarna extreem-rechtse groepen in een tegendemonstratie buitenlanders in elkaar begonnen te slaan.

Het geweld sloeg over naar de zuidelijke kuststad Limassol, waar zo’n tweehonderd man de straat opgingen voor een gewelddadige demonstratie. Ook hier werden er buitenlanders in elkaar geslagen en winkels van migranten gesloopt.

De politie heeft in totaal 41 arrestaties verricht in Chloraka en Limassol; in het eerste geval ging het deels om migranten.

De Cypriotische president Nikos Christodoulides veroordeelde het geweld en sprak van „onwaardige taferelen”. De politie geeft toe dat er fouten zijn gemaakt. Burgemeester Nicos Nicolaides van Limassol zegt dat de daders „een klein groepje extremisten” vormen, dat „ de stad niet vertegenwoordigt”.

Gouden Dageraad

De betoging van begin deze maand hoorde, in de woorden van hoogleraar Papadakis, tot „het belangrijkste politieke geweld in Cyprus sinds de Turkse invasie” van het eiland, 49 jaar geleden. Ook in de recente Europese context is zulk raciaal geweld tamelijk uitzonderlijk. Wel doet het denken aan de praktijken van de Gouden Dageraad, de Griekse extreem-rechtse partij die ook geregeld buitenlanders in elkaar sloeg. Die partij is nu verboden, maar deze zomer nog werd er in Griekenland een groep migranten ontvoerd door burgers die hen, zonder bewijs, voor de stichters van een bosbrand aanzagen.

Voor volgers van de Cypriotische politiek komt het niet als een verrassing dat Cyprus in dit opzicht zijn grote buur volgt. Net als Griekenland telt Cyprus relatief hoge aantallen van zowel asielzoekers als migranten in het algemeen. Op 1 januari 2022 had 8,4 procent van de bevolking niet de Cypriotische nationaliteit, tegen 3,3 procent mensen met een buitenlands paspoort in Nederland. En waar Nederland in 2022 twee asielaanvragen op de duizend inwoners in behandeling nam, waren dat er op Cyprus 24 – twaalf keer zo veel.

Los van de aantallen migranten, wordt hun aanwezigheid door politici geproblematiseerd. Vooral Nicos Nouris, tot 1 maart van dit jaar minister van Binnenlandse Zaken, wordt veelvuldig genoemd als iemand die er tijdens zijn ambtstermijn alles aan deed om asielzoekers dwars te zitten.

Zo noemde hij hun komst „erger dan Attila”, zoals de Turkse invasie genoemd wordt. En dat, zegt Yiannis Papadakis, terwijl de Grieks-Cypriotische bevolking niemand zozeer vreest als de veertigduizend Turkse soldaten in bezet Noord-Cyprus. „Dit is werkelijk het meest angstaanjagende wat Nouris over asielzoekers had kunnen zeggen. Naar mijn mening is dit een duidelijk voorbeeld van haatzaaien.”

De beleidsresultaten van de vorige regering weerspiegelen het negatieve sentiment. Oorlogsvluchtelingen moeten soms jaren wachten op een verblijfsvergunning. En huisvesting voor asielzoekers is abominabel geregeld. Daar ligt ook de kiem van het recente geweld tegen buitenlanders: het begon allemaal met een asielzoekersopvang in het West-Cypriotische kustplaatsje Chloraka.

Een beetje racistisch

In zijn voortuin in Chloraka wijst Kyriakos Charalambous (60) op de spulletjes die hij daar bewaart: een gasfles, een matras, een wasrek. „Eerder stonden hier ook een koelkast en een tafel, maar die hebben ze meegenomen. Ik moet toegeven dat ik een beetje racistisch ben. Als ze hier komen en werken, oké. Maar als ze steun trekken en onze bezittingen niet respecteren, dan ben ik tegen asielzoekers.”

Charalambous woont direct naast Sint Nicolaas, een voormalig vakantiecomplex van meerdere gebouwen en honderden appartementen. Tot voor kort waren hier tot zo’n zeshonderd asielzoekers gehuisvest, onder erbarmelijke omstandigheden. De gemeente had de elektriciteit en het stromend water afgesloten, het vuilnis werd niet meer opgehaald.

Kyriakos Charalambous, buurman van de asielzoekers in Chloraka. Foto Kostas Pikoulas

Het complex is zo vervuild dat het amper voorstelbaar is dat asielzoekers drie- tot vijfhonderd euro per maand betaalden om hier te mogen wonen. De gangen en appartementen liggen bezaaid met kleerhangers, stukjes wc-papier, onderbroeken, lege watertanks, spijkerbroeken, magnetrons, matrassen, lakens, blikjes, plastic zakjes, koffiebekertjes en bierblikjes. De asielzoekers tapten ook stroom af. Op een van de gangen zijn door kortsluiting veroorzaakte brandplekken te zien.

Deze woonsituatie veroorzaakte de vonk die het geweld aanstak. Eind augustus besloot een groep Syriërs tegen hun leefomstandigheden te protesteren. Een alternatief voor deze huisvesting is er niet: de overheid biedt hun geen onderdak aan, en op de particuliere huurmarkt is het voor asielzoekers praktisch onmogelijk een kamer te vinden.

De politie reageerde met traangas op de betoging van de Syriërs. Lokale fascisten zagen hun kans schoon voor een tegendemonstratie. Enkele dagen voor het grootschalige geweld in Limassol ging er ook hier, in Chloraka, een knokploeg de straat op om buitenlanders aan te vallen. En ook hier beperkte het geweld zich niet tot de asielzoekers. Zo werden de ruiten en vitrines ingeslagen van een shoarmatentje van een Syriër die al veertien jaar zonder problemen in het dorp woont.

Huizen van migranten waren met een nationalistisch teken gemarkeerd

Nikos Trimikliniotis hoogleraar sociologie, sociale wetenschappen en rechten

Al voor de rellen had de situatie in Chloraka de aandacht getrokken van Nikos Trimikliniotis, hoogleraar sociologie, sociale wetenschappen en rechten aan de Universiteit van Nicosia. Verschillende keren reisde hij naar het kustplaatsje om veldonderzoek te doen. Na gesprekken met tientallen buurtbewoners was hij „niet verbaasd” dat het tot een uitbarsting kwam. „Het geweld is goed gepland, ze zochten alleen nog een aanleiding. Huizen van migranten waren al met een nationalistisch teken gemarkeerd. Het was als met de Joden in de jaren dertig van de vorige eeuw.”

Opvallend genoeg wordt extreem-rechts in Chloraka aangevoerd door de gemeenschapsleider (een soort burgemeester), Nikolas Liasides. Hij is lid van de conservatieve partij Democratische Coalitie (DISY), maar gedraagt zich volgens Trimikliniotis eerder als een „lokale bendeleider”.

Als je mensen zo laat leven, zegt de hoogleraar, dwing je ze de criminaliteit in. „Hij heeft er zeer bewust op aangestuurd dat de omwonenden zich tegen de asielzoekers zouden keren. Zo komt hij al jaren met ongefundeerde beschuldigingen, bijvoorbeeld dat er jihadisten in het complex Sint Nicolaas zouden zitten. En hij heeft de asielzoekers weggepest. Toen er een container werd neergezet om het vuil te verzamelen, heeft hij die zelfs laten weghalen.” Liasides wil NRC niet te woord staan.

De 73-jarige Theresa O’Neill uit Londen woont sinds vier jaar vlak bij Sint Nicolaas. Zij had last van groepjes asielzoekers die spulletjes stalen, vertelt ze in de deuropening van haar huis. Over het algemeen spreekt ze genuanceerd over de problematiek: „Ze zijn niet allemaal slecht, en de overheid laat het er ook behoorlijk bij zitten.” Heeft ze gehoord van de beschuldigingen van terrorisme? „Je hoort van alles voorbijkomen. Ik probeer maar zo veel mogelijk verschillende media tot me te nemen. Je weet gewoon niet wat te geloven.”

Verderop, in een ander voormalig vakantiecomplex, woont de 28-jarige Marius uit Nigeria – hij wil niet met zijn achternaam in de krant. Ook hij heeft enkele maanden in Sint Nicolaas gewoond – tot zijn afgrijzen. „Ik bied mijn verontschuldigingen aan voor asielzoekers die stelen. Overal heb je goede en slechte mensen. Het is niet eerlijk voor de buren dat we daar met zeshonderd mensen onder zulke omstandigheden leefden. Natuurlijk voelden ze zich bedreigd. En ze zagen dat het heel erg vervuild was. Maar ja, ga zo’n complex maar eens schoon houden zonder stromend water.”

Voetbalhooligans

Het is voor alle betrokkenen helder dat de Cypriotische neonazipartij Nationaal Volksfront (ELAM) een doorslaggevende rol heeft gespeeld bij de demonstraties. In een officiële verklaring heeft ELAM afstand genomen van het recente geweld, maar volgens experts is er een splintergroepering van de partij in Limassol die wél tot geweld overgaat. Ook waren er hoogstwaarschijnlijk voetbalhooligans bij.

ELAM bezet drie van de 56 zetels in het Cypriotische Huis van Afgevaardigden, maar zijn invloed strekt zich verder uit. Volgens Antonis Ellinas, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Cyprus, is de partij er de afgelopen jaren uitstekend in geslaagd om de sluimerend aanwezige xenofobie in de samenleving te normaliseren. „Door problemen met migranten voortdurend buitenproportioneel op te blazen, heeft ELAM een deel van de bevolking tegen migranten opgezet”, zegt hij in de cafetaria van zijn hoofdstedelijke universiteit.

Als een van de meest gerenommeerde kenners van extreem-rechts in Europa trekt Ellinas verbanden met andere landen. Steeds weer, constateert hij, loopt het politieke discours, waarin immigranten worden afgeschilderd als alles wat slecht is, niet gelijk op met wat er daadwerkelijk gebeurt. „Zie de Oost-Duitsers in de jaren negentig, die veel negatiever over migranten dachten dan de West-Duitsers, hoewel ze er veel minder van hadden.” Ook al veroorzaken sommige asielzoekers in Cyprus overlast, er is volgens Ellinas niets wat op hun structurele betrokkenheid bij criminaliteit wijst.

Jonge mensen kunnen geen huis meer vinden in Limassol. Dat creëert een context van wanhoop, die voor extreem-rechts makkelijk te exploiteren is

Ellinas is geen voorstander van het verbieden van extreem-rechtse partijen, zoals met Gouden Dageraad. „In België ging extreem-rechts niet weg na veroordelingen en een cordon sanitaire tegen het toenmalige Vlaams Blok. En na de veroordeling en gevangenneming van de leiders van Gouden Dageraad kwam een nakomeling van deze partij dit jaar het Griekse parlement binnen, onder een andere naam en met een stroman als leider. Democratieën over de hele wereld worstelen met de manier waarop ze moeten omgaan met illiberale actoren, mede doordat ze zich aanpassen aan de liberale spelregels.”

Er zijn ook lokale omstandigheden die het geweld mede veroorzaken. Zo is Limassol flink in ontwikkeling, waardoor de ongelijkheid in de stad toeneemt. Jonge mensen kunnen geen huis meer vinden. Dat creëert een context van wanhoop, die voor extreem-rechts makkelijk te exploiteren is.

En dan is er nog het thema dat in het Griekse deel van Cyprus elke politieke discussie domineert: de Turkse invasie, die in 1974 tegen de 200.000 Grieks-Cyprioten uit hun huizen verdreef. Die pijn wordt gecultiveerd in het Grieks-Cypriotische curriculum. En dat heeft gevolgen voor het begrip ‘vluchteling’, dat veel mensen exclusief voor de verdreven Cyprioten reserveren. Niemand anders kan slachtoffer zijn. Daarom is er in de politieke discussie amper plaats voor empathie met andere vluchtelingen.

**Chiu Thi Dao** in haar Vietnamese supermarkt aan de boulevard van Limassol. Foto Kostas Pikoulas

Mr. Habibi

Drie weken na het geweld is de angst bij migranten in Limassol nog niet gezakt. Bij Larry en zijn vrienden. Bij Chiu Thi Dao (34), die met haar man een Vietnamese supermarkt aan de boulevard bestiert. „Ik ben vrienden met iedereen, ik wil geen problemen”, zegt ze, terwijl haar eenjarige zoontje op de stoep voor de supermarkt met een plastic hamer in de weer is. En ook bij haar buurman, de Egyptische shoarmatenthouder die al jaren in de stad woont en die zich voorstelt als ‘Mr. Habibi’, naar de naam van zijn zaak. Spreek hier maar geen Arabisch, zegt hij. „Dan zullen ze je vermoorden.”

Experts vrezen dat de normen van wat acceptabel is verschoven zijn in Cyprus. En het lijkt erop dat de Cypriotische autoriteiten niet stevig tegen die nieuwe norm optreden. Zo tooien de voetbalhooligans van clubs als Apoel Nicosia en Apollon Limasol zich openlijk met swastika’s en roepen ze op tot geweld tegen migranten. En de voorzitter van de reservisten van het leger, iemand die dus wapens mag dragen, stuurde de president van Cyprus een brief waarin hij opriep om snel iets tegen de overvloed aan migranten te doen, anders zou er bloed gaan vloeien in de straten.

Toch ziet Antonis Ellinas, de Cypriotische onderzoeker van extreem-rechts, ook nog wel een reden voor optimisme. „Daags na het geweld vond er in Limassol een anti-fascistische tegendemonstratie plaats met 2.500 deelnemers. Dat is een veelvoud van de geweldplegers. Dat moeten we koesteren. Want zoals politici hun aanhangers opruien, heeft ook zo’n bijeenkomst effect. Het moedigt mensen aan om zich tegen racisme uit te spreken, bijvoorbeeld op de werkvloer.”

Ellinas denkt dat extreem-rechts deze keer „te ver” is gegaan. „Zo’n tegendemonstratie beschouw ik als een controlemechanisme van een gezonde democratie. Mensen zouden het racisme wel eens zat kunnen zijn.”

Foto’s: Kostas Pikoulas

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 23 september 2023.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Legertop VS gaat weer turbulente tijd tegemoet, met balanceeract om Trump in toom te houden

admin
November 22, 2024
0

Toen Donald Trump vorige week zijn kandidaat-minister van Defensie onthulde, ging op rechtse sociale media al snel een meme rond. Deze collage toonde links een oudere foto van de huidige baas van het departement, topofficier Lloyd Austin, die in coronatijd met mondkapje én spatmasker langs een haag ondergeschikten loopt. En rechts een eveneens wat gedateerde foto van diens door Trump geselecteerde opvolger, Pete Hegseth, in legergroen gevechtstenue en een aanvalswapen losjes in de hand.

De meme moest uitbeelden hoezeer onder Trump op het Pentagon een nieuwe wind zou gaan waaien. Fox News-presentator Hegseth berijdt al jaren het stokpaardje dat de strijdkrachten verzwakt en ‘verwijfd’ zouden zijn. Als bewindsman wil hij de defensiestaf zuiveren van ‘woke’ generaals. Via Hegseth zou Trump zo alsnog de loyale generaals krijgen die hij tijdens zijn eerste termijn (2017-2021) node miste. Bijvoorbeeld om het leger in te zetten tegen de „vijand van binnenuit”, zoals hij politieke tegenstanders tijdens de campagne dreigde. Of om militairen te laten helpen bij het uitzetten van illegale immigranten.

Lawrence Wilkerson vreest dat dit niet alleen maar dreigementen zullen blijken, vertelt de gepensioneerde legerkolonel aan de telefoon uit Virginia. „Ik denk dat een belangrijk deel retoriek is, maar het stemt zeker ongerust dat Trump een deel van de militaire ambtenarij wil vervangen door hielenlikkers. Zelfs als Hegseth uiteindelijk niet [door de Senaat] benoemd wordt – wat ik zeker niet uitsluit – kunnen we iemand anders krijgen die het bevel opvolgt om schoon schip te maken.”

„En zeker wanneer die persoon geen enorme ervaring of politiek aanzien heeft,” voorspelt Wilkerson, „zal hij waarschijnlijk op verzet stuiten van iedereen binnen het Pentagon, met zijn 300.000 medewerkers de grootste non-profitorganisatie ter wereld. Dat zou een blijvende puinhoop aanrichten en de nationale veiligheid van de VS schaden.”

Wilkerson kent het departement en het gremium van de Joints Chiefs of Staff (JCS) van binnenuit. Hij was decennialang de rechterhand van de legendarische viersterrengeneraal Colin Powell, die het in 1989 als eerste afro-Amerikaan tot voorzitter van de verenigde chefs van staven schopte. Trump en Hegseth hebben beiden laten doorschemeren dat ze de huidige (eveneens zwarte) voorzitter, generaal Charles ‘CQ’ Brown jr., willen vervangen, omdat hij ‘woke’ zou zijn.

Lawrence Wilkerson: „Een van de cosmetische dingen die Trump kan doen is Browns termijn niet verlengen of hem simpelweg ontslaan. Maar dat zou niet zo’n big deal zijn.” De voorzitter, legt hij uit, voert over geen enkele militair het bevel, hij is vooral een schakel tussen Witte Huis, de Nationale Veiligheidsraad, het Pentagon en de commandanten van de verschillende onderdelen van de strijdkrachten. „Er loopt vooral veel communicatie via hem.”

Daadwerkelijke militaire macht ligt bij de commandanten die het slagveld moeten aansturen. „De man in Honolulu, de man in Stuttgart [..], de leider van het strategisch commando, die over alle kernwapens gaat.” Zodra Trump ook op zulke posten kritiekloze lakeien gaat benoemen, zou Wilkerson zich echt zorgen maken. „Maar ik denk dat zelfs Trump wel inziet hoe beangstigend en schadelijk dat zou zijn.”

Voorproefje

Het neemt niet weg dat topgeneraals onder Trump (opnieuw) een turbulente tijd tegemoet gaan. Als ze aanblijven kunnen ze met de president meebuigen in de hoop zijn meest autoritaire instincten wat in te tomen. Critici kunnen dit afdoen als ‘anticiperende gehoorzaamheid’, maar het bleek in Trumps eerste termijn wel degelijk erger te voorkomen.

Een voorproefje van een Donald Trump die het leger liefst ook binnenlands zou inzetten, kregen de VS bijvoorbeeld al in de verhitte protestzomer van 2020. Na de geruchtmakende politiemoord op een zwarte man, George Floyd in Minneapolis, braken door het hele land antiracismebetogingen uit, die soms ontspoorden in rellen. Trump begon hierop openlijk te flirten met het idee militairen in te zetten tegen deze Black Lives Matter-beweging.

Op 1 juni 2020 liet hij een protestkamp in Lafayette-park, vlakbij het Witte Huis, door de oproerpolitie schoonvegen met flitsgranaten en traangas. Vervolgens paradeerde hij naar de nabijgelegen St. John’s-kerk waar hij uitgebreid poseerde met een bijbel. In zijn kielzog wandelden Mike Esper en Mark Milley mee, destijds respectievelijk de minister van Defensie en de JCS-voorzitter.

Beiden hadden achteraf grote spijt dat ze meegingen in dit machtsvertoon. Milley schreef zijn ontslagbrief, maar diende die niet in. Wel verzond hij een dag na het incident een communiqué waarin hij de commandanten van alle legeronderdelen erop wees dat „elke Amerikaanse militair trouw heeft gezworen aan de grondwet en de waarden die zij belichaamt”. Die brief zette hij weer een dag later op Twitter, inclusief handgeschreven voetnoot: „We blijven die eed en het Amerikaanse volk trouw.”

Volgens Wilkserson gaf Milley daarmee een „krachtig” antwoord. „Wat hij feitelijk deed, was binnen de rangen zeggen: ik beging een fout, ik had dat niet moeten doen. Vervolgens wees hij iedereen die het maar moest horen op de grondwet. Dat was een lastig pad om te bewandelen, want hij ging hiermee in tegen zijn opperbevelhebber [Trump] door hem in zekere zin te beschamen. Maar Trump ontsloeg hem niet.”

De legertop zal in Trumps nieuwe termijn weer dit soort evenwichtsoefeningen moeten uitvoeren. Bijvoorbeeld als de president militairen zou willen inzetten bij de door hem beloofde ‘massadeportaties’ van illegale immigranten, zoals hij deze week al suggereerde. Hierbij kunnen de generaals Trump echter een aantrekkelijk alternatief voorleggen, stelt Wilkerson: het federaliseren van de nationale gardes van de vier staten die aan Mexico grenzen. Eerdere presidenten, ook Democratische, zetten deze reservisten al eens in voor het versterken van de zuidgrens.

„Gouverneurs kunnen daartegen protesteren,” zegt Wilkerson, „maar als de president een noodtoestand uitroept, kan hij die gardisten onder federaal gezag plaatsen. Zij zijn daar ook veel beter geschikt voor dan actieve manschappen. Ze kennen hun staten en het terrein veel beter.”

Christen-nationalisme

Veel bevreesder is Wilkerson voor een al langer sluimerende trend binnen het Amerikaanse leger, die onder Trump kan versnellen: de opkomst van christen-nationalisten. Dit zijn niet alleen evangelisch-christenen, maar ook conservatieve katholieken. Uit bijbelse principes streven vooral de evangelicals op het wereldtoneel een zeer hechte band na met Israël en het Joodse volk. En binnenlands streven ze samen met de katholieken, van wie Trump er in zijn eerste termijn al menige benoemde binnen de federale magistratuur, ernaar het christendom tot de nationale religie te maken.

Kandidaat-minister Hegseth is een exponent van deze stroming. De evangelical etaleert graag zijn christen-fundamentalistische tatoeages. Zo draagt hij een groot Jeruzalem-kruis op zijn rechterborst en de tekst Deus Vult (‘God wil het’) op zijn onderarm, respectievelijk het wapenschild en de strijdkreet van de kruisvaarders die vanaf de elfde eeuw het Beloofde Land moesten veroveren op de moslims.

Hoewel Trump zich in de campagne presenteerde als een isolationist die geen nieuwe oorlogen zal beginnen en het Midden-Oosten weer rustig kan krijgen, zouden pro-Israëlische bewindslieden als Hegseth de president die belofte kunnen laten breken, voorziet Wilkerson. „Hij kan naar Trump gaan en zijn best doen hem te overtuigen om ten oorlog te trekken tegen Iran. Want dat is wat [de Israëlische premier] Bibi [Netanyahu] wil.”

Emancipatiemachine

Behalve met christelijk-nationalisme flirt Hegseth ook met wit-superioriteitsdenken. Zo zou de legertop met diversiteitsprogramma’s „Amerika’s witte zoons en dochters bij ons wegjagen”, schreef hij in zijn dit jaar verschenen boek The War on Warriors: Behind the Betrayal of the Men Who Keep Us Free. Wilkerson moet hard lachen als hij die opmerking hoort. „Het spijt me, maar Amerika’s witte zonen en dochters melden zich zelf helemaal niet meer aan.”

Hij wijst op enquêtes die al decennia worden gehouden onder 18- tot 24-jarigen en waarin nu nog maar 9 procent zegt in het leger te willen dienen. „De belangrijkste reden is de economie: ze kunnen elders een betere baan vinden. En de tweede reden is dat ze niet willen omkomen in stupide oorlogen. Als we morgen de dienstplicht weer zouden invoeren, zou ongeveer tweederde van de Amerikaanse jeugd te dom of te dik zijn om te dienen. En het deel dat wel geschikt is, zou naar Mexico of Canada vluchten. We kunnen nooit meer een dienstplicht hebben in dit land.”

Het Amerikaanse leger liep qua emancipatie de afgelopen decennia juist vaak vooruit op de rest van de samenleving. Eerder dan in de burgermaatschappij konden vooral zwarte Amerikanen er opklimmen in de rangen. Wilkersons politieke baas Colin Powell werd hiervan het bekendste voorbeeld. Al lang voor Barack Obama werd hij getipt als eerste potentiële zwarte president van het land – maar zag daar zelf van af.

Trump zou die voortrekkersrol van het leger kunnen aanwenden, vreest Wilkerson. „Hij zou kunnen zeggen: omdat het leger in het verleden eerder een instrument was om sociale verandering op te leggen aan de rest van het land, ga ik nu het christendom tot het nationale geloof maken binnen het militaire apparaat.” Het Congres kan daar nog voor gaan liggen, hoopt hij. „Maar als de president deze knuppel oppakt en het leger ermee gaat slaan, weet ik niet wat er gebeurt.”

Kandidaat-minister Pete Hegseth in een anti-communistisch T-shirt.

Foto James Devaney/GC Images

Beoogd defensieminister Benoeming Pete Hegseth onzeker

Donald Trumps voordracht van Fox News-presentator Pete Hegseth als nieuwe minister van Defensie wordt in ieder geval geen hamerstuk in de Senaatscommissie voor de Strijdkrachten die uiteindelijk gaat over zijn benoeming. Donderdag trok een andere omstreden kandidaat, beoogd justitieminister Matt Gaetz, zich al terug toen bleek dat hij in de Senaat onvoldoende steun zou genieten. Trump heeft inmiddels al een andere potentiële Attorney General voorgedragen: Pam Bondi. Zij vervulde dezelfde functie in Florida eerder op staatsniveau, waarmee ze betere kaarten lijkt te hebben dan de juridisch zeer onervaren Gaetz..

Door het sneuvelen van Gaetz’ kandidatuur kan de aandacht verschuiven naar Hegseth, speculeren Amerikaanse media. Zonder enige politieke ervaring moet de 44-jarige veteraan en tv-persoonlijkheid de machtigste militaire bureaucratie ter wereld gaan leiden: het Pentagon met zijn jaarbegroting van 850 miljard dollar. Mocht die bestuurlijke onervarenheid al geen aanleiding zijn voor scepsis, dan kunnen kritische leden Hegseth confronteren met een lange lijst omstreden uitspraken, controverses en een aanrandingsaantijging.

Trump lijkt de presentator van ochtendbabbelprogramma Fox & Friends vooral geselecteerd te hebben wegens zijn veelvuldig uitgevente stelling dat de strijdkrachten te ‘woke’ zijn geworden. Hegseth wijst dan vooral op de toegenomen aandacht voor ‘diversiteit, gelijkheid en inclusiviteit’ (DEI) en het toelaten van transgenders. Ook meent hij dat de legertop te ver ging bij het opleggen van coronamaatregelen tijdens de pandemie.

Hegseth kan ook kritisch ondervraagd worden over zijn opvatting dat vrouwelijke militairen niet geschikt zijn voor gevechtsrollen, of dat hij zijn handen al tien jaar niet wast omdat hij niet in bacteriën gelooft. Of over zijn vele tatoeages, waarvan sommige uitingen zouden zijn van christen-fundamentalisme en wit-superioriteitsdenken. En dan kwam vorige week ook naar buiten dat hij enkele jaren geleden een vrouw afkocht, die hem beschuldigd had van aanranding.

Militaire ervaring heeft Hegseth wel. Als twintiger en dertiger kreeg hij begin deze eeuw een eersterangs inkijkje in de Amerikaanse ‘War on Terror’. Zo werd hij als lid van de Nationale Garde van de midwestelijke staat Minnesota meermaals overzees uitgezonden, naar zowel het omstreden Amerikaanse detentiekamp op marinebasis Guantánamo Bay in Cuba, als naar Irak en Afghanistan.

‘Het Parijsakkoord is een van de grootste succesverhalen van het multilateralisme’

admin
November 21, 2024
0

Internationale klimaatonderhandelingen hebben een soort Veiligheidsraad nodig. Dat vindt André Nollkaemper, hoogleraar internationaal recht en duurzaamheid aan de Universiteit van Amsterdam.

„We beschouwen veiligheid als een ultiem belang van de internationale gemeenschap. Institutioneel komt dat tot uiting in de Veiligheidsraad”, zegt Nollkaemper op een donkerhouten zolderkamer in het Institute for Advanced Studies aan de Oude Turfmarkt in Amsterdam. „Zo zou je ook moeten erkennen dat het beschermen van het klimaat, of breder van de planetaire grenzen, van vitaal belang is voor de internationale gemeenschap. Dus heb je op een hoog niveau binnen de VN, vergelijkbaar met de Veiligheidsraad, een instelling nodig die meer regie kan voeren.”

Dit is een goed moment om over die regie na te denken. In de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe wordt nog volop onderhandeld over de verantwoordelijkheid van met name de rijke landen voor het mondiale klimaatbeleid. Anderhalve week geleden wees het gerechtshof in Den Haag de eis van Milieudefensie af dat Shell zijn klimaatvervuilende activiteiten fors moet reduceren. En volgende week buigt het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zich over de verplichtingen van wereldgemeenschap tegenover kwetsbare landen, zoals het eilandstaatje Vanuatu dat door de oceaan verzwolgen dreigt te worden. Drie gebeurtenissen die zowel de kracht als de zwakte van de internationale rechtsorde in de strijd tegen klimaatverandering laten zien.

Luister naar