De staat heeft onrechtmatig een voortijdig einde gemaakt aan de tijdelijke bescherming van derdelanders uit Oekraïne. Dat heeft de Raad van State woensdag besloten. De uitspraak is positief voor de circa 2.900 derdelanders die nu nog in Nederland verblijven: zij blijven in ieder geval tot 4 maart welkom. Dat geldt niet voor de derdelanders die naar Nederland kwamen toen de bescherming was ingetrokken.
‘Derdelanders’ is de benaming voor mensen die na de Russische invasie in februari 2022 vanuit Oekraïne naar Nederland zijn gevlucht, maar niet de Oekraïense nationaliteit hebben en überhaupt niet over een EU-paspoort beschikken. Ze hadden in Oekraïne een tijdelijke verblijfsvergunning zodat ze daar konden werken of studeren.
In totaal kregen zo’n 5.700 derdelanders na aankomst in Nederland dezelfde behandeling als Oekraïners. In tegenstelling tot vluchtelingen uit andere landen, kregen zij direct een tijdelijke verblijfsvergunning met recht op opvang, leefgeld, zorg, onderwijs en de mogelijkheid om te werken.
Misbruik van regeling
Niet lang na hun aankomst in Nederland begonnen verhalen te circuleren over derdelanders die misbruik zouden maken van de verwelkomende Nederlandse houding tegenover vluchtelingen uit Oekraïne. Opvangplekken raakten bovendien vol. In de zomer van 2022 besloot demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie, VVD) de gelijke behandeling in te trekken. Derdelanders kregen de keuze te vertrekken of asiel aan te vragen.
Nochtans verdienen vluchtelingen bescherming op basis van de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Die staat voor dat vluchtelingen minimaal tot 4 maart 2024 beschermd moeten worden. Voor Van der Burgs voortijdige beëindiging bestond geen juridische basis, oordeelt de Raad van State. De bedoeling is juist dat vluchtelingen zekerheid kunnen ontlenen aan de Europese richtlijn over de inrichting van hun verblijf in het land waar ze naartoe gevlucht zijn.
Een man uit Tanzania ging afgelopen september bij de Raad van State met succes in hoger beroep tegen het besluit van Van der Burg. De hoogste bestuursrechter oordeelde met spoed dat hij in Nederland mocht blijven tot de definitieve uitspraak. Van der Burg nam dat oordeel over.
Lees ook Hij voelt zich Oekraïner, maar moet wel vertrekken
Het is een klassiek journalistiek dilemma: een terrorist laat op een druk station een bom afgaan. Veel doden, drama, natuurlijk is dat nieuws. Maar wat gebeurt er als je er níét over zou schrijven? Het doel van een aanslag is vooral de angst die het veroorzaakt en in een maatschappij kruipt – de terreur. Als je het negeert, kan de angst niet woekeren en gebeurt het misschien niet meer.
Zo is het ook een beetje met hiphopartiest en producer Kanye ‘Ye’ West (47). Hij vergeleek zichzelf graag met Jezus, kreeg rechtstreekse berichten van God op z’n laptop, was rabiaat anti-abortus („Genocide op zwarte mensen”), en steunt zowel Donald Trump als de van ontucht en mensenhandel beschuldigde P. Diddy. West droeg shirts van nazimetalband Burzum en eentje met ‘White Lives Matter’ erop, later verkocht hij zijn eigen shirts met een swastika. Adolf Hitler: helemaal ok. De Holocaust: niet gebeurd. Slavernij: een keuze van de zwarte bevolking zelf. En dat we zo’n collectieve afkeer hebben van nazi’s, zo betoogde hij, komt alleen maar ‘door de Joodse media.’ „We’ve got to stop dissing the Nazis all of the time.”
Deze week zorgde West ervoor dat er een Wikipedia-pagina bestaat met de titel ‘Heil Hitler (song)’. Inderdaad, zijn nieuwste nummer heeft de naam van de uitspraak die hoort bij de Hitlergroet. Het nummer gaat over hoe zijn leven onmogelijk wordt gemaakt door iedereen, behalve door hemzelf. Dat híj nu de nazi is, de slechterik, de Adolf Hitler van het verhaal, en dat dat komt omdat anderen dat van hem maken, is de portee.
Bizarre combinatie
Het nummer werd snel verwijderd van platforms als Soundcloud, YouTube en Spotify. Alleen op Elon Musk’s X (voorheen Twitter) is ‘HH’ nog te zien en te luisteren, met een video waarin een groep zwarte mannen in zwarte pakken de macabere hook „n***a heil hitler!” scandeert. Die drie woorden vormen overigens ook de door West gekozen alternatieve titel van het nummer – een bizarre combinatie. Op Spotify verscheen woensdag wel een instrumentale variant, ‘The Heil Symphony’, met een weinig verhulde verwijzing naar een hakenkruis als hoes.
Je kunt een rapper makkelijker negeren dan een terreuraanslag. Als NRC nooit meer over hem zou schrijven, is er vermoedelijk geen abonnee die belt waarom we toch niets doen aan die leuke meneer West. Maar negeren is verdraaid moeilijk.
Dat komt natuurlijk vooral doordat West een popcultureel fenomeen is, die muziek heeft uitgebracht die volgens sommigen hiphop heeft geherdefinieerd. Met de combinatie van bassige producties, persoonlijke teksten en zijn toen nog progressieve uitspraken over het homohuwelijk en homofobie in het algemeen, werd hij het gezicht van de verlichte post-gangsta rap-periode. Een held voor velen dus. De manier waarop hij is afgegleden naar het afvoerputje van extreemrechts is daarom op z’n minst opmerkelijk, zeker omdat iedereen het heeft kunnen zien gebeuren. Op z’n slechtst is Wests gedrag van de laatste jaren een ongeluk waar je de blik niet van kunt afwenden, en zijn wij de kijkersfile.
Mentale problemen
Fans, sponsors en andere relaties hebben Ye grotendeels laten vallen, dat is een economisch verhaal. Zijn gedrag zou te verklaren zijn door mentale problemen (Kim Kardashian, zijn ex, verklaarde eens dat hij een bipolaire stoornis heeft – ongecontroleerd megalomaan gedrag is een symptoom; zelf verklaarde hij dat eerder ook, maar kwam begin dit jaar met de verklaring dat hij niet bipolair maar autistisch zou zijn), de dood van zijn moeder of de scheiding met Kardashian en het gevecht om hun kinderen. Problematisch gedrag veroorzaakt door een psychische stoornis of rouw kan ook een belangrijk verhaal zijn.
Er is nog iets: antisemitisme, racisme, nationaalsocialisme en haat in het algemeen verdient een weerwoord. Anders laat je het vrijelijk bestaan, en onbestreden schimmel wordt altijd erger. Als West met zijn nog altijd miljoenen volgers de Holocaust ontkent, dient daar tegenin te worden gegaan. Maar de balans tussen bestrijden en aanwakkeren is wel heel erg moeilijk. Je vervalt snel in sensatiezucht, of je herhaalt nodeloos kwetsende opmerkingen van iemand die dat misschien wel uit geestelijke nood deed. Als Ye aandacht zoekt, moet hem die uit principe niet worden gegund. En als hij een langzaam ongeluk is, wil ik er eigenlijk niet naar kijken.
Muzikaal valt er weinig positiefs te melden. Het antisemitisme van ‘Heil Hitler’ is te walgelijk om serieus naar te luisteren, en al eerder concludeerden we in NRC dat „de muzikale mal die hij zelf ooit smeedde, hoognodig aan vervanging toe” is.
Misschien komt het goed, krijgt hij de hulp die hij nodig lijkt te hebben en neemt hij afstand van zijn pijnlijke, beledigende en gevaarlijke uitingen. Tot die tijd lijken zijn verbale en muzikale aanslagen niet te stoppen, en blijft het journalistiek afwegen: kijken naar het ongeluk, of proberen door te rijden?
Sinds zijn pensioen fotografeert neuroloog Machiel Zwarts (72) kristallen. De hobby begon met abstracte close-ups van bloemen. „Toen bedacht ik dat ik nog een oude Russische microscoop op zolder had staan die ik ooit had moeten kopen voor mijn studie.” Zwarts begon te experimenteren met huis-tuin-en-keukenstoffen: hij legde keukenzout en suiker tussen twee polarisatiefilters onder de microscoop. Andere kristallen maakt hij van onder andere aminozuren, paracetamol en soja. Door bijvoorbeeld een stof te smelten die dan bij het afkoelen neerslaat als kristal. „Een polarisatiefilter laat alleen licht door in één bepaalde richting. Het kristal ertussen verdraait en verstrooit het licht in allerlei richtingen en geeft zo zijn kleurenpracht.”
Met deze kleurrijke abstracte kunst tot gevolg.
Deze ‘bloem’ is gemaakt van kristallen van de niet-essentiële aminozuren bèta-alanine en l-glycine.
Deze ‘boom’ is een kristal van keukenzout.
In deze kleurrijke foto, ‘onderwater’ getiteld, zijn de gekristalliseerde aminozuren glycine (dat in menselijke eiwitten voorkomt) en gamma-aminoboterzuur (GABA), een neurotransmitter in het menselijk lichaam.
Zwarts: „Het is zo’n mooie, verbazende wereld die volstrekt oneindig is.”
Zijn microscoop vergroot vijf, tien of twintig keer en afhankelijk van de uiteindelijke foto-afdruk is het eindresultaat tot wel vijfhonderd keer ingezoomd.
Zijn favoriete kristal? „De laatste tijd doe ik veel met soja, daar zit veel zout in en dat geeft het geheel een mooie oranjegele kleur.”
Zwarts leerde de fijne kneepjes van de kristalfotografie van de moderator van een Facebook-groep met gelijkgestemde enthousiastelingen, Loes Modderman. Inmiddels is Zwarts drie jaar, een nieuwe microscoop, professionele fotografie-opstelling en duizenden kristallenfoto’s verder. Een selectie daarvan is gebundeld in het boek De Kristallentuin, dat hij dit jaar in eigen beheer uitgaf.
Een portret van een vrouw. Ze is een tamelijk lange vrouw. In lengte beslaat ze haast de volledige twee meter tachtig van het verfdoek. Blauwe, waterige oogschaduw, blond kapsel als een plak geel. Het schilderij is smal, niet veel breder dan de vrouw, haar rechterelleboog steekt net buiten beeld. Miss January (1997) van Marlene Dumas is halfnaakt, draagt een doorschijnende zwartgestipte langemouwentop en één roze sok. Ze kijkt de kijker aan, niet per se heel zelfverzekerd of onzeker, ze kijkt gewoon. Zo van: ja, hallo, hier sta ik.
Ze staat met haast gloeiende handen in haar zij, haar ene been gebogen, haar andere dragend, een beetje contrapposto dus, maar niet helemaal: als je alleen naar haar benen kijkt, lijkt ze eerder te hangen dan te staan. De achtergrond is zwart, of nee, ook paarsig, blauw, niet eenduidig. De blote voet rust op iets wat de tweede sok van het sokkenpaar zou kunnen zijn. De zwarte stippen op het kledingstuk vallen uit de toon qua toets. Ze lijken net als al het andere met vaart aangebracht, maar zijn veel nadrukkelijker. Geen veeg, maar een drukbeweging. Stip, stip, stip.
De vrouw is lang maar vooral ook duur: woensdag werd het werk van Dumas bij veilinghuis Christie’s verkocht voor omgerekend 12,14 miljoen euro, het duurste werk van een levende vrouwelijke kunstenaar ooit. Het werk was overigens niet het prijzigste van de veiling, dat was Baby Boom (1982) van Jean-Michel Basquiat (1960-1988), voor 20,89 miljoen euro. Het vorige levendevrouwenrecord stond voor Jenny Savilles Propped (1992), dat Sotheby’s in 2018 verkocht voor 8,48 miljoen. Dat viel, memoreert The Art Newspaper, voor Saville ongelukkigerwijs samen met Banksy’s stunt waarbij hij een ingelijst werk door de shredder liet glijden. Het postume vrouwenrecord staat op 44,4 miljoen dollar in 2014, voor een werk van Georgia O’Keeffe. Ter vergelijking: het duurste schilderij van een levende mannelijke kunstenaar is 81 miljoen euro (Jeff Koons), voor een dode 380 miljoen euro (Leonardo da Vinci).
Persoonlijk ‘record’
Het persoonlijke ‘record’ van Dumas (1953) staat overigens op omgerekend 5,6 miljoen euro, voor The Visitor (1995) dat in 2008 in Londen werd verkocht.
Miss January kwam van de verzamelaars Mera en Don Rubell, een echtpaar uit Miami. Zij hebben het weer gekocht van Galerie Paul Andriesse in Amsterdam, meer dan twintig jaar geleden. Het echtpaar verkoopt het werk zodat ze, aldus Christie’s, hun missie van het verzamelen van opkomende kunstenaars kunnen voortzetten.
Het vrouwelijke model, de Miss, is als onderwerp al lang met Dumas. De kunstenaar verwijst nog weleens naar een tekening die ze maakte toen ze tien was en gefascineerd door schoonheidswedstrijden: een beeltenis van Miss World. In 1998 hing recordvrouw Miss January vergezeld van meer van Dumas’ modellen in een solotentoonstelling bij Galerie Paul Andriesse, getiteld ‘Miss World’.
Dumas, zo schreef Ernst van Alphen in 1998 in kunstvakblad De Witte Raaf, „stelt zich de vraag of er een representatie van het vrouwelijke lichaam mogelijk is die niet ten koste gaat van haar subjectiviteit”. Kan ze een Miss January schilderen zonder objectificatie? Kan de vrouw gewoon zijn? Tegelijkertijd, waarschuwde Van Alphen, is Dumas’ werk meer dan ‘slechts’ zwaarwichtige cultuurkritiek. Het is ironisch, onafhankelijk, de erotiek en het plezier van de Miss die Dumas schildert is er niet alleen voor de toeschouwer, het is ook iets van de vrouwen zelf, iets wat ze zijn.
