Dat het achter de rug is, daar verheugen enkele oud-DWDD’ers zich vooral op. Het heeft dan ook lang geduurd. Maar deze donderdag wordt na ruim een jaar het rapport met aanbevelingen gepresenteerd van de commissie-Van Rijn, die onderzoek deed naar de werkcultuur bij de publieke omroep.
Meerdere anonieme oud-medewerkers van De Wereld Draait Door zeggen tegen NRC dat ze hopen dat er geen reputaties ontzien worden. Twee omroepbronnen zeggen juist dat ze hopen dat het rapport een afgewogen beeld geeft, waarbij het níet moet gaan om individuele afrekeningen.
Hilversum zal de pijnlijke recente geschiedenis andermaal onder ogen moeten zien. Nu met een formalisering van de gebeurtenissen in de vorm van een onderzoeksrapport. Voormalig staatssecretaris (en enkele maanden minister) Martin van Rijn (PvdA), die onder meer functies bekleedde op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport, werd eind november 2022 door het NPO-bestuur gevraagd om grensoverschrijdend gedrag te onderzoeken. Aanleiding was een artikel in de Volkskrant over het vernederen van redactieleden en overig personeel bij De Wereld Draait Door, de succesvolle talkshow van de NPO die in 2020 na vijftien jaar was gestopt.
NOS Sport
De opzet van het onderzoek werd al gauw verbreed naar sociale veiligheid over de volle breedte van de publieke omroep. Dat dit niet overdreven was, bleek wel toen de Volkskrant drie maanden na de onthullingen over DWDD ook een artikel over de giftige cultuur bij NOS Sport publiceerde, waar jarenlang niet was opgetreden tegen vrouwonvriendelijk gedrag van presentatoren en redacteuren. De hoofdredactie trad af.
Nu ligt er dus een rapport, dat deze donderdagochtend in het Instituut voor Beeld & Geluid in Hilversum wordt gepresenteerd. Ruim tweehonderd mensen deden hun verhaal bij de zogenoemde Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen, velen ondersteunden hun relaas met documentatie. De commissie kreeg steun van stichting COAP, het Centrum Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel, dat veel organisaties bijstaat bij integriteitsonderzoeken. Frederieke Leeflang, bestuursvoorzitter van de NPO, zal donderdag als eerste reageren op de bevindingen.
Lees ook
Er wankelt iets in Hilversum, maar wat is er nodig voor een echte cultuurverandering?
Voorvallen worden geanonimiseerd beschreven, maar omdat functies wel genoemd worden is herleidbaarheid naar verwachting in veel gevallen onontkoombaar. Maar veel is nog onduidelijk. Waar landt de verantwoordelijkheid in het samenspel presentatoren, redacties, omroepen en de overkoepelende publieke omroep? In hoeverre worden ‘andere normen’ en ‘de tijdgeest’ meegewogen bij gebeurtenissen van vaak meer dan tien jaar geleden? Worden er nieuwe dossiers toegevoegd aan de ontspoorde cultuur op de redacties van DWDD en NOS Sport? Hoe gedetailleerd is Van Rijns systeemanalyse over bijvoorbeeld kwetsbare flexwerkers bij de publieke omroep?
Advocatenpaar
Niet iedereen heeft de uitkomst van het onderzoek afgewacht. Frans Klein, tussen 2009 en 2014 eindverantwoordelijk voor DWDD als Vara’s mediadirecteur, wachtte het rapport niet af en is afgelopen najaar bij Talpa begonnen als programmadirecteur. Hij was als directeur Video van de NPO op non-actief gesteld gedurende het onderzoek. Hij wordt inmiddels bijgestaan door het advocatenpaar Geert-Jan en Carry Knoops.
In een interview met de Volkskrant betuigde Klein in november 2022 spijt dat er zoveel mensen geknakt zijn onder de woede-uitbarstingen van Matthijs van Nieuwkerk en het gebrek aan bescherming door eindredacteur Dieuwke Wynia. Volgens hem heeft zich nooit een klokkenluider bij hem gemeld. Hij heeft „in retrospectief onvoldoende” gedaan, erkende hij. Wynia stelde vaak met Klein over de driftbuien van Van Nieuwkerk te hebben gesproken, en dat Klein haar toen opdroeg grenzen te stellen. Daar is ze uiteindelijk op stukgelopen, zei ze tegen de Volkskrant. „De directie koesterde het succes.”
Ook Van Nieuwkerk zelf heeft, nadat hij eerder al de banden met BNNVARA had verbroken, inmiddels elders onderdak. Afgelopen december werd bekend dat RTL hem als presentator heeft binnengehaald. De commerciële omroep wilde niet langer wachten, nadat publicatie van het rapport-Van Rijn opnieuw was uitgesteld. Sailliant: ook de NPO had interesse om nog voor het rapport zou verschijnen hem alvast in de armen te sluiten.
Bijzonder
Na de DWDD-publicatie in de Volkskrant stelde de directie van BNNVARA bij monde van contentdirecteur Suzanne Kunzeler dat het gedrag op de redactievloer van DWDD nu niet, maar ook toen niet hoorde. Dat noemde Klein dan weer „bijzonder” aangezien de huidige algemeen directeur Lonneke van der Zee toen (vanaf 2010) bestuurssecretaris was – een meer ondersteunende rol in de directie. Ze is sinds 2020 algemeen directeur van BNNVARA.
De huidige NOS-directeur Gerard Timmer was tussen 2014 en 2018 algemeen directeur van fusieomroep BNNVARA. Hij had dus twee keer een redactie onder zich waarbij, jaren later, een onveilige werkcultuur werd blootgelegd. Al waren de beweerde misdragingen die in de Volkskrant beschreven werden over NOS Sport voor zijn tijd. Timmers voorganger bij de NOS was Jan de Jong, die na een directeurschap bij Feyenoord tegenwoordig de zakelijke belangen van de eredivisieclubs behartigt als directeur van de Eredivisie.
Als het gaat over wangedrag bij de publieke omroep wordt vaak gewezen op de kwetsbare arbeidsverhoudingen in Hilversum. Het aantal mensen met tijdelijke contracten is groot, en dat maakt hen afhankelijk en kwetsbaar tegenover leidinggevenden. Vermoedelijk zal het rapport hier ook op wijzen, al is er al een verandering in gang gezet: de onlangs overeengekomen omroep-cao bepaalt dat de flexibele schil van medewerkers moet worden teruggebracht van veertig naar twintig procent. Ook zijn er per persoon maximaal drie flexibele contracten in 24 maanden mogelijk.
M.m.v. Wilfred Takken
