Pro-life én pro-ivf in Alabama: ‘In de Bijbel ga je niet vinden hoe je met ivf moet omgaan’

Posted on March 22, 2024 by admin

Ze lagen al tussen de witte lakens van hun bed met houten spijlen toen de gynaecoloog belde. Lauren Bowerman zou de volgende dag een laatste controle hebben. Daarna zou haar man Matthew een week lang hormooninjecties in haar bilspier zetten om haar lijf voor te bereiden op de plaatsing van een van hun ingevroren embryo’s.

Ze hoopten op een broertje op zusje voor hun elf maanden oude dochter Charlotte. En de Bowermans, allebei 32, voelden nog iets: haast. Urgentie om na jaren onvruchtbaarheid, verdriet en frustratie hun gezin compleet te maken met hopelijk nog wel vijf kinderen.

Die avond vertelde de dokter dat de geplande plaatsing – en voorlopig alle ivf-behandelingen – gestaakt werden. Het Hooggerechtshof in Alabama had enkele dagen eerder geoordeeld dat ook embryo’s buiten de baarmoeder kinderen zijn wier leven heilig is. Artsen en klinieken, die onmogelijk absolute bescherming garanderen, zouden vervolgd kunnen worden voor moord. Op advies van juristen zegden ze alle patiënten af.

Het conservatieve Alabama had daarmee na abortus ook ivf uitgebannen. Een consequentie waar zelfs verstokte Republikeinen van schrokken. De repercussies waren tot die avond in bed niet tot Lauren en Matthew doorgedrongen. „Ik had wel een nieuwskop gezien dat rechters hadden besloten dat embryo’s kinderen zijn en dacht: dat is mooi. Dat vinden wij ook”, zegt hij, een maand later in de woonkamer van hun bungalow in voorstad Hoover. Zij: „Toen ik erover hoorde, wuifde ik het weg: als er een vonnis is dat embryo’s leven zijn, waarom zou dat ons raken?”

Matthew zucht: „We dachten dat we het zwaarste hadden gehad.” Lauren vult aan: „Het zoeken naar een verklaring waarom we geen kinderen konden krijgen, alle onderzoeken en mislukte behandelingen, de worsteling met God die ons geluk weerhield, de ethische en spirituele afwegingen rond ivf”, ze vouwt haar benen op de bank onder zich en trekt haar wit-blauwe bloemetjesjurk eroverheen. „De afgelopen periode bevestigde hoe kwetsbaar we zijn: we blijven overgeleverd aan de willekeur van artsen, politici en rechters.”

Strijd om de baarmoeder

De Bowermans hebben hun leven bewust overgeleverd aan de macht van God. Ze studeerden beiden theologie voordat ze verliefd werden „tijdens de wekelijkse bijbelstudie voor singles bij de Chick-fil-A”, een fastfoodketen, vertelt zij. Hij had zelfs de ambitie om predikant te worden. Hij is nu financieel analist. Zij schrijft en maakt podcasts voor een website voor gelovige vrouwen.

Toen ze in 2017 trouwden, leken kinderen vanzelfsprekend. „‘Wees vruchtbaar en word talrijk’ is de eerste opdracht in de Bijbel”, zegt Matthew. Het voelde „wreed” dat God hen dat niet op de natuurlijke manier gunde. Zij, die alles doen om naar Zijn woord te leven, werden keer op keer teleurgesteld in hun grootste wens. Dat ervoeren ze allemaal opnieuw toen bleek dat het Hooggerechtshof van Alabama ivf blokkeerde.

De strijd over abortus en andere zogeheten voortplantingsrechten in de VS is in de kern een botsing tussen enerzijds conservatief, gelovig rechts en anderzijds progressief, seculier links. Vanuit dat laatste kamp bezien is het een gevecht waarin kerkleiders, fundamentalistische activisten en Republikeinen – overwegend mannen – vrouwen de autonomie over hun eigen lichaam willen ontnemen.

vaderMatthew Bowerman Het enige dat we willen is gezinsuitbreiding

Rechts heeft de overhand. Nadat president Donald Trump drie conservatieve rechters in het federale Hooggerechtshof benoemde, werd in 2022 het landelijk recht op abortus geschrapt. Nu staan ivf en abortuspillen op het spel. Over de anticonceptiepil kan een volgende strijd losbarsten.

Maar de conservatieve groep is geen monoliet, zo bewijst de ivf-kwestie. Waar in Alabama het Hooggerechtshof embryo’s heilig verklaarde, haasten politici zich om de behandelingen weer mogelijk te maken. Ook Trump sprak zich uit voor ivf: „We willen het gemakkelijker maken om baby’s te krijgen, niet moeilijker.” In conservatieve kringen wordt de dalende vruchtbaarheid in de VS ook als groot probleem gezien.

Het door Republikeinen gedomineerde parlement van Alabama, op wiens abortuswetgeving het rechterlijk oordeel gebaseerd was, kwam snel met een reparatiewetje om vruchtbaarheidsbehandelingen weer mogelijk te maken. Voor de Bowermans blijft de praktische schade beperkt tot een vertraging van een paar maanden. Al vreest zowel links als rechts dat de wet niet bestand zal zijn tegen volgende rechtszaken. En bestaat de angst dat gyneacologen Alabama, waar de geboortezorg toch al zwak is, zullen verlaten.

De religieus gemotiveerde bezwaren tegen ivf zijn namelijk hardnekkig. De Katholieke Kerk is sinds de eerste ‘reageerbuisbaby’ in 1978 pertinent tegen, omdat bij ivf altijd embryo’s sneuvelen: voor wetenschappelijk onderzoek, door menselijke fouten, maar ook omdat (potentiële) ouders meestal lang niet alle cellen gebruiken die voor hen gekweekt worden. Wat overtollig is, wordt soms gedoneerd, maar meestal vernietigd. Klinieken zitten ondertussen met verweesde embryo’s die niemand meer wil.

De pro-life-beweging, die abortus én ivf aan banden wil leggen, is overwegend protestants, zeker in Alabama., waar het percentage katholieken lager is dan de rest van het land. Het feit dat de technologie ook homoseksuelen en alleenstaande vrouwen de mogelijkheid biedt biologische kinderen te krijgen, sterkt het religieus gemotiveerde verzet.

Ruim 2 procent van de Amerikaanse baby’s wordt inmiddels verwekt met ivf: in 2021 waren dat er 86.000. Dat zijn ook kinderen van diepgelovige mensen, zoals de Bowermans, die kampen met onvruchtbaarheid.

Allemaal welkom

Toen Matthew en Lauren Bowerman te horen kregen dat ivf hun enige kans was op volledig eigen kinderen, verdiepten ze zich uitvoerig in de methode en de ethische rafelranden. In al hun christelijke vorming was het nooit ter sprake gekomen. En hoewel ze door hun eigen kerkgemeenschap gesteund worden, vonden ze online vooral religieuze argumenten tegen.

In de VS, waar vrijwel alle zorg commercieel is, bestaat nauwelijks regelgeving rond ivf. Wensouders kunnen embryo’s selecteren op geslacht en er oneindig veel laten invriezen of terugplaatsen. „Wij besloten dat we elk embryo dat gecreëerd wordt van mijn eicellen en zijn sperma een kans willen geven op leven in ons gezin”, zegt Lauren. Twee ivf-trajecten leidden tot zes levensvatbare embryo’s. „Zes momenten waarop God voor het vonkje zorgde dat leven schept”, want zo zien zij de technologie. Ze zullen die embryo’s een voor een laten terugplaatsen, zonder ze te laten testen op afwijkingen. „Ze zijn allemaal welkom.”

Toch zijn hun moralistische fundamenten de laatste weken gaan wankelen. „Wij zijn heel erg pro-life. Voor ons begint het leven bij de bevruchting”, zegt Lauren. „Maar we weten dat dat ivf is ontwikkeld door embryo’s te gebruiken. En we beseffen door deze episode dat onze persoonlijke overwegingen niet betekenen dat we willen dat die door de overheid worden opgelegd.”

Voor Matthew is de openbaring nog sterker. „Ik ben niet meer zo overtuigd dat het leven begint bij conceptie. Misschien is het pas bij innesteling? Bij een hartslag? Ik weet het niet.”

Lauren schrikt daar zichtbaar van. „Hier zijn we het dan niet helemaal eens, want ik neig er toch naar dat al onze embryo’s onze kinderen zijn. Onze potentiële kinderen”, zegt zij.

Lees ook
De Amerikaanse paradox: steeds minder gelovigen, maar meer macht voor het geloof

In deze huiskamer in Hoover, Alabama, wordt de theorie geslecht dat het vrouwen zijn die bij de Republikeinse Partij wegrennen omdat hun rechten op het spel staan. Het is juist Matthew die door de tijdelijke ivf-inperking meer afstand voelt tot activistische geloofsgenoten en meer empathie voor vrouwen die ervoor kiezen een prille zwangerschap af te breken. „Wie ben ik, of een rechter, of een politicus, om daarover te beslissen. Het is zó persoonlijk.”

Dan valt Lauren hem bij. „Als we wetten invoeren die zeggen dat het leven begint bij conceptie, wordt ook de morning-afterpil verboden. Wat volgt?” Pas door de ivf-kwestie is ze zich er zelf opeens hyperbewust van hoe kwetsbaar alle rechten zijn, zegt ze. En hoe bevoorrecht ze is.

Voor Amerikaanse vrouwen die online de weg weten en het kunnen betalen, is een abortus nog altijd mogelijk: met pillen of door naar een andere staat te reizen. Het zijn de armere, vaak niet-witte, vrouwen die door de strenge wetgeving geraakt worden.

Bij de protesten die ivf-ouders organiseerden na de uitspraak van het Hooggerechtshof, waren nauwelijks mensen van kleur te bekennen, terwijl bijna 27 procent van de inwoners van Alabama zwart is en 5 procent latino. „De tweedeling is enorm. Voor hoeveel mensen die kinderen willen is ivf financieel sowieso onbereikbaar?”, zegt Lauren. Verzekeringen dekken zelden vruchtbaarheidsbehandelingen. De Bowermans hebben er zo’n 45.000 dollar (bijna 42.000 euro) aan uitgegeven.

Zelf zijn ze niet gaan demonstreren, maar Matthew heeft hun Republikeinse afgevaardigde aangeschreven. „Om mijn frustratie te uiten dat mensen die niets van ivf weten het met één pennenstreek onmogelijk kunnen maken om ons gezin uit te breiden”, zegt hij. Lauren: „Op een hele Republikeinse, pro-life manier.”

Ze hopen na alle ophef op een nieuwe, genuanceerde discussie in hun religieuze gemeenschap over wat ‘voor het leven’ zijn nu werkelijk betekent. Een gesprek dat ze vooral in deze woonkamer gevoerd hebben: nooit op het seminarie, in hun kerk of op de religieuze webfora. Christelijke principes blijven leidend, maar niet volledig toepasbaar op de moderne wetenschap. „Je kunt heel lang zoeken in de heilige schrift”, zegt Lauren. „Maar daar ga je het antwoord op hoe je als christen met ivf moet omgaan niet vinden. Het staat niet in de Bijbel.”

Wetgeving en rechtspraak in Alabama

In december 2020 betrad een patiënt van een ziekenhuis in Mobile, Alabama, een onbeveiligde ruimte waar embryo’s waren ingevroren, haalde er een paar uit de vriezer en liet die vallen. De patiënt verwonde zichzelf en verwoestte de embryo’s. De stellen van wie die cellen waren, klaagden de kliniek aan voor nalatigheid en dood door schuld, maar vingen bot bij de rechter. Medio februari gaf het – volledig Republikeinse – Hooggerechtshof van de staat de wensouders gelijk: ook buiten de baarmoeder moeten embryo’s gezien worden als kinderen wier leven beschermd moet worden. De rechters verwijten de wetgevers ook dat ivf niet strenger aan banden is gelegd.

De rechters baseerden zich daarbij op een artikel dat in 2018 aan de statelijke grondwet van werd toegevoegd over „de heiligheid van het ongeboren leven”. Die grondwetwijziging ging gepaard met een bijna totaal abortusverbod. Alleen wanneer een vrouw in levensgevaar verkeert, mag zij een zwangerschap afbreken, bij afwijkingen aan het kind of na verkrachting niet. Destijds was het recht op abortus echter landelijk geregeld.

Toen het recht op abortus in 2022 door het federale Hooggerechtshof werd afgeschaft, trad de zogeheten ‘trigger law’ in Alabama in werking en sloten de laatste drie abortusklinieken in de staat. Het Dobbs arrest (dat het Roe arrest schrapte) speelde ook mee in de afweging van de conservatieve hoge rechters van Alabama. In hun oordeel citeren zij bovendien veelvuldig uit de Bijbel. Opperrechter Tom Parker is een uitgesproken voorstander van het theocratische idee dat christenen hun fundamentalistische waarden moeten opleggen aan de gehele samenleving.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”