De Poolse politiek wacht niet meer op Jaroslaw Kaczynski, de machtigste man van het land in de afgelopen acht jaar. Maandag, tijdens de opening van de eerste zitting van het nieuwe parlement sinds de recente verkiezingen, arriveerde de partijleider van de radicaal-rechtse PiS-partij (Recht en Rechtvaardigheid) te laat in de plenaire zaal. Dat gebeurde de afgelopen jaren wel vaker. Altijd werd op hem gewacht. Maar maandag begonnen de nieuwe parlementsleden al aan het volkslied voordat Kaczynski acte de présence had gegeven.
Het laat zien hoe de politieke wind in Polen is gedraaid. Vorige maand won PiS weliswaar de verkiezingen voor de derde keer op rij, maar de partij haalde te weinig zetels om te kunnen regeren. De oppositie, onder aanvoering van oud-premier Donald Tusk, zou dat wel kunnen, maar moet daar zeker nog een maand mee wachten, omdat PiS als grootste partij formeel een eerste poging mag doen om een regering te vormen.
Lees ook
Een nieuwe Poolse regering zal afbraakbeleid van PiS niet zomaar kunnen terugdraaien
Een onmogelijke missie voor de zittende premier Mateusz Morawiecki. Al probeerde hij in het nieuwe parlement strijdvaardig te klinken. „Ik ga een regering vormen”, zei hij, wat meteen leidde tot hoongelach onder een meerderheid van de 460 parlementsleden. Morawiecki komt 37 zetels tekort. Voorheen lukte het PiS wel om parlementsleden van andere partijen na de verkiezingen over de streep te trekken met mooie baantjes of prestigieuze posities, maar daar lijkt nu geen oppositiepoliticus voor te vallen. Terwijl Morawiecki een verwoede poging deed om het parlement toch te overtuigen, bleek de 74-jarige Kaczynski op de achtergrond in slaap te zijn gedommeld.
Regeerakkoord
Ondertussen zijn de drie partijen die de oppositie vormen al vooruit aan het kijken. Vrijdag presenteerden zij een regeerakkoord op hoofdlijnen. Het dertien pagina’s tellende akkoord was vooral symbolisch, om te laten zien dat de partijen klaar zijn voor de macht. Toch kan uit de tekst goed worden afgeleid welke kant zij op willen: in de tegengestelde weg die PiS de afgelopen acht jaar bewandelde. Zo wil de oppositie de rechterlijke hervormingen terugdraaien, de door ‘Brussel’ bevroren EU-miljarden voor Polen alsnog innen, het bijna totale abortusverbod opheffen, de publieke media depolitiseren, anti-lhbti-uitspraken verbieden en de kerk en staat politiek scheiden.
De eerste politieke zet heeft de oppositie maandag gezet door oppositiepoliticus Szymon Holownia – bekend als presentator van een talentenprogramma op tv – te benoemen tot voorzitter van de Sejm, de Poolse Tweede Kamer. Debutant Holownia, die nog geen parlementaire ervaring heeft, besloot meteen de dranghekken voor het parlement, die er sinds 2016 stonden, te verwijderen. Holownia wilde ermee laten zien dat de Sejm er weer is voor „alle Polen”. Hij beloofde het parlement te leiden vanuit „de patria” (het vaderland) in plaats van voor „de partij” – doelend op PiS.
Onafhankelijkheidsdag
Toch legt PiS-leider Kaczynski zich nog niet bij zijn nederlaag neer. Tijdens een speech op de Poolse Onafhankelijkheidsdag, afgelopen zaterdag, sprak hij van het bestaan van een „Duits plan” dat leidt tot „de vernietiging van de Poolse staat”. Maandag, in de wandelgangen van de -Sejm, sprak hij voor het eerst in tijden weer met niet-PiS-gezinde journalisten. Ook tegen hen had hij het over de ondergang van Polen. Waarom? „Omdat Tusk een Duitser is”, zei Kaczynski.
Lees ook
De verkiezingsreportage: een reis langs de rivier die Polen verdeelt
Zijn woorden resoneren steeds minder in Polen. Tijdens de Onafhankelijkheidsmars zaterdag, een door nationalisten en ultraconservatieven georganiseerde demonstratie die vaak leidde tot geweld, was de sfeer opvallend tam. Er was knalvuurwerk, er waren fakkels en tienduizenden mensen op de been in Warschau. Maar tot massaal gepassioneerd verzet tegen de toekomstige oppositieregering leidde het niet, de mars had meer weg van een vuurwerkshow op een begrafenis.
Desondanks is de weg niet vrij voor Tusk en zijn oppositiecoalitie. President Andrzej Duda, officieel onafhankelijk maar afkomstig van PiS, waarschuwde maandag in de Sejm het de toekomstige regering niet makkelijk te gaan maken. Hij heeft een veto-recht tot aan het einde van zijn presidentschap in 2025 en hij zal „niet aarzelen die te gebruiken”. Want volgens hem waren de afgelopen acht jaar onder PiS „goede jaren voor Polen en de Polen”.
