Deze zomer in Haagse Zaken: de zesdelige podcastserie Pim, die NRC in 2022 maakte. Het was toen twintig jaar geleden dat Pim Fortuyn was vermoord. Een moord met een grote betekenis voor Nederland. Wat was de aanloop naar die historische gebeurtenis? En hoe heeft de moord de politiek en samenleving beïnvloed?
Aflevering 4
Politici konden Pim Fortuyn twee maanden voor de Tweede Kamerverkiezingen niet langer negeren, maar serieus namen ze hem niet. Daarom leek ook niemand echt te schrikken toen activisten tijdens een persconferentie zonder moeite door een haag journalisten konden dringen om drie slagroomtaarten in het gezicht van Fortuyn te gooien. Toch was het incident geen grap of stunt, maar bloedserieus; zowel voor de activisten áls voor Fortuyn. Het illustreerde hoe hoog de spanningen in de hele samenleving opliepen, twee maanden voor de landelijke verkiezingen.
Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
Presentatie:
Guus Valk
Redactie:
Henk Ruigrok van der Werven en Jennifer Pettersson
De klimaattop in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe dreigt te mislukken. Het voorstel van de rijke landen om vanaf 2035 jaarlijks 300 miljard dollar financiële steun te geven aan ontwikkelingslanden is onvoldoende voor de groep van minst ontwikkelde landen en de kleine eilandstaten. Zij zijn weggelopen uit de onderhandelingen en willen alleen terugkeren als er een betere deal ligt.
De onderhandelingen gaan inmiddels al een dag langer door dan de bedoeling was. Pas vrijdagmiddag, vlak voor het officiële einde, werd een onderhandelingstekst werd gepresenteerd met daarin een bedrag dat rijke landen bereid zijn te betalen voor de financiering van klimaatbeleid in ontwikkelingslanden. In die tekst ging het om 250 miljard dollar per jaar. Meteen werd duidelijk dat dit bedrag voor alle ontwikkelingslanden verre van voldoende was.
In de loop van deze zaterdag verhoogden de rijke landen hun bod naar 300 miljard dollar, maar ook daarmee nemen veel arme landen geen genoegen. Zij stellen dat er in het komende decennium meer dan 1.000 miljard dollar per jaar nodig is om hun economie te vergroenen en om zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering – onafhankelijke experts bevestigen dit bedrag.
Lees ook
Voor de financiering van klimaatbeleid kunnen ontwikkelingslanden niet zonder rijke landen
Deze landen beschikken niet alleen zelf over onvoldoende middelen, ook wijzen ze erop dat de opwarming is veroorzaakt door de rijke landen. De landen in het mondiale Zuiden zijn hier het slachtoffer van, stellen ze. Daarom vinden zij het niet meer dan rechtvaardig dat rijke landen betalen.
„Beter geen akkoord dan een slecht akkoord”, klonk het in de loop van zaterdag steeds vaker in de wandelgangen tussen de zalen waar druk werd onderhandeld. Mocht de top eindigen zonder akkoord, dan zou mogelijk in de eerste helft van volgend jaar in de Duitse stad Bonn, waar het klimaatbureau van de Verenigde Naties is gevestigd, verder onderhandeld kunnen worden in de hoop alsnog tot overeenstemming te komen.
Redden wat te redden valt
Veel landen vrezen echter dat het dan nog veel moeilijker wordt om het eens te worden. Want tegen die tijd is Donald Trump de president van de VS, en die heeft nooit willen bijdragen aan klimaathulp in andere landen. Bovendien zijn er dan verkiezingen geweest in Duitsland, waar een mogelijk rechtsere regering, wellicht zonder de Groenen, waarschijnlijk minder belangstelling heeft voor klimaat.
Hoe het verder gaat is nog onduidelijk. John Podesta, klimaatgezant van de VS, hoopt dat de storm snel overwaait en dat daarna de rust terugkeert en er alsnog een akkoord kan worden gesloten. Het is de vraag of dat nog op tijd lukt. De Azerbeidzjaanse voorzitter lijkt de greep op de gesprekken al uren kwijt te zijn, waardoor landen steeds vaker in kleine groepjes proberen te redden wat er nog te redden valt. Sommige delegaties nemen nog vandaag een vlucht naar huis, waardoor er mogelijk in de slotvergadering geen quorum is om een akkoord goed te keuren.
Nederland heeft geen integratieprobleem, maar een „desintegratieprobleem”, dat wordt vergroot door het rechtse kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB. Dat zei GroenLinks-Pvda-partijleider Frans Timmermans zaterdagmiddag op de Politieke Ledenraad van de PvdA in Zwolle. Begrip tussen verschillende bevolkingsgroepen, tussen steden en platteland en contact tussen theoretisch en praktisch opgeleiden zijn we „kwijtgeraakt”, volgens Timmermans.
De oppositieleider sprak van de grootste politieke „opdracht” sinds de Tweede Wereldoorlog. „Dit land kan ten onder gaan als we geen halt toeroepen aan de desintegratie die gestimuleerd wordt vanuit de coalitiepartijen en vanuit het kabinet.”
‘Discriminatoir’
Timmermans verweet het kabinet openlijk uitlatingen te doen die „op zijn zachtst gezegd discriminatoir zijn”. Hij doelde onder meer op PVV-leider Geert Wilders, en op VVD-staatssecretaris Jurgen Nobel (participatie en integratie) die onlangs na de ministerraad zei dat „een groot deel van de islamitische jongeren” Nederlandse normen en waarden niet onderschrijft.
De VVD schuift op richting de „hardcore-agenda van de PVV”, zei Timmermans na het antisemitisme-debat in de Tweede Kamer over de gewelddadigheden in Amsterdam. „Ik vind dat schokkend”, zei hij. „En ik begrijp het ook niet dat de VVD met de geschiedenis van de partij zich zo laat betoveren door een agenda die de verdeeldheid in dit land alleen maar zal aanjagen.”
Timmermans noemde het verder „volkomen terecht” dat Internationaal Strafhof een arrestatiebevel heeft uitgevaardigd tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu op verdenking van oorlogsmisdaden. „Het is onzinnig om dan te zeggen, ja maar hij is democratisch gekozen”, zei Timmermans. „Een oorlogsmisdaad is een oorlogsmisdaad.”
Op de Ledenraad namen de PvdA-leden ook een motie aan die het lopende fusieproces met GroenLinks moet versnellen
De Nederlandse regering is grondwettelijk verplicht om de internationale rechtsorde te bevorderen, zei hij ook. Het „zwijgen” hierover door meerdere coalitiepartijen noemde Timmermans „onacceptabel”.
Arrestatiebevel
NSC-leider Pieter Omtzigt heeft zaterdagmiddag op het congres van zijn partij in Nieuwegein gezegd dat de Israëlische premier Netanyahu gearresteerd zou moeten worden, indien hij in Nederland zou komen. Ook NSC-minister Caspar Veldkamp van Buitenlandse Zaken bevestigde dit eerder deze week al in de Tweede Kamer. Het geplande bezoek aan Israël van minister Veldkamp is geannuleerd, maar PVV-leider Geert Wilders wil desondanks een bezoek brengen aan Netanyahu. „Dan moet je je toch afvragen: waarom laat NSC dit kabinet nog in leven?”, zei Timmermans naar aanleiding van het arrestatiebevel. „Wat blijft er dan nog over van al hun principes?”
Op de Ledenraad namen de PvdA-leden ook een motie aan die het lopende fusieproces met GroenLinks moet versnellen. De partijen mikken er nu op daarover na een serie gesprekken met partijleden in 2026 een definitief besluit te nemen, maar dat moet volgens de indieners van de groep ‘RoodGroen’ al eerder, namelijk volgend jaar.
RoodGroen, de organisatie die de fusie wil aanjagen, schrijft dat GroenLinks-PvdA zo sneller en beter „een hoopvol politiek alternatief tegenover de rechtse wind” kan neerzetten. Het partijbestuur van de PvdA ziet „geen praktische of reglementaire bezwaren om de besluitvorming te versnellen”.
Met een overweldigende meerderheid is Rafal Trzaskowski zaterdag gekozen als kandidaat van Donald Tusks partij, Burgercoalitie (KO), voor de Poolse presidentsverkiezingen volgend jaar. Trzaskowski, burgemeester van Warschau, won de voorverkiezingen met bijna 75 procent van de stemmen van Radoslaw Sikorski, de huidige minister van Buitenlandse Zaken.
Trzaskowski, die eerder de presidentsverkiezingen nipt verloor van de huidige president Andrzej Duda, was voorafgaand aan deze voorverkiezingen al de torenhoge favoriet. Hij staat bekend als een sympathieke verbinder, van de liberaal-sociale vleugel van KO. Zijn uitdager, Sikorski, is conservatiever en controversiëler: hij roept meer negatieve emoties op bij het Poolse electoraat dan Trzaskowski.
De 52-jarige Trzaskowski is geen nieuw gezicht in Polen. Hij was jarenlang Europarlementariër, staatssecretaris en minister en is als burgemeester van Warschau landelijk bekend. Ook buiten Polen wordt Trzaskowski, die vijf talen vloeiend spreekt, gewaardeerd. Onlangs mocht hij de Amerikaanse president Joe Biden in zijn stad ontvangen, wat ongebruikelijk is voor een burgemeester.
Zoon van een jazzcomponist
Maar al voor hij politiek naam maakte was Trzaskowski een bekendheid. Als achtjarige maakte hij, zoon van een bekende jazzcomponist, zijn entree in de televisiewereld. Daarin is hij niet de enige Poolse politicus: ook de tweelingbroers Lech en Jaroslaw Kaczynski, leiders van de conservatief-nationalistische PiS-partij, waren bekende kindacteurs. Voormalig president Lech Kaczynski kwam in 2010 om bij een vliegtuigongeval in het Russische Smolensk, zijn broer Jaroslaw leidt de partij nu.
De vorige presidentsverkiezingen verloor Trzaskowski nipt. Op het laatste moment werd hij naar voren geschoven, nadat de verkiezingen werden uitgesteld door corona. De burgemeester van Warschau had maar twee maanden om de kiezers voor zich te winnen. Dat lukte net niet: hij kreeg 49 procent van de stemmen tegenover 51 procent voor Duda – de zittende president afkomstig van PiS.
Een van zijn eerste daden als burgemeester van Warschau was het verlenen van steun aan lhbti-rechten. Daar maakte PiS dankbaar gebruik van tijdens de vorige presidentsverkiezingen, door keihard campagne te voeren op dat thema in het oerconservatieve land.
Seculier Polen
Onlangs kwam Trzaskowski weer in opspraak bij de conservatieve Polen door in nieuwe overheidsgebouwen christelijke kruizen te bannen, vanwege de seculiere status van Polen. Dat leidde tot grote woede in het overwegend katholieke land en op die gekrenkte gevoelens speelt PiS gretig in. Al met al zegt Trzaskowski in interviews katholiek te zijn, maar erkent hij zelden naar te kerk te gaan en antwoordt hij steevast op vragen over zijn geloofsuitoefening dat het „een privékwestie” is.
KO hoopt dat Trzaskowski met een langere campagne, meer bekendheid én een onafhankelijke publieke omroep – die de afgelopen acht jaar fungeerde als spreekbuis PiS – nu wel de verkiezingen weet te winnen. De verwachting is dat hij vooral vrouwen en jongeren naar de stembus weet te krijgen en dat zijn precies de kiezersgroepen die de prodemocratische coalitie van Donald Tusk vorig jaar een meerderheid bezorgden in het parlement.
Winst bij de presidentsverkiezingen is van levensbelang voor het voortregeren van de huidige coalitie van Tusk. Zijn beleid wordt continu gefrustreerd door de veto’s van president Duda. Als Trzaskowski volgend jaar mei gekozen wordt tot president, kan de coalitie van Tusk eindelijk stappen zetten in de hervormingen van de onafhankelijke rechtsstaat.
PiS-kandidaat
Ook PiS maakt dit weekend haar kandidaat bekend. Naar alle waarschijnlijk is dat de onbekende Karol Nawrocki (41) – de huidige directeur van het gepolitiseerde Nationale Herdenkingsinstituut. PiS schuift hem naar voren als onafhankelijke kandidaat, waardoor de partij de mogelijkheid openhoudt om bij tegenvallende peilingen later een andere kandidaat naar voren te schuiven. In tegenstelling tot KO hield PiS geen voorverkiezingen en valt de keuze voor de presidentskandidaat volledig op het conto van partijleider Kaczynski.
De presidentsverkiezingen bestaan uit twee ronden. Als een kandidaat in de eerste ronde niet de absolute meerderheid haalt volgt een tweede. In Polen gaat iedereen er vanuit dat het een strijd wordt tussen Trzaskowski (KO) en de kandidaat van PiS.
Lees ook
Polen staan niet meer te trappelen om in Nederland te werken. ‘Misschien komen Nederlanders over een paar jaar wel naar Polen voor werk’
