Pieter Omtzigt wilde een lastig politicus zijn, maar werd door zijn partij steeds meer als last gezien

Posted on April 18, 2025 by admin

Pieter Omtzigt, oprichter, leider en boegbeeld van regeringspartij Nieuw Sociaal Contract (NSC), verlaat per direct de politiek. De toekomst van zijn partij, en van de coalitie waar zijn partij deel van uitmaakt, is plotseling nog onzekerder dan die al was. In een filmpje dat hij vrijdagavond op sociale media plaatste, zei Omtzigt dat het hem in Den Haag niet lukt te herstellen van zijn burn-out. „Daarom kies ik er voor het eerst voor mijn gezin voorop te stellen, en voor mijn gezondheid te kiezen.”

De Tweede Kamerfractie van Omtzigt hoorde vrijdagavond rond 18.00 uur digitaal over het vertrek van hun partijleider, anderhalf uur voordat hij het filmpje plaatste.

Naast Geert Wilders en Mark Rutte is Omtzigt als een van de invloedrijkste Nederlandse politici van de afgelopen twee decennia. Zijn persoonlijke, autonome en tegendraadse stijl brachten hem grote populariteit bij kiezers, en leidde mede tot het onthullen van het toeslagenschandaal en, indirect, tot de val van het derde kabinet-Rutte in 2021. Maar juist die tegendraadsheid en persoonlijke betrokkenheid brachten hem ook op verschillende momenten in de problemen.

Pieter Omtzigt (1974) werd in 2003 Kamerlid namens het CDA. Omtzigt, opgeleid als econometrist, voerde de eerste zeven jaar met name het woord over belastingen en pensioenen. Het grote publiek leerde hem pas kennen toen hij in 2010 via een persoonlijke campagne toch op de conceptlijst van de Tweede Kamerverkiezingen belandde. De partijtop vond hem lastig en wilde van hem af.

Met voorkeurstemmen keerde hij zelfs terug in de Kamer. Het CDA was in verval geraakt en ging een gedoogcoalitie aan met de PVV. Omtzigt, die tegen die samenwerking was, nam in de fractie vaak een minderheidsstandpunt in. Hij stemde op het partijcongres wel vóór de samenwerking.

Scherpe manier van debatteren

Als Kamerlid maakte het Omtzigt in de jaren hierop niet veel uit of hij nu deel uitmaakte van de coalitie of de oppositie. Hij vestigde een reputatie als vasthoudend Kamerlid, met een scherpe manier van debatteren, de neiging altijd door te willen vragen en een voortdurende stroom verzoeken om nog meer informatie.

Toen in 2013 het tweede kabinet-Rutte in de problemen kwam door onthullingen over fraude door Bulgaren met toeslagen, was Omtzigt daar de belangrijkste aanjager van. Hij eiste een harde aanpak van potentiële fraudeurs. Zes jaar later was het juist Omtzigt, samen met SP’er Renske Leijten, die het gezicht werd van een tegenbeweging. RTL en Trouw onthulden systematische misstanden bij de Belastingdienst: burgers werden etnisch geprofileerd en al bij de geringste vergissing keihard gestraft. Tienduizenden burgers waren gedupeerd door de harde aanpak van de overheid. Omtzigt bleef deze kwestie agenderen. Het kabinet-Rutte III (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) viel erover in 2021.

Al in die periode waren de twee gezichten van Omtzigt goed zichtbaar. Als het hardwerkende Kamerlid dat kabinetten naar de rand van de afgrond durfde te drijven werd hij populairder onder kiezers. Maar intern was de prijs hoog. Politiek, want in het CDA zagen ze hem als een grillige factor, maar ook persoonlijk. Hij stond bekend om zijn hevige uitbarstingen van emotie en woede. Omtzigt stelde zich in 2021 kandidaat voor het lijsttrekkerschap van het CDA, maar verloor die verkiezing nipt van Hugo de Jonge. In de CDA-top waren ze hierover opgelucht.

Pieter Omtzigt (rechts) verliest de strijd om het leiderschap van het CDA van Hugo de Jonge (links), juli 2020.

Foto Sem van der Wal/ANP

In die context speelde de kwestie rondom de ‘functie elders’, een van de grootste politieke affaires rondom premier Mark Rutte. Verkenner Kajsa Ollongren werd gefotografeerd terwijl zij een notitie droeg, waarop te lezen was: ‘Positie Omtzigt: functie elders’. In de verkenning was kennelijk over Omtzigt als probleem gesproken.

Demissionair premier Rutte overleefde een Kamerdebat over die kwestie ternauwernood, maar het was een affaire die de politiek blijvend veranderde. Veel kiezers keerden zich af van de ‘oude’, toedekkende politiek van Rutte, terwijl Omtzigt voor velen juist het gezicht werd van een ‘nieuwe’, integere manier van politiek bedrijven. Omtzigt stapte kort hierop uit het CDA. Hij ging als eenmansfractie werken aan een nieuwe politieke beweging, die hij in 2023, na lang aarzelen, oprichtte.

Gemeenschapszin

NSC draaide vanaf het begin vooral om de ideeën en de persoon van Omtzigt. Nieuw Sociaal Contract was genoemd naar een gelijknamig boek dat hij in 2021 schreef. De partij stond voor Omtzigts ideeën: gemeenschapszin, familiewaarden, een overheid die zich richt op kerntaken als energie, voedsel en wonen. De partij werd in peilingen de grootste, maar daalde ook weer snel, mede omdat Omtzigt lang twijfelde of hij premier wilde worden. Toch behaalde de nieuwe partij twintig Kamerzetels en ging ze, wederom ondanks grote twijfels bij Omtzigt, regeren in een kabinet met de PVV.

Pieter Omtzigt viert de verkiezingswinst van NSC, 22 november 2023.

Foto Dieuwertje Bravenboer

De Kamerleden en bewindslieden van NSC dankten hun zetel of kabinetspost aan Omtzigt. Iedereen wist dat vanaf het begin, en dat maakte kritiek op de leider moeilijk. Het eerste jaar van NSC doorstond Omtzigt zonder grote kritiek van zowel leden als partijgenoten in de Tweede Kamer. In september vorig jaar veranderde dat. In NRC spraken partijgenoten voor het eerst, zonder met naam genoemd te willen worden, de wens uit dat de partij wat minder om Omtzigt zou draaien. Het was net na de gesprekken over de miljoenennota, waarin Omtzigt tekeer was gegaan tegen de fractievoorzitters van coalitiepartijen PVV, VVD en BBB.

Kranten hadden beschreven hoe Omtzigt tot diep in de nacht eisen had gesteld aan de begroting van het kabinet. En ook hoe hij dat had gedaan: schreeuwend en huilend. Wat tot dan toe summier in media was beschreven, maar vooral een publiek geheim in Den Haag was geweest, werd ineens uitgebreid besproken, becommentarieerd en bevestigd door politici van coalitiepartijen.

In de fractie ontstonden in die tijd zorgen over de grote beloften die NSC had gedaan in de verkiezingstijd, die niet nagekomen werden na de formatie. NSC wilde een nieuwe bestuurscultuur, een extraparlementair kabinet, met meer controle vanuit de Kamer op het kabinet, minder afstemming dan in voorgaande kabinetten was gebeurd.

‘Ontpieteren’

In de eerste maanden van de coalitie zagen NSC’ers het tegenovergestelde gebeuren. Kamerleden en bewindspersonen beschreven controledrift van Omtzigt. Hij wilde zich bemoeien met wat er in het kabinet gebeurde. Hij zat, zeker in het begin van het in juli 2024 jaar beëdigde kabinet-Schoof, dicht op de huid van NSC-ministers en staatssecretarissen. Tegen NRC begonnen NSC’ers over het ‘ontpieteren’ van de partij: er zou meer ruimte moeten komen voor wat ándere Kamerleden dan Pieter Omtzigt wilden en vonden.

De avond dat het stuk gepubliceerd werd, was Pieter Omtzigt te gast bij een praatprogramma op televisie. Geconfronteerd met de kritiek van zijn partijgenoten, zei Omtzigt voor de camera’s dat hij het zou zien zitten als hij meer uit handen zou kunnen geven. Na de uitzending was hij boos, emotioneel. Een paar dagen later meldde hij dat hij een tijdje thuis zou blijven, hij zou „een stap terug doen” voor zijn gezondheid. Hij liet zijn jonge partij achter op een cruciaal moment: vlak voor Prinsjesdag, de eerste algemene politieke beschouwingen waar NSC aan zou deelnemen, in Den Haag gezien als een van de belangrijkste Kamerdebatten van het jaar.

Tweeëneenhalf maand later keerde Omtzigt terug, met de belofte het rustiger aan te doen. Het fractievoorzitterschap deelde hij met Nicolien van Vroonhoven, zij deed de wekelijkse coalitiegesprekken op de werkkamer van Geert Wilders, en vooral aan het begin ook de mediaoptredens.

In de kring om hem heen is de afgelopen weken te horen dat de situatie onwerkbaar is, dat Omtzigt een keuze zou moeten maken

Maar meteen na terugkomst werd er door NSC’ers weer geklaagd. Omtzigt zou dossiers naar zich toe willen trekken, te veel hooi op zijn vork willen nemen en onvoorspelbaar zijn. Tot in de partijtop werd dat niet ontkend. En in de coalitie werd er óók geklaagd: want al die tijd, ook toen Omtzigt thuis was, kregen zij de indruk dat ze indirect toch met hem moesten onderhandelen over kleine en grote zaken, omdat Van Vroonhoven niets mocht beslissen zonder overleg met Omtzigt. De houdgreep waarin hij de partij volgens sommige partijgenoten hield, was onhoudbaar, vonden zij.

Maar of iemand dat ooit ook tegen Omtzigt heeft gezegd?

Niemand die het lijkt te durven. In plaats daarvan worden NSC’ers er zeker sinds begin dit jaar steeds uitgesprokener over tegen journalisten. In de kring om hem heen is de afgelopen weken te horen dat de situatie onwerkbaar is, dat Omtzigt een keuze zou moeten maken.

Vrije val in peilingen

In peilingen is NSC al maanden in een vrije val geraakt, het is niet gelukt die trend te keren. Van de huidige twintig zetels zouden er nu nog zo’n twee overblijven. De partij die nog geen anderhalf jaar geleden werd gezien als grote belofte die de Haagse politiek zou doen opschudden, zou nu kunnen verdwijnen. Omtzigt zou daar niet mee bezig zijn. Maar Kamerleden en bewindspersonen die hun banen hebben opgezegd om te kunnen strijden voor de principes en beloftes van NSC, zouden met lege handen komen te staan, en die zijn er wel degelijk mee bezig.

In de video die Omtzigt vrijdagavond op sociale media plaatste, zegt hij dat „echt herstel” van zijn burn-out „gewoon niet lukt in de hectiek van de huidige Haagse politiek”. Dat Omtzigt ook na de onderbreking van het Kamerwerk vorig jaar niet hersteld was, was vooral zichtbaar als de camera’s uitstonden. Meer dan eens ontstak hij in een woedende of emotionele bui bij journalisten, ook bij NRC.

Het was Van Vroonhoven die later moest bellen om de plooien glad te strijken. Nog voor de oprichting van NSC was zij een belangrijke steunpilaar voor Pieter Omtzigt. Nu hij de landelijke politiek verlaat, neemt zij het fractievoorzitterschap van hem over. Ze heeft de afgelopen maanden al goed kunnen oefenen. Maar in de coalitie zien ze NSC als een instabiele partij, die de anderen vaak verrast. Dat beeld is deze Goede Vrijdag alleen maar bevestigd.

Een laatste terugblik met oud-wielrenner Ab Geldermans: ‘Ik had zoveel moraal, ik vloog. Ongelooflijk’

admin
April 22, 2025
0

Voor hem op tafel ligt een plakboek met krantenknipsels, zijn ogen zijn roodomrand. De wielerherinneringen van zestig, zeventig jaar geleden zijn Ab Geldermans eventjes te veel geworden, al voordat ik het huis heb betreden. „Ik ben vrij soepel met janken”, zegt hij verontschuldigend.

In oktober 2024 ben ik op bezoek bij Ab Geldermans, dan 89 jaar oud, thuis in Beverwijk. Hij is de oudste nog levende geletruidrager uit Nederland en de eerste Nederlandse winnaar van de voorjaarsklassieker Luik-Bastenaken-Luik. En bovenal was hij de ploegleider van Jan Janssen, toen die in 1968 de Tour de France op zijn naam schreef.

„Ik hoop dat het goed gaat”, had zijn vrouw Ilse gezegd toen we een afspraak maakten. Aan de keukentafel in Beverwijk blijkt waarom: het geheugen begint Ab Geldermans in de steek te laten, en daarmee ook de namen en gebeurtenissen uit zijn wielerbestaan. Met hulp van Ilse lukt het, een terugblik op zijn carrière – nog nèt.

Hij werd geboren een paar honderd meter hier vandaan, in 1935, als jongste van negen kinderen. Zijn vader was boer en tuinder: aardbeien, koeien, geiten. Op een geleende damesfiets maakte hij zijn eerste ritje. „Zijn vrienden reden op racefietsen”, zegt Ilse. „Die zeiden op een gegeven moment tegen elkaar: waar is Ab nou? Stond ie verderop al een kwartier te wachten.”

Van tuinderij naar koers

Geldermans ging wedstrijden rijden. Bij de nieuwelingen, en later bij de amateurs. Fietsenhandelaar Jan Groot uit Alkmaar gaf hem zijn eerste fiets, een Super Vittorio, plus vijf gulden per gewonnen koers. Hij won. En won. En won. Ilse: „Na een paar weken zei Jan: Ab, ik kan je niet meer betalen. Ik doe een rijksdaalder per wedstrijd.”

Abs vader vond het maar niets, dat wielrennen. Er ging te veel tijd in zitten, Ab moest helpen in de tuinderij. „Mijn vader zei: opsodemieteren. Toen ben ik weggelopen, naar een gezin in Brabant dat ik kende.” Bij zijn gastgezin ging Geldermans door met koersen. „Er was een klassement van negen wedstrijden, waarvan ik er acht won. Ik reed ze allemaal in puin. Toen mocht ik terugkomen van mijn vader. Mijn broers en zussen werkten wel een uurtje langer in de tuinderij, zodat ik kon blijven trainen en koersen.”

Ilse: „Als Ab de koeien ging melken, haalde hij het krukje weg om zo, op z’n hurken, beenspieroefeningen te doen.”

Ab: „We moesten op onze knieën liggen bij het werk in de tuinderij. Maar dat deed ik niet, met die koude grond. Slecht voor mijn benen. Ik ging alleen schoffelen.”

Ilse: „Ab de Schoffelaar noemden ze hem. Maar hij was ook bang voor kikkers, hoor.”

Meesterknecht

In 1959 ging Geldermans rijden bij de Franse ploeg Saint-Raphaël, voor vijftig gulden in de week. Hij was behoorlijk goed bergop en kon uitstekend tijdrijden. Als meesterknecht hielp hij de grote kampioen Jacques Anquetil aan vier van diens vijf zeges in de Tour de France. „Ik bracht hem overal waar hij heen moest in het peloton. Een lieve jongen was het en een geweldige coureur.”

Het Nederlandse wielrennen zat eind jaren vijftig, begin jaren zestig in een dal: de grote successen van Wout Wagtmans, Jan Nolten en Wim van Est waren achter de rug, de zegereeks van Jan Janssen moest nog beginnen. In dat intermezzo bezorgde Geldermans de Nederlandse wielerfans welkome overwinningen. Hij won een etappe in de Spaanse Vuelta (finish in het Bernabeu-stadion), schreef de Vierdaagse van Duinkerken op zijn naam en triomfeerde in inmiddels verdwenen koersen als Menton-Roma.

Ab Geldermans in 1957. In 1962 werd Geldermans Nederlands kampioen op de weg.

Foto Nationaal Archief/J.D. Noske/Anefo, foto Eric Koch / Anefo

In de Tour de France van 1962 veroverde Geldermans de gele trui, in de zesde etappe van Dinard naar Brest. Twee dagen reed hij erin rond, bij thuiskomst in Beverwijk werd hij gehuldigd. Op de gevel van zijn rijtjeshuis staat nog altijd, in sierlijke stalen letters: maillot jaune, gele trui. Gelast door een zwager die bij de Hoogovens werkte.

„In die tijd trainde ik alle dagen. ’s Ochtends op en neer van Beverwijk naar Den Helder. Honderdtwintig kilometer. En ’s middags ging ik nog een keer, dan reed zij…” – Geldermans wijst op zijn vrouw Ilse – „…op de brommer voor me uit. Tempo maken.”

Ilse: „Ik stopte een keer langs het Noordhollandsch kanaal voor een vogeltje. Reed hij bijna de berm in. Toen kréég ik me er toch van langs. Heb ik die brommer helemaal opengegooid, op een gegeven moment reed ik zestig. Kon-ie me nog bijhouden ook.”

Luik-Bastenaken-Luik

De mooiste zege uit zijn carrière behaalde Geldermans in 1960: als eerste Nederlander ooit won hij Luik-Bastenaken-Luik, het wielermonument dat komend weekend voor de 112e keer op de agenda staat. „Aan de start in Luik wees een Belgische renner naar mij en riep heel hard: Allez, mannen, hier staat de winnaar!” Geldermans kijkt weer in zijn fotoalbum. „Een paar dagen eerder had ik de Ronde van Duitsland gewonnen, dus ik was de favoriet.”

Ilse: „In de koers zat je aanvankelijk een beetje achteraan, te praten en te rommelen in het peloton. Toen kwam Géminiani naast je rijden.”

Raphaël Géminiani was Geldermans’ ploegleider, een voormalige renner wiens opvliegende karakter hem de bijnaam Le Grand Fusil (‘het grote geweer’) had opgeleverd.

Ab: „Oh ja, Géminiani. Die begon tegen me te schreeuwen: ‘Bertus, viens ici! Als je niet vóór de volgende verzorging bij de kopgroep bent, breek ik je fiets in tweeën.’ Ik dacht: wat overkomt me nú? Ik ging meteen rijden, zo bang was ik. Er was een groepje van een man of veertien weg. Ik reed naar ze toe…” Geldermans begint te trillen, zijn stem slaat over.

Ilse: „Je wordt er nog altijd zenuwachtig van.”

Ab: „Toen ik het groepje had bereikt, kwam Géminiani opnieuw naast me rijden en zei: Formidable, jij gaat winnen vandaag. Met nog twaalf kilometer te gaan ben ik weggereden. Ik had zoveel moraal, ik vloog. Ongelooflijk.” Zijn ogen worden weer nat. „Sorry hoor, dat ik dit eventjes krijg.”

In de Belgische plaats Theux leek het nog even mis te gaan voor Geldermans: hij moest wachten voor een gesloten spoorwegovergang. Het peloton sloot weer aan. „Ik kende regels: na de trein mocht ik drieënhalve minuut eerder vertrekken dan het peloton. Maar ik werd toch zenuwachtig.”

Met drieënhalve minuut voorsprong reed Geldermans over de finish in Luik, één arm bescheiden in de lucht. Na afloop ging zijn salaris bij Saint-Raphaël omhoog van 50 naar 75 gulden in de week.

Ploegleider in de Tour

Zijn allergrootste succes beleefde Geldermans in de Tour de France van 1968 – niet als renner maar als ploegleider. Twee jaar eerder had hij zijn wielercarrière moeten beëindigen, 31 jaar oud pas, door een scheur in zijn meniscus. Die had hij opgelopen bij een auto-ongeluk, op de weg terug van een wedstrijd van Ajax.

De Tour werd in dat jaar verreden met landenteams – voor de belangrijkste wedstrijd van het seizoen moesten de merkenploegen hun renners afstaan aan de nationale bond. Geldermans had de leiding over dat bij elkaar geraapte zooitje, met als kopman: Jan Janssen, de beste Nederlandse renner van dat moment. „Ik had veel met hem gekoerst. Jan was zó goed, hij had inzicht en courage. En hij luisterde goed naar me.”

Ab Geldermans schrijft een brief tijdens **de Tour de France van 1960.**

Ilse: „Als het een beetje regende, kwam Ab in de ploegleiderswagen naast hem rijden en zei: geef me je bril, Jan. Dan gaf-ie de reservebril aan, die Jan een paar seconden vasthield. Ondertussen gaf Ab een beetje extra gas, zodat Jan een zetje kreeg.”

Ab: „Ik weet nog dat ik Luik-Bastenaken-Luik won…”

Ilse: „Appie, de Tour de France!”

Parcoursverkenning

Vooraf was er weinig hoop op een zege van Janssen. Kees Pellenaars, een legendarische ploegleider uit de jaren vijftig, zei op de radio: „Als Jan Janssen de Tour kan winnen, kan mijn schoonmoeder dat ook.”

De eerste twee weken voorspelden inderdaad weinig goeds. Na de Pyreneëen waren zes van de tien renners uit de Nederlandse ploeg afgestapt, vooral vanwege een gebrek aan motivatie. Toch bleef Geldermans geloven in zijn kopman Janssen.

Drie dagen voor de ontknoping van de Tour kreeg Geldermans een telefoontje: zijn vrouw was thuis in Beverwijk aangereden door een auto. Ilse: „Het gebeurde hier in de straat. Die meneer had klompen aan en ik kwam van rechts. Ik raakte bewusteloos en kwam weer bij in het ziekenhuis. Ab belde me of ie terug moest komen uit Frankrijk, maar dat wilde ik niet.”

Op zondag 21 juli 1968 volgde de ontknoping in de Tour. Jan Janssen had voorafgaande aan de slottijdrit van Melun naar Parijs een achterstand van zestien seconden op de Belgische geletruidrager Herman Vanspringel. Het was erop of eronder.

Een paar uur voor de start ging Geldermans langs bij Janssen op zijn hotelkamer. Die lag op bed te rusten. „We gaan even het parcours verkennen”, zei Geldermans.

„Nee”, zei Janssen. „Ik blijf slapen.”

Ab: „Toen heb ik hem de auto ingetrokken. ‘Hup, meekomen jij.’ Jan heeft me uitgescholden maar is wel meegegaan.” De passagiersstoel van zijn ploegleiderswagen had Geldermans bedekt met kussens, zodat Janssen kon blijven rusten. „Onderweg zagen we dat er een stevig klimmetje in het parcours zat. Dat begon meteen na een bocht, waardoor je het niet zag. Jan zei: formidabel dat je dit gedaan hebt, goed dat ik het weet.”

De verkenning betaalde zich uit: Janssen won de slottijdrit met bijna een minuut voorsprong op Vanspringel en veroverde de gele trui. Op zaterdag middag 21 juli 1968 werd hij op de wielerbaan van Vincennes in Parijs gehuldigd als eerste Nederlandse winnaar van de Tour de France. Op foto’s is te zien hoe Geldermans zijn kopman geëmotioneerd om de hals vliegt.

Het eerste wat hij op de maandag na de Tour deed, was naar Ilse rijden in het ziekenhuis. Jan Janssen ging mee – daar stond hij op.

Ingelijste gele trui

Het is tijd om te gaan. De over elkaar duikelende herinneringen hebben Geldermans uitgeput. Het fotoboek wordt terzijde geschoven, het bezoek uitgezwaaid.

Ik ga nog even langs bij Ab Geldermans Sport aan de Zeestraat in Beverwijk, de winkel die hij na zijn wielercarrière opende en waarvan hij bijna 45 jaar eigenaar was. Er moest brood op de plank: Geldermans koerste in een tijd waarin alleen grote kampioenen als Anquetil goed verdienden.

Achter de toonbank staat Ab Geldermans, zijn oudste zoon, nu eigenaar van de zaak. Hij wijst op zijn vaders gele trui uit de Tour van 1962, die ingelijst aan de muur hangt – met mottengaten en al.

„Mooi dat je bij mijn vader langs bent geweest”, zegt Ab junior . „Ik denk wel dat je laatste journalist bent die hij heeft gesproken. Tegen de volgende die belt, ga ik zeggen: het gaat niet meer.”

Ab Geldermans (r) tijdens de **Tour de France van 1961.**

Financiële gaten van de gemeenten niet gedicht: ‘Tijdelijke oplossingen voor structurele problemen’

admin
April 22, 2025
0

Hij stemt voor, zei Eerste Kamerlid Auke van der Goot (OPNL) in een stemverklaring, maar „het is een stem met een winstwaarschuwing voor de begroting van volgend jaar. Wij zien dit als een eerste stap. De financiën van de gemeenten baren ons nog steeds grote zorgen”.

Aarzelend en met de nodige scepsis stemde een ruime meerderheid van de Eerste Kamer deze dinsdag in met de begroting (van 2025) van het Gemeentefonds, een van de laatste departementale begrotingen die ze moest behandelen, zeven maanden nadat de Miljoenennota werd gepubliceerd. Dat fonds is goed voor gemiddeld 70 procent van de inkomsten van gemeenten.

De branche waarschuwt: problemen worden doorgeschoven en boven de sector hangt ‘een nieuw zwaard van Damocles’

Het betreft een gevoelige begroting, want de gemeenten liggen al langer met het Rijk op ramkoers over hun financiële positie. Vanaf 2026 krijgen ze van het Rijk jaarlijks 2,3 miljard euro minder in het Gemeentefonds. Daarnaast maken vrijwel alle gemeenten meer kosten voor jeugdzorg dan het Rijk vergoedt, door de alsmaar stijgende vraag. En daarbovenop komt dat opeenvolgende kabinetten steeds meer taken naar de lokale overheden hebben overgeheveld.

De gemeenten dreigden eerder naar de rechter te stappen wegens ‘ingebrekestelling’ – wettelijk moet het Rijk de kosten van gemeenten vergoeden voor taken die ze namens dat Rijk uitvoeren – als geen extra geld beschikbaar zou komen bij de Voorjaarsnota. Ook heroverwogen ze hun deelname aan het woonakkoord (opgesteld om de woningbouw te versnellen) en de zorgakkoorden (om de gezondheidszorg goed en betaalbaar te houden).

Deels

In de eind vorige week gepresenteerde Voorjaarsnota wordt duidelijk dat de financiële problemen deels worden opgelost. Gemeenten krijgen er vanaf 2026 ruim 400 miljoen bij om het ‘ravijnjaar’ een beetje te dempen. Ook komt er in 2025 400 miljoen en in de jaren 2026 en 2027 tussen de 800 en 900 miljoen per jaar beschikbaar voor jeugdzorg. De onafhankelijke commissie-Van Ark pleitte eind januari in een rapport voor extra geld voor jeugdzorg. Reden: bezuinigingen werden al ingeboekt, terwijl de bijbehorende hervormingen van de jeugdzorg, mede door vertraging bij het Rijk, nog niet werden doorgevoerd. Door nu extra geld beschikbaar te stellen, voorkomt het kabinet een rechtszaak en daarmee de vrij uitzonderlijke situatie dat de ene overheidslaag de andere aanklaagt.

Maar helemaal van de baan zijn juridische stappen niet. De financiële problemen van de gemeenten zijn allerminst opgelost. Zo adviseerde de commissie-Van Ark ook de tekorten op de jeugdzorg over 2023 en 2024 (bij elkaar zo’n 1,5 miljard euro) eerlijk te verdelen tussen Rijk en gemeenten. Maar daarover wordt pas beslist in augustus wanneer de Miljoenennota van 2026 wordt opgesteld.

En in 2028 dreigt de financiële positie van de gemeenten alweer compleet te veranderen

En in 2028, als het huidige kabinet bijna aan het einde van zijn regeerperiode zit, dreigt de financiële positie van gemeenten er alweer heel anders uit te zien. Niet alleen wordt de extra rijksbijdrage voor de jeugdzorg dan gehalveerd, de gemeenten krijgen dan ook een extra bezuiniging van 500 miljoen euro voor de kiezen. Omdat de vraag naar jeugdzorg stijgt en de kosten ervan door inflatie hoger worden, valt daar meer op te besparen als de hervormingen dan hun werk doen, redeneert het kabinet. Vanaf 2028 moeten ook een eigen bijdrage (260 miljoen per jaar) en kortere behandeltrajecten (68 miljoen per jaar) bijdragen aan het beteugelen van de kosten van jeugdzorg. Vooral die eigen bijdrage is omstreden. Begin vorig jaar werd een vergelijkbaar voorstel van toenmalig staatssecretaris Maarten van Ooijen (Jeugd, ChristenUnie) juist teruggetrokken. Het zou ouders naar schatting honderden euro’s per jaar kosten.

‘Tijdelijk’

Jeugdzorg Nederland is teleurgesteld. Het noemt de extra investeringen in de Voorjaarsnota op de eigen website „tijdelijke oplossingen voor structurele problemen”. De branchevereniging waarschuwt daarnaast dat de financiële problemen worden doorgeschoven naar 2028 en dat daarmee „een nieuw zwaard van Damocles boven de sector komt te hangen”.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten schrijft in een verklaring „voorzichtig optimistisch te zijn, [maar] nog niet alle problemen zijn opgelost en er resteert een gat.” Tijdens de Algemene Ledenvergadering op 18 juni spreken de gemeenten verder over de besluiten uit de Voorjaarsnota en hoe nu verder. Dat het ‘ravijn’ maar ten dele is gedempt, betekent dat veel gemeenten toch zullen moeten bezuinigen. Slechts 40 van de 342 gemeenten wisten vorig jaar alle vier de jaren in de meerjarenbegroting sluitend te krijgen, bleek uit onderzoek van NRC.

Ook in de Eerste Kamer klonken twijfels. „Er moet nog veel gebeuren”, zei senator Madeleine van Toorenburg (CDA), tevens waarnemend burgemeester van Nuenen, Gerwen en Nederwetten. „Het ravijnjaar is nu een daljaar”, zei senator Robbert Lievense (BBB), oud-raadslid in Schouwen-Duiveland. Juist dat was reden voor de SP om tegen de begroting te stemmen. Gemeenten zijn nu al aan het bezuinigen, zei Rik Janssen. „Het kabinet had oplossingen kunnen bieden om dat tegen te gaan. Iets dat verder gaat dan wat er nu in de Voorjaarsnota ligt.”

IMF: handelsoorlog stort wereldeconomie in grote onzekerheid, kans op financiële instabiliteit groeit

admin
April 22, 2025
0

De grillige Donald Trump ontregelt met zijn handelsoorlog niet alleen regeringen, bedrijven en beleggers. Ook de internationale instellingen die zich ontfermen over de wereldeconomie, staan erbij te tollen.

Dat werd dinsdag duidelijk toen het Internationaal Monetair Fonds zijn jaarlijkse voorjaarsraming presenteerde, de World Economic Outlook. De onzekerheid is nu zo groot dat het IMF alleen een „referentieprognose” doet over de wereldeconomie. Dat is eigenlijk alleen een raming met potlood, te midden van een hele waaier aan andere mogelijke uitkomsten. In het kort luidt deze basisprognose: de wereldeconomie belandt door de handelsoorlog niet in een recessie, maar krijgt wel een flinke klap. Ook de Verenigde Staten ontlopen vooralsnog een recessie.

De risico’s voor de wereldeconomie, schrijft het IMF, zijn „duidelijk neerwaarts gericht”. Door de heffingenstrijd is ook het risico op verdere financiële onrust toegenomen, met potentieel meer economische schade tot gevolg, staat in een ander IMF-rapport (Global Financial Stability Review), dat ook dinsdag verscheen.

‘Minder dan tien dagen’

De economen van het IMF hadden hun rekenwerk voor de Outlook al bijna klaar, toen op 2 april de aankondigingen van Trump in de Rozentuin van het Witte Huis alles veranderden. Trump kwam met drastische invoerheffingen voor tientallen landen; China werd bijzonder hard getroffen. De raming moest overboord en de IMF-economen moesten opnieuw aan het werk. Ze hadden „minder dan tien dagen” om een nieuwe raming op te stellen, schrijft Pierre-Olivier Gourinchas, hoofdeconoom van het fonds, in zijn inleiding bij de Outlook. Zo’n berekening, op basis van allerlei modellen, kost normaliter meer dan twee maanden.

De Outlook weerspiegelt de situatie op 4 april. Op 9 april – dus daarna – kregen de meeste landen negentig dagen respijt van Trump, maar kreeg China juist hogere heffingen.

Wat zegt de „referentieprognose” precies? De wereldeconomie groeit dit jaar niet met 3,2 procent, zoals het IMF in zijn januariraming (pre-Trump) nog dacht, maar met 2,8 procent. Dit is, voor IMF-begrippen, een forse neerwaartse bijstelling. Historisch gezien is 2,8 procent groei voor de wereldeconomie zeer laag. De gemiddelde jaarlijkse groei in de periode 2000–2019 was 3,7 procent.

„We voorzien geen wereldwijde economische recessie, maar alle regio’s van de wereld voelen de impact van de invoerheffingen”, zei Gourinchas dinsdag in een persconferentie. De kans op een wereldwijde recessie in 2025 is wel toegenomen van 17 procent tijdens de IMF-jaarvergadering in oktober naar 30 procent nu, aldus Gourinchas. De heffingen zelf, de onzekerheid daarover, en de onrust op de financiële markten schaden de economie.

De Amerikaanse economie blijft groeien, maar minder hard. Het bbp van de VS neemt dit jaar toe met 1,8 procent, waar het IMF in januari nog uitging van 2,7 procent. Volgend jaar zakt de groei nog ietsje terug naar 1,7 procent (2,1 procent in de januariraming). Het recessierisico voor dit jaar is toegenomen van 25 naar 40 procent. De inflatie in de VS komt, hoofdzakelijk door Trumps heffingen, dit jaar uit op 3 procent, terwijl het IMF in januari nog verwachtte dat deze vlak boven de 2 procent zou komen te liggen.

De klap voor Europa blijft beperkt. Het bbp van de eurozone groeit dit jaar met 0,8 procent. In januari dacht het IMF nog: 1 procent. Volgend jaar neemt het eurozone-bbp met 1,2 procent toe (1,4 procent in de januariraming). De inflatie in de eurozone ligt de komende twee jaar volgens het IMF netjes rond de ECB-doelstelling van 2 procent.

Forse klap China, India goeddeels immuun

De economische uitgangspositie van de eurozone, dus vóór Trump en zijn handelsoorlog, was een stuk slechter dan voor de VS. Al een tijdje kwakkelt de Europese economie, onder meer vanwege hoge energieprijzen, terwijl de Amerikaanse economie al jaren groeit als kool, onder meer doordat de Amerikaanse overheid veel meer geld uitgeeft dan ze binnenkrijgt.

China krijgt wel een forse klap van Trumps heffingen, denkt het IMF. De economie van het land groeit dit jaar met 4 procent, en niet met 4,6 procent, zoals het IMF in januari nog raamde. Ook volgend jaar blijft de Chinese groei steken op 4 procent. De Chinese communistische partij streeft doorgaans naar groei van rond de 5 procent. Het is duidelijk dat deze doelstelling door Trumps heffingen onder druk staat.

Goeddeels immuun voor Trumps heffingen blijft daarentegen het grootste land ter wereld qua bevolking: India. De Indiase economie groeit in 2025 en 2026 door met 6,2, respectievelijk 6,3 procent. In januari verwachtte het IMF nog 6,5 procent groei in beide jaren in India.

Over Trumps draai op 9 april – hij zette toen de heffingen voor de meeste landen op ‘pauzestand’, maar verhoogde die op China juist van 104 naar 145 procent – stelt het IMF dat dit voor de groei van de wereldeconomie als geheel niet zoveel zou uitmaken. Alleen zou de groei in de VS en in China verder terugvallen, terwijl Europese economieën en andere landen het juist beter zouden doen. (cijfers levert het IMF hieromtrent niet).

Risico’s financiële stabiliteit

Bijzonder riskant vindt het IMF de handelsoorlog voor de financiële stabiliteit. De afgelopen weken, en ook de voorbije dagen nog, was het zeer onrustig op de aandelenbeurzen en kwam de waarde van de Amerikaanse dollar onder druk te staan.

„Wereldwijde financiële stabiliteitsrisico’s zijn aanzienlijk toegenomen”, aldus de Global Financial Stability Review van het IMF. Het Fonds houdt er rekening mee dat aandelenbeurzen en ook bedrijfsobligaties verdere klappen zullen krijgen. Hedgefondsen en vermogensbeheerders die zich met schulden hebben gefinancierd, kunnen in de problemen komen nu lange termijnrentes zijn opgelopen. En ook overheden die zich zwaar in de schulden hebben gestoken, moeten alert zijn, zo noteert het fonds. In een omineus bijzinnetje dat de Amerikaanse overheidsschuld „onder het huidige beleid niet stabiliseert”: deze loopt op van 121 procent van het bbp naar 130 procent van het bbp in 2030.

Intussen, zo merkt het IMF op, lijkt de Amerikaanse dollar steeds minder te worden gezien als veilige haven. Normaliter stijgt de dollar in waarde in tijden van onrust, nu is deze juist in waarde gedaald. De dollar is in menig opzicht de kurk waarop het huidige mondiale financiële systeem drijft. „Een wanordelijke en grote waardedaling van de dollar kan extra instabiliteit op de financiële markten veroorzaken”, stelt het IMF. Gourinchas tekende daarbij wel aan dat de financiële markten tot dusver op een „ordelijke” manier de daling van de dollar opvangen.

Zoeken juiste toon over VS

Het IMF is een instituut dat graag beleidsaanbevelingen doet, maar in tijden van Trump worstelt het duidelijk met het zoeken van de juiste toon. Al te scherp commentaar aan het adres van regeringen wordt vermeden. Trump, noch China, krijgt expliciete kritiek op heffingen en contraheffingen. Het IMF roept landen slechts in algemene zin op om „de stabiliteit terug te brengen en om handelsafspraken te maken die wederzijds gunstig uitpakken”. Bedrijven „hebben voorspelbaarheid nodig”, aldus Gourinchas in de inleiding.

Gourinchas koos zorgvuldig zijn woorden over de verregaande bemoeienis met de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve. Herhaaldelijk, ook deze week nog, dreigde Trump Fed-baas Jerome Powell voortijdig te ontslaan omdat deze te zeer zou aarzelen met renteverlagingen. Het maakt beleggers toenemend nerveus. Om ervoor te zorgen dat burgers vertrouwen houden in de inflatieontwikkeling, is volgens Gourinchas de „geloofwaardigheid” van het monetaire beleid van cruciaal belang. De „onafhankelijkheid van de centrale bank” is daarvan de hoeksteen, zei hij in zijn persconferentie.

Bij de politieke voorzichtigheid van het IMF speelt een schrikbeeld mee: het scenario dat Trump de VS terugtrekt uit het IMF. Hij haalde zijn land eerder al terug uit het klimaatakkoord van Parijs en uit de Wereldgezondheidsorganisatie. In de radicaal-rechtse beleidsagenda Project 2025 – die tot nu toe een aardige routekaart blijkt voor Trump-II – staat dat de VS uit het IMF en uit zusterorganisatie Wereldbank moeten vertrekken.

Dit zou grote gevolgen hebben. Het Fonds is, behalve economisch analyseinstituut en adviesorgaan, ook een financiële brandblusser in landen die hun schulden niet meer de baas kunnen De VS zijn de grootste aandeelhouder van het IMF. Bij het wegvallen van het Amerikaanse kapitaal, zouden andere lidstaten moeten bijspringen. En: het IMF zou moeten verhuizen, want volgens de statuten van de organisatie moet het hoofdkantoor staan in het land met het grootste kapitaalaandeel. Na de VS is het land met het grootste aandeel momenteel Japan.