Philips ontmantelt in stilte ‘honderd jaar Nederlandse ontwerpgeschiedenis’

Alsof ze een Oscar wonnen, zo voelde het voor de circa tachtig leden van de designafdeling van Philips. Ze stonden op maandag 20 juni 2022 in hun mooiste outfit klaar in de coulissen van het Aalto Theater in het Duitse Essen. Op het podium werd de hoogste baas van de ontwerpafdeling van automerk Porsche geïnterviewd door designpaus Peter Zec, de drijvende kracht achter de Red Dot Awards – de belangrijkste prijzen in de designwereld.

De Porsche-ontwerper vertelde aan de imposante Zec (witte smoking, rode glitterschoenen) en aan de 1.200 designers uit 40 landen in de zaal hoe geweldig het was geweest om een jaar lang de titel ‘Red Dot Design Team of the Year 2021’ te voeren. Een grotere eer bestond er niet, in de ontwerpwereld. De ontwerpteams van bedrijven als Apple, Adidas en Ferrari waren hem voorgegaan.

Toen ging de rookmachine aan en stoven de tachtig Philips-designers het podium op – Sean Carney, de Chief Design Officer van het elektronicaconcern voorop. Van de Porsche-man kreeg hij de Red Dot-bokaal voor 2022 uitgereikt, de prijs die Philips in 1998 ook al won. Daarna knalden de confettikanonnen en kon het laureaat van Zec beginnen.

„Sean Carney en zijn team bereiken waar heel veel mensen van dromen, maar wat slechts een enkeling verwezenlijkt”, aldus Zec. „Dat is het ontwerpen van producten, of liever ‘holistische oplossingen’ waarbij technologie en design samen optrekken.” Dit alles met een groter doel voor ogen. Zec: „Carney en zijn team willen Philips vooruit helpen en een langdurige positieve impact hebben op de transformatie van de gezondheidszorg.”

De rest van de Red Dot Design Week kon niet meer stuk voor Philips. Er waren feesten tot ’s ochtends vroeg en op de begane grond van het Red Dot Design Museum – verderop in Essen – werd het team van Carney in een speciale tentoonstelling extra in het zonnetje gezet. Alles wees er op: dit werd een heel speciaal jaar voor de designafdeling van Philips.

Als Peter Zec deze maandag 19 juni weer op het podium in Essen staat om de Red Dot Design Week van 2023 in te luiden, moet hij improviseren. Philips zal niet deelnemen aan deze editie. Ook Sean Carney, vorig jaar het middelpunt van de feestvreugde, laat verstek gaan. Hij zal niet het podium op klimmen om namens Philips de bokaal over te dragen aan de nieuwe winnaar. En evenmin zal hij de zaal vol uitzinnige designers vertellen hoe geweldig het afgelopen jaar is geweest.

Philips heeft op dit moment vooral slecht nieuws in petto, zeker voor de eigen werknemers. Vorige week maakte het concern bekend dat de ondernemingsraad (OR) van de afdeling onderzoek en strategie (waar de designafdeling onder valt) afziet van een procedure bij de ondernemingskamer. De OR had daarmee gedreigd uit onvrede met op stapel staande bezuinigingsplannen. Nu die procedure van de baan is, kan een ingrijpende reorganisatie bij Philips beginnen. De gelauwerde designafdeling wordt daarbij allerminst ontzien.

Vanaf maandag horen de eerste Philips-werknemers in Nederland of hun baan behouden blijft, of dat zij naar nieuw werk moeten omzien. Deze slecht-nieuwsgesprekken vallen niet te combineren met de feestelijkheden in Essen.

Siegfried Schneider van de Red Dot-organisatie wil weinig kwijt over de kwestie. „Zoals vaker in de zakenwereld is Philips in transformatie,” mailt zij NRC naar aanleiding van een lange lijst vragen. „We zijn heel nieuwsgierig hoe het verder zal gaan met de designafdeling van Philips als dit proces achter de rug is.”

„Aanstaande maandag zal ik helaas niet bij de Red Dot-uitreiking aanwezig zijn”, zegt Carney desgevraagd. „Ik ben trots op mijn loopbaan bij Philips en nog trotser op alles wat mijn team de afgelopen jaren heeft bereikt. Meer wil ik er niet over kwijt.” Zijn pagina op platform LinkedIn verraadt de achtergrond van zijn terughoudendheid. Carney blijkt zich sinds enkele maanden ‘voormalig chief design officer’ van Philips te noemen.

Reorganisatie designafdeling

NRC sprak de afgelopen weken met diverse insiders. Zij zeggen dat de designafdeling wordt ingekrompen en niet langer als een zelfstandige en sterke eenheid binnen het Philips-concern zal functioneren. Een deel van de gelauwerde ontwerpers (zeker de seniors) moet vertrekken, anderen worden toegevoegd aan de diverse business-units van Philips.

Het vertrek van Sean Carney, zeggen zij, hangt hiermee samen. De Brit wilde niet meewerken aan het ontmantelen van het prijswinnende team van zo’n achthonderd mensen wereldwijd, waar hij jarenlang leiding aan gaf. Buitenlandse designteams van Philips, zoals die in Singapore, zouden sinds zijn vertrek al opgeheven zijn – terwijl in Nederland een aantal prominente ontwerpers de wacht is aangezegd. Veel van hen zouden al in stilte aan het solliciteren zijn. In Eindhoven en Amsterdam, de locaties waar de belangrijkste designteams van Philips nu kantoor houden, is er volop vraag naar ontwerpers.

Affaire apneu-apparaten

De achtergrond van de reorganisatie is iedereen duidelijk. De Amerikaanse Philips-dochter Respironics riep in de zomer van 2021 vijftien miljoen apneu-apparaten terug, nadat het had ontdekt dat het geluiddempende schuim in de apparaten kon afbrokkelen en mogelijk giftige stoffen afscheidde.

De terugroepactie had het effect van een veenbrand. De afgelopen twee jaar meldden zich meer dan honderdduizend, veelal Amerikaanse, Philips-klanten met klachten over hun apneu-apparaat. De lijst in de VS telt inmiddels 385 sterfgevallen – en nog eens duizenden mensen die zeggen dat zij ernstig ziek zijn geworden door een Philips-apparaat.

De financiële gevolgen zijn navenant. De beurskoers van het elektronicaconcern is sinds de terugroepactie meer dan gehalveerd. In Amerika werken tientallen letselschadeadvocaten aan een enorme schadeclaim tegen Philips, dat al 1,3 miljard euro heeft afgeschreven op Respironics en honderden miljoenen opzij heeft gezet voor toekomstige claims.

Frans van Houten, de tot de terugroepactie gevierde ceo van Philips, moest hierdoor het veld ruimen. In oktober 2022 nam Roy Jacobs het roer over en kondigde direct het ontslag van 4.000 werknemers aan, waarvan 800 in Nederland. Bij de presentatie van zijn strategisch plan in januari van dit jaar kwamen daar nog eens 6.000 ontslagen bij, waarvan 1.100 in Nederland. Vooral stafafdelingen – zoals de researchafdeling (het voormalige Natlab) en de designtak – worden hierdoor getroffen.

„Het vertrek van Frans en zijn broer Henk – Chief Technology Officer bij Philips – was het keerpunt”, zegt een betrokkene. „Roy wil zo min mogelijk ruchtbaarheid, maar ondertussen breekt Philips wel met honderd jaar Nederlandse ontwerpgeschiedenis.”

‘Sense and Simplicity’

Hoe anders was het twee decennia terug, toen design het wereldwijde visitekaartje was voor Philips. Ontwerpers van het bedrijf vlogen als rocksterren de wereld over voor ‘Simplicity Events’, een verwijzing naar de toenmalige Philips-slogan: ‘Sense and Simplicity’.

Hoogtepunt was de editie van 2008, waarbij Philips in een reusachtige tent midden op het Rode Plein in Moskou de wereld liet kennismaken met haar toekomstvisioenen, zoals tv’s zonder rand, zelfdenkende lantaarnpalen in de vorm van bloemen en ecologisch verantwoorde keukenbladen die op elke gewenste plek een pan konden verwarmen.

Lees ook: Reorganisatie bij Philips treft nu zelfs het paradepaardje: het onderzoekslab

„Het waren spectaculaire projecten met enorme budgetten”, zegt ontwerper Hans Robertus, die tussen 1991 en 2009 voor Philips Design werkte en later onder meer creatief directeur was van de Dutch Design Week in Eindhoven. Robertus raakte bij Philips gecharmeerd van de filosofieën van de markante hoofdontwerper Stefano Marzano, de voorganger van Sean Carney. Design is veel meer dan ontwerpen, vond de Italiaan. Hij huurde gedragsdeskundigen in en introduceerde concepten als ‘customer journey’ en ‘vision of the future’. Robertus: „Wij reden bijvoorbeeld mee in taxibusjes die patiënten van en naar het ziekenhuis vervoerden. In zo’n setting zijn mensen vaak opener over hun gevoelens dan tijdens een gesprek met een arts of verpleger. Dat verrijkte nadrukkelijk onze inzichten.”

Deze visie hielp Philips vooruit, zegt Robertus. Een bekend voorbeeld is de kittenscanner, een van de pronkstukken van de Red Dot-tentoonstelling in het Essense designmuseum in 2022. „We hoorden van ziekenhuizen dat het heel lang duurde wanneer kinderen onder de scan moesten”, zegt Robertus. „Uit ons gedragsonderzoek bleek dat kinderen vaak een pop meenamen naar het ziekenhuis. Om die reden hebben we een beestenscanner ontworpen, waar kinderen in de wachtruimte een aantal dierenpoppen in konden leggen. Ze kregen daarna een filmpje te zien waarin de beesten vertelden dat de scan niet eng was en ze er beter van werden.”

De kittenscanner, die in 2021 werd uitgebreid met een virtuele buddy en een speciale Philips-app voor kinderen, is nu in ziekenhuizen over de hele wereld te vinden. „Kinderen gaan rustiger en sneller door de scan,” zegt Robertus. „Een tweede positief effect was dat andere afdelingen van ziekenhuizen enthousiast raakten over Philips en met ons nieuwe ontwerptrajecten wilden aangaan.”

Winst korte termijn centraal

Anno 2023 heeft Philips dwingender problemen dan het in stand houden van een centrale designafdeling. Door de sterk gedaalde beurskoers en de dreiging van hoge schadeclaims uit de VS staat winst op korte termijn centraal in alles wat het elektronicaconcern doet, zegt Suat Koetloe, die al twintig jaar de onderhandelaar is namens vakbond De Unie bij Philips.

„De sfeer onder het personeel is slecht”, zegt Koetloe. „Mensen zijn onzeker over hun toekomst, zeker bij de stafafdelingen. Zij vrezen dat Philips haar toekomst op het spel zet door te snijden in design en onderzoek. Op de lange termijn moet daar de innovatie en winstgevendheid vandaan komen. Anders kiezen straks alle goeie mensen voor bedrijven die hen weėl op waarde schatten en betalen.”

Ook de Duitse designhoogleraar Axel Thallemer, die in 2001 de Red Dot Award won als designbaas van het Duitse technische bedrijf Festo, vreest dat het kortetermijndenken bij Philips de overhand krijgt. „Ik zat vorig jaar als jurylid op de eerste rij toen Philips won. Het was een heel emotioneel moment, ook omdat het laat zien hoe lang ze al aan de top staan als bedrijf dat design serieus neemt.”

Dat Philips maandag verstek laat gaan in Essen, doet Thallemer pijn. „Twintig jaar geleden staken de consumentenproducten van Philips nog met kop en schouders boven die van de concurrentie uit, maar dat is verleden tijd”, zegt hij. „Commerciële mensen kiezen helaas eerder voor meerdere kleuren van een elektrische tandenborstel dan voor een nieuw ontwerp. Als design verliest, neemt de platte marketing het over.”