Paquita la del Barrio gaf vrouwen een stem tussen de Mexicaanse machos

Zolang Daan Schuurmans niet komt opdagen maak ik me geen zorgen. Dat is wat ik tijdens het kijken van Het verhaal van Nederland – Amsterdam heb besloten. Je moet je toch ergens aan vast kunnen houden wanneer zich op globaal niveau dingen voltrekken die je zelf niet in de hand hebt. Een beetje bijgeloof ontwikkelen – 2025 lijkt me daar het goede moment voor. En mijn bijgeloof heeft nu dus de gedaante aangenomen van Daan Schuurmans.

In het educatieve geschiedenisprogramma van de NTR blijft Schuurmans stoïcijns door de geschiedenis wandelen. Zijn omgeving oogt vaak als een levend schilderij: overwegend in stilte wordt uitgebeeld hoe mensen in een specifieke periode leefden, of worden gebeurtenissen van groots historisch belang nagespeeld. Aan Schuurmans’ gezicht valt zelden af te lezen of de impact van zo’n gebeurtenis positief of negatief zal uitpakken voor de stille stervelingen om hem heen.

In de aflevering van woensdag keek Schuurmans onder meer toe hoe Amsterdam werd geteisterd door armoede en cholera aan het begin van de 19de eeuw, toen de stad moest herstellen van de Franse bezetting. Gelukkig werd er wel toegewerkt naar licht aan het einde van de tunnel: terwijl het stadsbestuur achteroverleunde, investeerden welgestelde Amsterdammers als Christiaan van Eeghen en Samuel Sarphati in sociale woningbouw en gezondheidszorg voor de arbeidersklasse.

Om dat alles te illustreren volgde de kijker een anonieme moeder en dochter uit die arbeidersklasse, die voor het eerst in hun leven een nieuw, schoon en betaalbaar huis binnenstapten. Geen vuil. Geen verval. Vreugde alom. Daar was wel aan voorafgegaan dat de vader van de familie was gestorven aan cholera. De ziekte had zich tijdens zijn werkdag als vuilnisman aangekondigd in de vorm van opgehoest bloed in een witte zakdoek. En wie was er net daarvoor door het beeld gelopen, kalm en alwetend als altijd? Juist: onheilsgod Schuurmans.

Onverbiddelijke onheilsgod

Ook de dagelijkse reality-spelserie De bondgenoten (Talpa) kent een onverbiddelijke onheilsgod. Gewoonlijk is dat presentator Jan Versteegh, die soms ineens in de loods staat waar de deelnemers verblijven. Dan kondigt hij aan dat er weer opdrachten moeten worden uitgevoerd, of dat het spel weer een onverwachtse wending zal nemen. Al blijft voor sommige kijkers vrijwel iedere wending onverwachts: na een poging of acht moet ik toegeven dat kijken naar De bondgenoten nog steeds aanvoelt als het betreden van een alternatief universum waarin niets echt logisch aanvoelt. Ik heb de uitgebreide Wikipedia-pagina over de spelregels van het programma meer dan eens doorgelezen – het mag allemaal niet baten. Alles wat ik weet is dat zestien wisselende deelnemers worden verdeeld in vier bondjes met dierennamen, wat de voice-over in de gelegenheid stelt om dingen te zeggen als: „Het gaat bepaald niet goed met de haaien.”

Voor de verwarde kijker zijn er verder drie constanten in De bondgenoten: er worden spellen gespeeld, er wordt geruzied, er wordt geld gewonnen en eens in de zoveel tijd staat Versteegh dus in die loods. Maar nu was Versteegh ook nog eens afwezig, zonder dat duidelijk werd wat hij dan wél aan het uitspoken was. Hij zou pas met de finaleweek weer terug zijn, had hij dinsdag aangekondigd. Woensdag moesten de kandidaten zich tevreden stellen met presentator Mark Schaaf, die kwam kijken hoe goed ze konden jongleren (of, in de woorden van Schaaf: „Het gooien van drie ballen, en dan op een manier dat je kan jongleren”).

De kandidaten accepteerden de nieuwe situatie vrijwel onmiddellijk. Dat lijkt me terecht. Echte zorgen hoeven ze zich pas te maken als Daan Schuurman die loods binnenwandelt.

Delen

Mail de redactie

Toen filmmaker Souleymane Cissé na aan de filmacademie in Moskou te hebben gestudeerd in 1970 naar zijn vaderland Mali terugkeerde, deed hij iets revolutionairs. Hij begon films te maken in het Bambara, de taal die door ruim 10 miljoen mensen in Mali en omstreken wordt gesproken. Waar zijn collega film-makers nog vasthielden aan het Frans, de taal van de voormalige kolonisator, gaf pionier op-vele-fronten Cissé hiermee uitdrukking aan een nieuw zelfbewustzijn voor postkoloniale en zogeheten ‘derde cinema’ naast de dominante filmculturen van Hollywood en de auteurscinema van Europa.

Met zijn speelfilmdebuut Den muso (The Girl, 1970), over de verkrachting van een jonge vrouw en vooral het magisch-realistische coming-of-ageverhaal Yeelen (1987), de eerste film uit Afrika die een prijs won op het filmfestival van Cannes, verwierf hij de erenaam ‘de vader van de film in Afrika’. Zijn belang voor de filmgeschiedenis werd in 2023 bekrachtigd toen hij in Cannes een ereprijs ontving. Bij die gelegenheid sprak hij zich fel uit tegen de vooroordelen die films uit Afrika nog steeds tegenkwamen bij hun pogingen een internationaal publiek te bereiken. Dat ze niet aan de uniforme Hollywoodeisen beantwoorden, betekent nog niet dat ze minderwaardig zijn, stelde hij.

Deze week gebruikte hij woorden van gelijke strekking op een persconferentie ter gelegenheid van Mali 2025: The Year of Culture: „Het is niet genoeg om films te maken; ze moeten ook zichtbaar zijn. Laten de autoriteiten ons helpen met de bouw van bioscopen. Dit is het beroep dat ik nog voor mijn dood op hen wil doen, zo helpe mij God”, zei hij een dag voordat hij op 84-jarige leeftijd zou overlijden.

Politieke stellingname

Cissé werd geboren in 1940 in Bamako, hij studeerde in Senegal en keerde na de onafhankelijkheid in 1960 terug naar Mali. Daar werkte hij aanvankelijk als operateur in een jongerencentrum. In interviews zou hij later vertellen hoe een documentaire over de arrestatie van de Congolese politicus Patrice Lumumba zijn ogen opende voor de kracht van cinema. Zoals veel van zijn tijdgenoten uit de zogeheten Niet-Gebonden Landen kreeg hij dankzij een beurs de gelegenheid om in Moskou te studeren.

Zijn eigen films werden behalve om hun politieke stellingname vooral ook geprezen om hun humanisme en poëtische zeggingskracht. Veelzeggend zijn titels als Baara (Work, 1978), Finyè (Wind, 1982), en Yeelen (Light, 1987). Zijn werk wordt ook in Europa weinig vertoond en is niet op streamers te vinden. Maar Yeelen staat op YouTube, zij het niet ondertiteld. Het Oedipus-achtige verhaal kent wereldwijd variaties: een jongeman moet het opnemen tegen zijn kwaadaardige vader. De details van de vertelling zijn losjes gebaseerd op een Malinese mythe; het speelt zich af in een ongedefinieerd verleden, hint op mogelijke toekomsten en rekent af met de schadelijke gevolgen van het kolonialisme.

Ook bij herzien valt de krachtige, soms symbolische en spirituele beeldtaal op, die destijds in Europa vaak nog ritualistisch en ondoorgrondelijk werd genoemd. Nu er meer internationale uitwisseling plaatsvindt van filmculturen, stijlen en tradities is de film toegankelijker. Hij doet denken aan bijvoorbeeld Afrofuturisme en ecologische cinema. Cissé zou in april in Bozar in Brussel spreken. Hopelijk ontstaat nu een nieuwe gelegenheid om naar zijn films te luisteren.

Delen

Mail de redactie

Start spreadin’ the news… eindelijk heeft ook Amersfoort-Vathorst zijn blikvanger. Een taps toelopende woontoren die sterk aan het Flatiron Building (strijkijzergebouw) in New York doet denken. Vijftien verdiepingen hoog, pal naast het station. Zojuist opgeleverd. If I can make it there…

Dat het met Vathorst zo’n vaart zou lopen had Ismet Arslanturk (55) nooit verwacht. Hij doet open in zijn eengezinswoning twee kilometer verderop, in joggingpak en op blote voeten want hij heeft ploegendienst en zijn shift in de productie bij een bedrijf negen autominuten verderop begint pas in de middag.

Arslanturk is officieel de tweede bewoner van nieuwbouwwijk Vathorst. Na zijn buurman op de hoek, die in 2002 de sleutel van zijn koopwoning kreeg overhandigd door de burgemeester. Maar inmiddels is die buur al lang geleden vertrokken dus nu is Arslanturk de langst wonende. En met genoegen. „Het is hier rustig, mooi, alles nieuw, netjes en schoon.”

Dik tevreden, want hij had nooit verwacht dat er in deze snelgroeiende Vinex-wijk met 11.000 inwoners zóveel voorzieningen zouden komen. Zóveel scholen, zóveel winkels, zelfs een eigen treinstation. En zóveel huizen. Nu zelfs pal naast de ‘Sminkbult’, de vuilstortplaats. En dat een buurjongen in z’n straat dáár een huis zou kopen. „Had ik ook niet verwacht.”

En ja, wat valt er dan nog te wensen, op een plek waar het zo fijn wonen is. Arslanturk zou wel een tweede afrit naar de snelweg willen want nu staat iedereen in deze forensenwijk tweemaal per dag in de file. En hij hoorde geruchten over betaald parkeren in heel Amersfoort – „dat zou wel jammer zijn”. Maar verbetering in zo’n welvarend stukje Nederland, met veel tweeverdieners en ruime huizen, „dat wordt lastig”.

Was in de begintijd wel anders. „We woonden hier in de modder, alles weiland. Er was niks. Geen wegen, geen winkels, geen supermarkt.” Eén school, in een noodgebouw, met vier leerlingen. Twee waren zijn dochters. Vijf en negen jaar oud. Vanwege hen was hij vanuit het centrum van Amersfoort, „tussen de coffeeshops”, naar Vathorst verhuisd.

Die eerste jaren in Vathorst waren moeilijk, maar ook bijzonder. Ze deden als buren veel samen. Dagelijks bij elkaar over de vloer. „Logisch, het was behelpen. Je had elkaar nodig.” En dat is nu wel anders, ziet Arslanturk. De sfeer is wat meer gesloten. In de hele wijk zijn overdag de straten leeg, op busjes van de pakketbezorging na, want iedereen is aan het werk. Druk om alle welvaart te betalen.

Wat Arslanturk nog zou wensen? Meer onderling contact. Want dat is de prijs van welvaart. Niet alleen in Vathorst maar overál in de wereld. Hij merkt het zelfs bij zijn jaarlijks familiebezoek in Turkije. Dan hoort-ie: ‘ben druk, kom maar op een ander moment’. „De ziekte van deze tijd.”

Here is New York, heet een befaamd essay dat E.B. White schreef in 1949. Het is een lofzang op een stad die je dromen schenkt, hoop en inspiratie, en ook – aldus zijn openingszin – „the gift of loneliness”.

Freek Schravesande doet elke donderdag ergens vanuit Nederland verslag.

Delen

Mail de redactie