OVT-presentator Jos Palm gaat na 20 jaar met pensioen: ‘Nu behoor ik zelf dus tot de geschiedenis’

Op 26 maart, tussen 10 en 12 uur ’s morgens op Radio 1, presenteert historicus Jos Palm voor het allerlaatst OVT, het VPRO-geschiedenisprogramma over de onvoltooide tijd.

Palm was vanaf 1999 te horen. Kán iemand die een programma over geschiedenis presenteert wel met pensioen?

Jos Palm: „Nee, dat kan natuurlijk eigenlijk helemaal niet. Dat doet de geschiedenis geen recht. Je moet weg, dat is de regel, terwijl je, naarmate de jaren klimmen, steeds minder dom wordt. Het koffertje dat je bij je draagt vult zich met nuttige kennis die bij je past. Je moet er natuurlijk niet over zeuren als het je overkomt, maar ik merk dat ik het toch lastig vind om het zelf mee te maken. Ik kreeg een mooi mailtje van een luisteraar: ‘Een stem die nauwelijks onderhevig is aan slijtage wordt met pensioen gestuurd’.

„Ik heb het met veel meer oud-radio-collega’s. VPRO-mensen als Jan Donkers en Wim Noordhoek had ik nog jaren en jaren willen horen. Dankzij hen ontdekte ik oceanen aan muziek waarvan ik het bestaan niet kende.

„Ouderen worden sowieso veel te snel weggestuurd. Ze zouden dat toch echt eens in de omroep-cao moeten veranderen. Bij Omroep MAX kan het gelukkig wel.

„Het heeft te maken met een obsessionele reflex van de omroepen. Ze willen jong publiek en ze denken dat jonge mensen alleen maar jonge mensen willen horen. Welke kop staat het beste op een foto, veel verder komt het niet. Volgens mij is dat een groot misverstand. Ik ken genoeg mensen van dertig die luisteren naar programma’s waar ze wat van opsteken, die lang niet alleen door jonge mensen worden gepresenteerd. Bij de NPO denken ze vaak: Als we maar genoeg op onze hurken gaan zitten dan krijgen we ze wel. Terwijl het volgens mij andersom moet zijn, mensen moeten hun best doen om dingen te begrijpen. ‘Niet de leraar moet buigen, maar de leerling moet klimmen’, was de stelregel van het schoolhoofd Bint uit de gelijknamige roman van Bordewijk. Maar, één ding, ik ben natuurlijk niet verbitterd, dat hoor je wel.

Vrouwenstemmen

„Straks als ik weg ben wordt OVT uitsluitend door vrouwen gepresenteerd, eindredacteur Paul van der Gaag stopt ook. Het is mooi dat de geschiedenis dan door vrouwenstemmen wordt verteld, dat mag wel eens, na tweeduizend jaar onderdrukking hier in het Westen.

„Ik berust in mijn pensioen, althans, bij de radio, er is nog zo ontzettend veel te doen. Ik werd trouwens bij OVT aangenomen door toenmalig eindredacteur Kees Slager die met… pensioen ging.

„Hij kwam mij op het spoor door het Historisch Nieuwsblad, dat had ik mede-opgericht. We zaten op dezelfde golflengte. We wilden de geschiedenis uit de ivoren toren halen. Ja, we waren in opstand tegen het gezag. Dat was ook een trend in de benadering van de geschiedenis toen, de oral history was in opkomst, historici trokken het veld in.

„De redactie bestond uit een ander soort mensen dan nu. Daar zaten nog echte geschiedenisfreaks in die hun afwijkende hobby’s konden botvieren. Nu hebben we meer algemeen opgeleide mensen met een bijzondere interesse voor geschiedenis.

„Het huidige OVT is toegankelijker dan dat van toen. Het kent twee kwaliteiten: één, de geschiedenis als manier om de actualiteit beter te begrijpen en twee, de geschiedenis als kijkdoos. Er is zeker op Radio 1 een enorme hang naar alles te plaatsen in die actualiteit, maar ik vind dat die kijkdooskwaliteit nooit mag verdwijnen. Een gedeelte van onze luisteraars is nou eenmaal freak. Die willen monumentale geschiedenis. Die willen alles weten over Napoleon of Robespierre. Ja, en dan komen wij aan met een item over de gitarist van Normaal die laat horen hoe Keith Richards van de Rolling Stones gitaar speelt, wat voor trucs in stemming hij gebruikt en hoe hij zijn akkoorden aanslaat, daar zitten die freaks niet op te wachten. Anderen vinden juist dat weer geweldig.

„Het mooie aan radio vind ik dat het losser en meer onderhevig aan toeval is dan het geschreven woord. Geschreven geschiedenis kan zo spijkerhard zijn. In een gesprek kan iemand gedachtensprongen maken en rapper in de geest zijn, in schrift timmer je alles zo dicht. Een goed voorbeeld is onze vaste medewerker historicus Wim Berkelaar. Hij schrijft goed, maar op de radio is hij nog beter.

Podcasts

„Het zijn als het goed is geen interviews die we houden, maar korte essayistische gesprekken, gedachtenwisselingen. Dat betekent dat je als presentator moet leren om ook je eigen gedachten te laten zien.

„Onze luisteraars weten wel ongeveer waar we het over hebben, dus je hoeft niet aan de oppervlakte te blijven. We maken zondagochtendradio, die is voor liefhebbers. We hebben een mooi blok, samen met Vroege Vogels. Vroeger had je God op zondagochtend, die doet niet meer mee, nu heb je natuur en geschiedenis.

„En nu behoor ik zelf dus tot de geschiedenis, straks, op de radio. En dan? Ja, dan ga ik podcasts maken. Ik ben bezig met een podcast die zoiets als Helden, Schurken en andere stervelingen moet gaan heten. Hij gaat over historische figuren die schuren. Caesar bijvoorbeeld, de eerste zelfbenoemde dictator, genocidepleger en ook nog eens vermoord, wat wil je nog meer.

„En mijn nieuwe boek is net uit, Kind van Maria en Mao, waarin ik mijn leven beschrijf tot ik ging studeren. Het begon streng katholiek en daarna werd het streng socialistisch, bij de SP. Ik schoof niet van het ene geloof in het andere, ik wilde gewoon ergens bij horen, geborgen zijn. Nou, dat ben ik na de SP en het Historisch Nieuwsblad ook bij OVT geweest, maar dat is nu verleden tijd. Ik moet het nu weer helemaal zelf doen.”