De Groenen „hebben hun ware gezicht laten zien”, aldus de Oostenrijkse kanselier Karl Nehammer (ÖVP) maandagavond in Brussel. „Ze stellen ideologie boven de wet.” De vertrouwensbreuk in de coalitie van de Groenen en de conservatieve ÖVP is „enorm”, zei Nehammer, maar na ogenschijnlijk lang beraad houdt zijn partij de coalitie in stand. Nieuwe verkiezingen staan hoe dan ook op de agenda voor eind september. De resterende maanden wil Nehammer zo „ordelijk” mogelijk volmaken.
Hoe ordelijk dat zal zijn, valt te bezien. Minister van klimaat en energie Leonore Gewessler (Groenen) stemde maandag in Luxemburg vóór de natuurherstelwet, tegen de zin van coalitiepartner ÖVP. De ÖVP kondigde daarop aan aangifte te doen tegen de minister voor machtsmisbruik. Volgens de ÖVP had Gewessler het mandaat niet en overtrad ze met haar stem de wet.
Leonore Gewessler ziet dat anders. In een verklaring zei ze dat ze altijd al voor de wet wilde stemmen, mits daar een juridische grondslag voor zou zijn. „Ik heb de beslissing niet gemakzuchtig genomen”, aldus Gewessler. Aanvankelijk waren alle negen Oostenrijkse deelstaten tégen de wet, en Gewessler was daarmee aan het votum van de deelstaten gebonden. Maar de deelstaten Wenen en Karinthië stelden onlangs vóór de wet te zijn, wat Gewessler de vrijheid gaf, volgens de interpretatie van de Groenen tenminste, zo te stemmen als haar goeddunkte.
In Oostenrijkse media zijn juristen het er niet over eens of Gewessler, zoals zij zelf zegt, het mandaat had voor haar stem. Anders dan in Duitsland heeft de kanselier in Oostenrijk een meer coördinerende functie. Gewessler mocht daardoor andere afwegingen maken en anders stemmen dan de kanselier graag had gezien. Maar volgens de ÖVP had Gewessler haar stem met andere ministeries moeten afstemmen, omdat de natuurherstelwet bijvoorbeeld ook het ministerie van landbouw aangaat.
Omdat de ÖVP vindt dat Gewesslers stem niet telt, wil de partij het besluit voor de natuurherstelwet aanvechten bij het Europees Hof van Justitie. Aangezien de ruime meerderheid die voor de wet nodig was maar nipt werd gehaald, was deze er zonder de stem van Gewessler waarschijnlijk niet gekomen. Toch achten juristen het onwaarschijnlijk dat de wet door de procedure bij het Hof van Justitie kan worden teruggedraaid.
Te veel bureaucratie
De conservatieve ÖVP vindt dat de natuurherstelwet te veel bureaucratie oplevert voor met name kleine boerenbedrijven. De partij is kritisch op veel aspecten van de Green Deal, omdat de regelgeving de economie zou schaden. Volgens Gewessler daarentegen laat de nieuwe en flink afgezwakte variant van de natuurherstelwet ruimte aan de lidstaten om zelf invulling te geven aan de voorschriften ervan, en kan er rekening worden gehouden met de verschillende regio’s en de specifieke Oostenrijkse omstandigheden.
Lees ook
Afgezwakte natuurherstelwet alsnog van kracht, maar tegenstand in Europese landen blijft groot
Gewessler, die bij de parlementsverkiezingen van 2019 als nummer 2 op de lijst van de Groenen stond, zei in een video op X dat de natuurwet om toekomstige generaties gaat. „En juist op zulke momenten, dat is mijn vaste overtuiging, zijn er moedige beslissingen nodig.” Het aannemen van de wet noemde Gewessler een „overwinning voor de natuur”. Voordat ze in 2019 in de ‘Nationalrat’ werd verkozen, was Gewessler vijf jaar directeur van de grootste Oostenrijkse milieuorganisatie, Global 2000. Daarvoor was ze een aantal jaar directeur van de Green European Foundation. Die stichting in Brussel is gelieerd aan de Groenen-fractie in het Europees Parlement en richt zich met name op burgerparticipatie.
Voor Gewessler was het geen verrassing dat haar actie op weerstand stuitte bij coalitiepartner ÖVP. Nehammer had de raadsvoorzitter van de bijeenkomst al voor de stemming laten weten dat Gewessler niet gemachtigd zou zijn voor haar ja-stem. Maar Gewessler stelde dat haar collega-minister van Landbouw, Norbert Totschnig van de ÖVP, eerder ook een stem uitbracht in Brussel die dwars tegen haar overtuigingen indruiste, en dat daarna ook geen regeringscrisis volgde en gewoon door werd gewerkt. Gewessler zei gelijke behandeling te verwachten.
Chaos voorkomen
Voor Nehammer is de actie van Gewessler natuurlijk pijnlijk: zijn autoriteit is danig aangetast, en dat op Europees toneel, zo kort voor het overleg over de Brusselse topfuncties. Zichtbaar getergd zei hij maandag over de coalitie: „Gevoelsmatig zeg ik: dit heeft geen zin meer.” Ook zei hij te hebben gesproken met bondspresident Alexander Van der Bellen over mogelijk ontslag van Gewessler, een besluit dat de president moet nemen. Over het gesprek wilde Nehammer nog niets zeggen – maar als Van der Bellen had toegestemd, had Nehammer vast niet geaarzeld zo snel mogelijk een duidelijk signaal te geven door Gewessler uit het kabinet te zetten.
Dat Nehammer ondanks zijn gezichtsverlies vasthoudt aan de coalitie, legde hij zelf uit door te wijzen op mogelijke „chaos” die zou ontstaan als het kabinet nu valt. Op 29 september zijn er parlementsverkiezingen; de rechts-populistische FPÖ gaat in peilingen aan kop. Chaos, suggereerde Nehammer, zou koren op de molen zijn van de FPÖ.
Voor de Groenen en Gewessler komt de actie juist op een handig moment. Een nieuwe coalitie van de ÖVP en de Groenen zal volgens peilingen niet opnieuw een meerderheid krijgen, en de twee partijen zijn na vijf jaar regeren sowieso op elkaar uitgekeken. Gewessler had dus weinig belang bij het in stand houden van de verhoudingen, en de Groenen en Gewessler kunnen zich met haar optreden juist profileren.
