Overal bekend, maar niet overal even populair

Rio de Janeiro, Brazilië

Meer gekleurde Barbies

Als het uiterlijk van Barbie iets zegt over veranderingen in een samenleving, dan is er hoop in Brazilië. Tot een paar jaar geleden lagen de Braziliaanse speelgoedzaken vol met vooral de traditionele, blonde Barbie met blauwe ogen. Barbie leek op de presentatrices van het Braziliaanse nieuws, op de vrouwen in de reclames en die je zag schitteren in de immens populaire telenovela’s, de soapseries.

Dat klinkt misschien vreemd voor een land als Brazilië, waar meer dan de helft van de 214 miljoen inwoners niet blond is noch blauwe ogen heeft. Een vriendin die eens op bezoek was merkte op dat als ze in Brazilië de tv aan deed, ze net zo goed in Scandinavië kon zijn.

Het straatbeeld mag er dan compleet anders uitzien, in de media overheerst het witte schoonheidsideaal nog steeds. Ik herinner me dat ik in 2015 een stuk schreef voor NRC over de eerste zwarte weervrouw op de Braziliaanse TV, Maria Julia ‘Maju’ Coutinho. Haar optreden, prime time, bij de grootste tv-zender van het land, riep massaal racistische reacties op. Het was moeilijk verkroppen voor veel Brazilianen om een zwarte vrouw nu eens niet in een onderdanige rol te zien, als schoonmaakster of nanny zoals ze gewend waren, maar als presentatrice van zo ongeveer het belangrijkste onderdeel van het dagelijkse nieuws. Het is een van de vele erfenissen van het koloniaal verleden van Brazilië, waar de meeste Afrikanen (naar schatting bijna 5 miljoen) naar toe werden verscheept. Brazilië was het laatste land, pas in 1888, dat de slavernij afschafte.

Een recent bezoek aan een speelgoedwinkel bij me in de buurt, verrast me dan ook. Tussen het aanbod van de blonde Barbies zijn opvallend veel bruine en zwarte Barbies uitgestald. Een zwarte ballerina Barbie met natural hair, eentje in hippe sportkleding met dreadlocks. „Onze nieuwe collectie’’, zegt een enthousiaste medewerker. Dit alles was er tien jaar geleden niet toen mijn dochter nog met Barbies speelde, merk ik op. Wanneer is die metamorfose ingezet? Het was me wel opgevallen dat er de laatste tijd wat meer kleur in de soapseries te zien was, en dat op het lokale nieuws van Rio steeds vaker een zwarte journalist voor de camera staat.

Volgde Barbie deze trend? „We verkopen al een tijdje zwarte Barbies, maar ze stonden meestal achter op de plank”, zegt de verkoper, terwijl hij een Barbie in duikersoutfit met afro naar voren zet. Ze lijkt een beetje op de eerste Barbie die ik ooit kocht voor mijn dochter. Ze was toen vijf jaar (nu twintig) en zeurde al een tijd dat ze een Barbie wilde. We woonden destijds in Suriname en het leek mij verantwoord geen blonde maar een donkere Barbie voor haar te kopen, zodat ze zich daar als gekleurd kind mee zou kunnen identificeren. In Suriname waren alleen blonde Barbies te vinden en dus schakelden we familie in de VS in. Via een lange omweg kwam een paar weken later per post een prachtige zwarte Barbie uit Miami aan. Mijn dochter maakte haar cadeau open, bekeek de Barbie en barstte vervolgens in tranen uit. Dit was toch geen echte Barbie? Ze was niet blond, had geen blauwe ogen. De verkoper schudt z’n hoofd en lacht als ik het verhaal vertel.

Tegenwoordig heb je Barbies in allerlei soorten en kleuren en dat verkoopt goed, zegt hij. Voor een generatie die nu opgroeit zal er uiteindelijk niet meer één type Barbie bestaan, maar zal ze er, net als de actrices in de soapseries, uiteindelijk uitzien als de mensen op straat, in de winkel en in de familie.

Nina Jurna

Beijing, China

Disneys Elsa uit ‘Frozen’ populairder

Molly mist haar linker voortand. Ze is zes en staat op het punt om met haar vader te gaan suppen op een kanaaltje in het centrum van Beijing. Of ze Barbie kent? Ze knikt van ja. „De mijne heeft geel haar. Ik heb hem van mijn vader gekregen”, zegt ze verlegen.

Zi, een vrouw van 22, zit even verderop langs het kanaaltje met haar vriendin Li van 23 op een muurtje. Zi had vroeger ook een Barbie. Daarmee was ze een van de eersten in China.

„Mijn vader had een tegoedbon van zijn werk gekregen voor een bepaald warenhuis. Daar was niets te krijgen wat hij wilde. Dus toen werd het die Barbie voor mij.” Of ze er blij mee was? „Ik heb er wel mee gespeeld, aankleden en uitkleden en zo, maar ik vond er niet veel aan”, herinnert ze zich. „Een Barbie was behoorlijk duur, dus weinig mensen kochten ze.” Waren haar vriendinnetjes jaloers op haar bijzondere pop? „Niet echt. De beste manier om indruk te maken op je vriendinnetjes was goede cijfers halen op school.”

Barbie maakt in China net zomin deel uit van het collectieve Chinese geheugen als bijvoorbeeld de Beatles en Johan Cruijff: die bereikten wereldfaam op een moment dat China midden in de Culturele Revolutie (1966-1976) zat en het land vrijwel volledig afgesloten van de buitenwereld was. Barbie, die in China Babi heet, wordt er pas sinds 2009 verkocht. Mattel liet ze al wel eerder in China produceren, maar dat was voor de export.

Opvallend genoeg is Barbie in China vrijwel altijd blond

In 2009 opende het bedrijf een zogeheten Flagship Store in Shanghai, in de hoop mee te profiteren van China’s nieuwe welvaart. Maar het liep niet erg: de poppen en de kleertjes waren te duur, en in 2011 moest de winkel zijn deuren alweer sluiten. Daarop verlaagde Mattel de prijzen. Nu zijn de poppen, op de Chinese site Taobao te koop voor zo’n 30 euro. Dan krijg je er een goed gevulde garderobekast bij.

Opvallend genoeg is Barbie in China vrijwel altijd blond. Hoewel er al sinds 1981 Barbies worden gemaakt met een Aziatisch uiterlijk, vind je die op Chinese websites niet echt. Niet alleen de Barbie van Zi had gele haren, die van Lucia (9) heeft die ook. Ze is opvallend lauw over Barbie: ze vond er nooit veel aan, zegt Lucia. Veel enthousiaster is ze over Disneys Frozen en Frozen 2: die films waren in China een doorslaand succes. Meisjes verkleden zich nog steeds graag in de lichtblauwe jurk van Elsa. Hoewel Elsa er niet Chinees uitziet, heeft dat heeft haar populariteit nooit in de weg gestaan.

Of de Barbiefilm in China een succes wordt is de vraag. In andere delen van Azië is die al controversieel en in Vietnam werd hij verboden vanwege een getoonde wereldkaart die Chinese territoriale claims lijkt te bevestigen. Chinese censors keurden de film wel goed, maar dat die in China is te zien, zal vast niet veel helpen in de populariteit van Barbie: de film is gekeurd voor 12 jaar en ouder. Molly zal er dus met haar zes jaar en haar melkgebit niet naartoe mogen.

Garrie van Pinxteren

Zuid-Afrika en Nigeria

Witte poppen en alternatief

De aanwezigheid van Barbiebedrijf Mattel is beperkt op het Afrikaanse continent. In 1967 introduceerde Mattel Francie, een donkere versie van een witte pop met dezelfde naam. Een jaar later kwam het bedrijf met Christie: een nieuw ontwerp dat bedoeld was om de gelaatstrekken van een zwarte vrouw te laten zien, maar met steil haar en dezelfde lichaamsbouw als witte Barbie.

De Zuid-Afrikaanse zangeres Lerato ‘Lira’ Molapo is de eerste Afrikaanse vrouw die een Barbiepop naar haar gelijkenis kreeg. De Lira-pop uit 2019 maakt deel uit van Mattels wereldwijde campagne ter ere van inspirerende vrouwen, zo kregen ook de Afrikaans-Amerikaanse dichter Maya Angelou en burgerrechtenactivist Rosa Parks een eigen pop.

De Zuid-Afrikaanse zangeres Lerato ‘Lira’ Molapo is de eerste Afrikaanse vrouw die een Barbiepop naar haar gelijkenis kreeg

Toch zijn de poppen in de schappen nog steeds overwegend wit – ook in de Afrikaanse landen. Kinderen worden daar al jong geconfronteerd met een schoonheidsideaal dat niet alleen dun en lang is, maar dat ook een andere huidskleur heeft dan zij. Na vragen van zijn driejarige dochter over waarom zij op tv en in poppen zichzelf niet herkent, besloot de Nigeriaan Taofick Okoya zelf Barbie-achtige poppen te ontwerpen. Maar dan met een zwarte huidskleur en natuurlijk haar.

„Ik maak geen speelgoedpoppen”, schrijft hij op de Instagrampagina van zijn merk Queens of Africa. „Ik vorm een zelfverzekerde toekomst voor meisjes.” Het bedrijf is inmiddels niet alleen in Afrika, maar ook in de Verenigde Staten, Europa en Australië actief. De drie grootste etnische groepen van Nigeria zijn tot nu toe vertegenwoordigd in het assortiment, de poppen dragen namen en kleding van die volken. Zoals Wuraola van de Yoruba-groep, Nneka van de Igbo en Azeeza van het Hausa-volk.

Jamila Meischke