Oud-hockeyer Floris Jan Bovelander tegen para-atleet Fleur Jong: âHoe vaak krijg jij nieuwe benen?â

Posted on August 25, 2023 by admin

Floris Jan Bovelander tegen Fleur Jong: „Je bent een voorbeeld, voor volwassenen en kinderen met een beperking. Mensen zoals jij kunnen zorgen dat er verandering komt. Heb je met de organisaties gesproken?”

Foto Merlijn Doomernik

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Interview

Zomeravondgesprek Para-atleet Fleur Jong verloor op haar 17de haar benen, en is nu de snelste vrouw op blades ter wereld. Oud-hockeyer Floris Jan Bovelander was een van de beste strafcornerspecialisten van de wereld. „Heb je zelf besloten dat links eraf moest?”

Floris Jan Bovelander (57) meldt zich twintig minuten voor het interview in restaurant De Veranda aan de rand van het Amsterdamse Bos. Vanuit Haarlem was hij er sneller dan verwacht. „Super romantisch”, zegt hij met grote glimlach als hij de vergaderruimte met tv-scherm, flipover en whiteboard betreedt. Daar is net de tafel voor het diner gedekt.

Terwijl de ober borrelhapjes en flessen water op tafel zet komt er een appje van Fleur Jong (27) binnen. „Ik ben mijn kat kwijt, dus ga iets te laat komen. Heb nog uitgebreid gezocht en buren ingeschakeld. Ben zo onderweg. Sorry!”

Twee topsporters. Hij oud-hockeyer met 241 interlands achter zijn naam en een gouden olympische medaille (Atlanta 1996). Zij para-atleet met vorige maand nog twee gouden plakken op het WK in Parijs: bij het verspringen en de 100 meter. De snelste vrouw op blades ter wereld. Terwijl we op haar wachten, vertelt Bovelander dat hij haar niet gegoogled heeft. Hij wil het gesprek blanco ingaan. „Maar ik zit wel in de jury van Haarlemse Topsporter van het jaar en daar is ze ter sprake gekomen.”

Ieder jaar weer is er „gedoe” over paralympische sporters, vertelt hij. Moeten ze nou wel of niet in een aparte categorie worden ondergebracht? „Ik begrijp dat paralympische sporters voor vol willen worden aangezien, maar ik vind dat het gescheiden moet blijven.”

Ja, Bovelander weet dat Jong vorig jaar bij het NK indoor atletiek ‘buiten mededinging’ meedeed met de valide sporters – haar resultaten telden niet mee. Hij vindt dat laatste terecht, want valide met niet-valide sporters vergelijken is als appels met peren. „Sommige dingen gaan sneller als je gewone benen hebt, andere juist als je die niet hebt, zeker nu blades steeds beter worden.”

Hij beseft dat dat een gevoelige discussie is, maar „over het algemeen zijn topsporters niet zo gevoelig”. Nou ja, wel gevoelig, maar ze durven zich uit te spreken en zijn gewend met kritiek om te gaan. „We worden elke week afgefikt – door onszelf, door onze coaches, door sportverslaggevers. Als alles om prestaties draait, moet je eerlijk zijn tegen jezelf, anders word je niet beter.”

Durft hij straks tegen Jong te zeggen wat hij nu tegen ons zegt?

Hij knikt. Zoals je mannen en vrouwen hebt, heb je olympische sporters en paralympische sporters. „Het is een aparte categorie.” Oud-judoka Henk Grol vocht als zwaargewicht toch ook niet tegen iemand van zeventig kilo? En een trans vrouw zou wat hem betreft niet mee moeten doen met de vrouwen. Hij denkt dat Jong er hetzelfde instaat, „en anders mag zij mij overtuigen van het tegendeel”.

Door het raam ziet Bovelander hoe een zwarte Toyota, bestickerd met olympische ringen, het parkeerterrein op rijdt. „Dat moet haar zijn.”

Als ze zich even later aan elkaar voorstellen, verontschuldigt Fleur Jong zich opnieuw. Haar kat is nog steeds niet terecht, zegt ze. „Maar om nou thuis te gaan zitten wachten… Dat heeft geen zin.”

Sommige dingen gaan sneller als je gewone benen hebt, andere juist als je die niet hebt, zeker nu blades steeds beter worden

Floris Jan Bovelander

Bovelander feliciteert haar met haar twee gouden medailles. Sinds hij weet dat ze vanavond tafelgenoten zijn, ziet hij haar opeens overal, zegt hij. „Net als wanneer je een nieuwe auto hebt, dan zie je die ook overal rijden.” Fleur heeft net een nieuwe auto, zegt ze, „maar die heb ik pas twee keer in het wild gezien”.

Samen lopen ze naar het water voor de foto. Bovelander kent het Amsterdamse Bos goed. Kijk, daar liggen hockeyclubs Amsterdam, Hurley en Pinoké, en het Wagener Stadion. En om de Bosbaan rende hij dertig jaar geleden rondjes met het team. Daarna eten met z’n allen in wat nu De Veranda heet, maar toen De Bosrand. „Het is leuk af en toe terug te vallen in de emoties van toen.”

Ze vertelt dat ze ook in Haarlem woont, op zichzelf, maar is opgegroeid in Middenbeemster, met een broertje. Haar vader „zit op de vrachtwagen”, haar moeder is financieel medewerker. Haar ouders hebben ook een tijd benzinestations beheerd. Toen ze merkte dat haar vader niet gelukkig was, al dat personeel was niets voor hem, spoorde ze hem aan zijn oude werk weer op te pakken. Na enig aarzelen deed hij dat. „Daar was ik zó trots op.”

‘Floppie!’

Als we een halfuur later in de vergaderruimte zitten en de ober de bestellingen heeft opgenomen – voor beiden zeebaars met groene asperges – appt Jong aan een bevriende buurman waar ze haar huissleutels heeft verstopt. Hij belooft te gaan kijken of haar kat terug is. ‘Go get her!’, appt ze. En tegen ons: „Dit is nog nooit gebeurd. Beau komt normaal elke tien minuten kijken of ik thuis ben.”

Bovelander bestelt een biertje. Jong bestelt water, hoewel ze van wijn houdt, zegt ze, en dat best af en toe van zichzelf mag drinken, ook al is ze topsporter.

Floris Jan Bovelander: „We worden elke week afgefikt – door onszelf, door onze coaches, door sportverslaggevers. Als alles om prestaties draait, moet je eerlijk zijn tegen jezelf, anders word je niet beter.” Foto Merlijn Doomernik

Waarom zeiden ze ‘ja’ tegen dit gesprek?

Bovelander: „Jeetje! Even denken hoor.”

Jong: „Ik laat me graag verrassen. Ik zeg vaak ‘ja’, ook als ik niet weet waar ik aan begin.”

Ze kende Bovelander niet, zegt ze. „Maar mijn coach wist het meteen. ‘Floppie!’ zei hij. Ik heb hem wel even uitgehoord natuurlijk – welke Spelen, welk tijdperk? 1988, 1992, 1996. Tof, ik hou van sporthistorie.”

Bovelander: „De dag nadat ik ja had gezegd werd jij kampioen. Ik wist dat je uit Haarlem komt, je naam is genoemd bij de verkiezing van Haarlemse sporter van het jaar. Ik zit in de jury.”

Jong buigt over tafel: „Aha! Maar weet jij ook wat ik weet daarover?”

Bovelander: „Ehm, wat bedoel je?”

Jong: „Ik heb me teruggetrokken. Ik kreeg een mail dat ik was genomineerd in de categorie ‘sport special’. Toen dacht ik: dát is niet de bedoeling. Ik ben sportvrouw van het jaar, of ik ben niks. Ik heb de juryvoorzitter gebeld. Ik vond dat ik mijn gevoel moest delen, anders weet niemand hoe dit voor mij voelt en zal het voor andere sporters zoals ik nooit veranderen.”

Bovelander: „Wat heb je toen gezegd?”

Jong: „Dat ik me niet thuisvoel bij de beschrijving van die categorie.”

Bovelander legt ons uit welke categorieën er zijn: sportman, sportvrouw, talent jongen, talent meisje, sportploeg, coach, sportvrijwilliger, oeuvreprijs. En ‘sport special’ dus, voor bijzondere sportprestaties door onder meer veteranen en parasporters. „Ik vind het goed dat je zegt dat je je daarin niet thuisvoelt, dat stemt tot nadenken.”

Jong: „De scheiding tussen Olympische en Paralympische Spelen vind ik prima. Maar paralympische sporters mengen met veteranen, daarvan ben ik niet overtuigd.” Ze vertelt dat André Cats, directeur topsport van NOC-NSF, haar belde voor advies. Bij het Sportgala willen ze de categorieën misschien aanpassen, zei hij. Twee categorieën voor paralympisch, zei ze, mannen en vrouwen.

Heeft Jong de aparte categorie voor Haarlemse topsporters als een belediging ervaren?

„Ik ben bezig met topsport”, zegt ze. „Dus ik wil als topsporter worden geëerd. Als dat niet centraal staat, vind ik het een ingewikkelde prijs.”

Bovelander: „Je wordt wel geëerd als topsporter, alleen de categorie is heel breed. Ik vind het goed om te horen hoe jij hierover denkt. In de jury zitten allemaal topsporters en jij woont in Haarlem, dus bij deze ben je uitgenodigd voor de jury van volgend jaar.”

Jong glimlacht. „Het gaat om gelijkwaardigheid. Paralympische sporters zijn niet gelijk aan olympische sporters, maar je kunt ons wel gelijkwaardig behandelen. Met dezelfde categorieën als valide sporters.”

Betekent het feit dat ze wilde meedoen met de valide sporters op het NK, dat ze het liefst altijd tegen valide sporters zou willen uitkomen?

Jong: „Ook in dat geval geldt: ik ben niet hetzelfde als Anouk Vetter, maar ik ben wél een gelijkwaardige verspringer. Op een NK doet de top-12 mee, daar hoor ik lachend bij. Maar als ik meedoe neem ik wel de plek van een valide sporter in. Doe ik buiten mededinging mee, dan ben ik een plus-1. Mijn doel is om het publiek te laten zien waar paralympiërs toe in staat zijn. Er komen nou eenmaal meer mensen af op het NK atletiek dan op het NK para-atletiek. Ik kan veel mensen verrassen en kennis laten maken met paralympische sport door tussen valide sporters te sprinten en te springen.”

Ik ben sportvrouw van het jaar, of ik ben niks

Fleur Jong

Bovelander: „Het is mooi dat paralympische sporters mee kunnen doen bij kampioenschappen van valide sporters, alleen vind ik toch niet dat het samen gaat, het is niet te vergelijken. Jij springt nu ongeveer dezelfde afstand als een valide sporter, maar over tien jaar heb je misschien blades waarmee je dertig meter springt.”

Ze veert op. „Ik hoop het! Hit me up!” En dan: „Je moet het ook niet vergelijken. Ik wíl niet meedoen op een regulier EK of WK, maar bij Nederlandse kampioenschappen mogen wij wel wat exposure krijgen. Wij paralympiërs hebben nog een beetje hulp nodig hè.” Later zal ze zeggen dat het haar stoort dat je overal olympische vlaggen ziet wapperen als je Papendal, het topsporttrainingscentrum in Arnhem, op rijdt. Nergens de paralympische. En pas sinds een jaar wordt daar op het grote ‘aftelbord’ ook afgeteld tot de Paralympische Spelen.

Bovelander: „Je bent een voorbeeld, voor volwassenen en kinderen met een beperking. Mensen zoals jij kunnen zorgen dat er verandering komt. Heb je met de organisaties gesproken?”

Jong: „Ja, maar als ik het open probeer te gooien, grijpen ze terug op de regels. Dat vind ik iets te simpel. Regels zijn een vertrekpunt, niet iets waar je je achter moet verschuilen.” Ze wil er verder over in gesprek met de verschillende partijen. De meeste mensen „deugen en zijn welwillend”, maar soms moet je doordrukken.

Bovelander: „Vind je het jammer dat jullie weinig in beeld zijn?”

Jong: „Ik vind het jammer voor de volgende generatie ‘Fleurtjes’ die nu net hun benen zijn verloren of” – ze knikt naar de drukke weg langs het restaurant – „nog een ongeluk gaan krijgen. Ik wil dat zij mensen zoals ik en Jetze Plat, handbiker, sneller tegenkomen en zien dat ze mogelijkheden hebben in het leven. Ik ben zelf mijn benen verloren toen ik zestien was. Ik was superbang, wist niet wat ik nog wel zou kunnen en wat niet. Studeren, sporten, zou er ooit nog iemand verliefd op mij worden? Die angst van jonge Fleurtjes kan minder worden als ik meer in beeld ben.”

Fleur Jong: „De scheiding tussen Olympische en Paralympische Spelen vind ik prima. Maar paralympische sporters mengen met veteranen, daarvan ben ik niet overtuigd.” Foto Merlijn Doomernik

Infectie

Jong was zestien jaar toen ze ernstig ziek werd van een bacterie in haar bloed. In het ziekenhuis werd ze drie weken in coma gehouden. Toen ze haar ogen opendeed, kreeg ze te horen dat haar rechtervoet en onderbeen, linkervoorvoet en hiel, en acht vingertoppen waren afgestorven en moesten worden geamputeerd. Ze lag drie maanden in het ziekenhuis, gevolgd door een revalidatie van drie maanden.

Een jaar na de infectie besloot ze haar linkervoet en kuit ook te laten amputeren. Ze liep intussen aardig goed met haar prothese op rechts, maar de huid van haar linkerhiel was fragiel, ging steeds open. Zij wilde lopen, verder met haar leven, maar links vertraagde haar.

Bovelander: „Heb je zelf besloten dat links eraf moest?”

Jong: „Ja. Ik heb het eerst met mijn prothesemaker besproken, die zei: goed plan, met die hiel wordt het niks. De artsen wilden het aanvankelijk niet, ze willen niet zomaar gezond weefsel weghalen. Na meerdere gesprekken met artsen en een psycholoog mocht het.”

Tien jaar na de amputatie wilde Jong stilstaan bij wat er was gebeurd. Van haar therapeut leerde ze dat het oké is soms verdrietig te zijn – ook na al die tijd – maar ze voelde ook dat ze gelukkig was met wat ze als mens en sporter heeft bereikt en dat wilde ze vieren.

Met haar ouders is het moeilijk om het over de periode in het ziekenhuis te hebben, zegt ze. „Ik heb een goede relatie met mijn ouders, ze zijn er altijd voor me. Maar ik denk dat het voor hen zwaarder is geweest dan voor mij. Zij hebben die tijd heel anders beleefd. Ik heb niet meegemaakt dat ik bijna dood was, zij hebben wekenlang gedacht dat ze hun dochter misschien zouden verliezen.”

Bovelander heeft een dochter van 20 en een zoon van 18. Hij kan zich voorstellen dat ouders zo’n tragedie anders beleven dan een kind. „En ook ouders onderling: jouw vader heeft het waarschijnlijk anders ervaren dan jouw moeder. Dat trekt ook een wissel op je huwelijk en de rest van het gezin, op je broertje. Als dit mijn kind zou overkomen zou ik dat heel heftig vinden. Ik zou ook proberen te kijken naar: wat kunnen we er nog van maken? Hoe kunnen we je helpen om mee te blijven doen in de samenleving?”

Dat is precies wat haar ouders deden, zegt Jong. Voordat ze ziek werd danste en tenniste ze. En ze zat in 5 vwo. Haar moeder, fanatiek handbalster, bracht Jong in contact met snowboarder Bibian Mentel en atleet Marlou van Rhijn, beiden sporters met protheses. „Mijn moeder belde Bibian gewoon! Die belde iedereen! Voor informatie, voor houvast. Even later hebben we Bibian ontmoet op een paralympische talentendag. Bibian had een snowboardcarrière, een man en een zoon. Toen dacht ik: oké, dat kan dus allemaal. Ineens was mijn toekomstplan helder. Het beeld van Bibian met medailles en een gezin gaf me vertrouwen.”

Bovelander: „Ik zou heel trots zijn op mijn kind, als ik jou nu zie. Er gebeuren dingen in het leven die je niet in de hand hebt. Het gaat erom hoe je dat overwint en hoe je ermee omgaat.”

Haar blades werden haar wapens, zegt Jong. In een ander interview omschreef ze haar wedstrijdblades zo: „De makers hebben niet eens geprobeerd het op een echt been te laten lijken, ze zijn chic en strak, alsof ik in een actiefilm zit. Er is puur voor techniek en functionaliteit gekozen. Ik ben er supertrots op.”

Ze gaat gerust in een korte broek naar buiten, zegt ze, van starende mensen heeft ze geen last. „Ik merk het amper. Mijn benen zijn ook heel bijzonder, dus van mij mogen mensen kijken.”

Ze trekt haar spijkerbroek omhoog en laat Bovelander haar prothese zien. Ze wijst aan tot waar haar eigen been komt, en laat zien dat er in de koker een ventiel zit, zodat er lucht in en uit kan.

Mijn moeder belde Bibian Mentel gewoon! Die belde iedereen! Voor informatie, voor houvast. Even later hebben we Bibian ontmoet op een paralympische talentendag

Fleur Jong

Bovelander: „Hoe vaak krijg jij nieuwe benen?”

Jong: „Mijn dagelijkse benen gaan lang mee, maar mijn sprintblades vervang ik elke zes maanden. Mijn verspringblades elke drie maanden, maar dan alleen mijn afzetbeen, die heeft meer te verduren.”

Bovelander: „Spring je ook verder met een nieuwe blade?”

Jong: „Was dat maar zo. Het is altijd weer zoeken, ik heb twee maanden nodig om me de timing eigen te maken.”

Bovelander: „De hockeystick is mijn wapen. In een stick zit ook gevoel, elke nieuwe moest ik me ook eigen maken.”

Jong: „Ja, daar kan je het mee vergelijken.”

Floris Jan wil weten wat een blade kost.

Jong: „Drieduizend euro, voor één. Dat is alleen de blade, dan komt er nog een koker en een adapter bij. Ik zit in een luxepositie: ik help de fabrikant in IJsland met de ontwikkeling, zij sponsoren mij.”

Hockeyclinics in India

Atletiek gaf haar na een moeilijke tijd weer richting in het leven. Heeft hockey dezelfde functie in zijn leven gehad?

Bovelander: „Als jongen was ik verlegen. Zo verlegen dat ik onder de tafel ging zitten als er bezoek was. Mijn verlegenheid – en ik denk ook bescheidenheid – heeft me als hockeyer ver gebracht. In een team, hectisch met al het testosteron, is het een fijne eigenschap. Ik was een plezierig persoon om erbij te hebben, besefte ik achteraf. En door gewaardeerd te worden en op het podium te staan, ben ik een stuk zekerder geworden. Dus op die manier heeft de sport mij geholpen, ja.”

Nu organiseert hij met de Bovelander Foundation hockeykampen en clinics voor kansarme kinderen in India. „We brengen kinderen bij elkaar en leiden jonge coaches op. Sport brengt meer dan alleen het sportieve, het fysieke. Het hockeyen is de basis, maar kinderen leren verschillende life skills zoals samenwerken, doorzetten, voor jezelf opkomen, omgaan met tegenslag, omgaan met geld, menstruatiehygiëne en gendergelijkheid. De kracht van sport wordt vaak onderschat. Voor zowel de coaches als de opgroeiende kinderen is dit een kans op een beter leven met een vaste baan.”

Jong: „De sociale kant van sport is zó belangrijk, daar zet ik me ook voor in. Ik heb mijn eigen team opgericht, Team Para Atletiek. Ik was het in 2017 niet eens met de aanpak van de bond. Er moet meer aandacht zijn voor talentontwikkeling en de amateursporter met een handicap. Toen dacht ik: dan doe ik het zelf wel. Ik was twintig en mijn coach keek me aan, zo van: weet je wel wat je zegt? Maar uiteindelijk is het gelukt. Er zijn 1,7 miljoen mensen in Nederland met een handicap, 23 procent daarvan doet aan sport. Dat moet meer worden. Elke week hebben we trainingen voor volwassenen en kinderen, heel laagdrempelig, het gaat niet om topsport, maar om bewegen. Met elkaar.”

Jong is nu comfortabel met haar lichaam. Voor andere gehandicapten is het misschien heel ingewikkeld om naar de sportschool te gaan, of op een sportveld te staan, en nagekeken te worden.

Jong: „Dat kan je leren, door te sporten. Door ervaring op te doen en te praten met gelijkgestemden. We willen gehandicapten juist zelfvertrouwen geven.”

Bovelander: „Het is vaak ook een drempel die mensen zichzelf opleggen. Als een gehandicapte sporter in de sportschool is of zijn circuit afwerkt, kijken mensen vast, maar ik weet zeker dat ze vooral met bewondering kijken en denken: wat goed dat hij hier is.”

Jong: „Met het kijken moet je leren omgaan, maar je kunt er ook kracht uit putten.”

Bovelander: „We doen dus hetzelfde, realiseer ik me nu: kinderen bij elkaar brengen, mensen motiveren, samen sporten en je ervaring delen.”

Jong: „Jij zei vanavond: ‘Ik ben niet met sport bezig, maar met mensen’. Toen dacht ik: ja, dát is het. Ik sport wel, maar als ik kijk naar mijn team en de mensen die we proberen te helpen, zit ik toch meer op mensen dan op sport.”

Bovelander: „De energie die jij uitstraalt… Jij bent iemand met een beperking, maar eigenlijk heb jij totaal geen beperking. Er zit gewoon een mooi mens tegenover me die zonder beperking leeft, terwijl ze geen benen heeft.”

Jong: „Ik noem het nooit een beperking. Ik noem het een handicap. Het beestje bij de naam. Handicap is een feit, beperking voelt als een tekortkoming, alsof er een grens is, alsof ik niet verder kan, maar ik kan wél verder springen en harder lopen.”

Bovelander: „Ik zeg het even opnieuw. Ik zie jou hier zitten, met een handicap, zonder beperking.”

Jong: „Yes, dat is het belangrijkste. Onbeperkt zijn, in alles.”

Bovelander: „Misschien heeft je kat nu ook een handicap.”

Jong: „Haha, ja, het zou kunnen, dat ze is aangereden.”

Bovelander: „Maandag vergadert de jury van Team Pim, een initiatief dat jonge talenten in Zuid Kennemerland ondersteunt. We gaan sporters nomineren. Ben je erbij?”

Jong pakt haar telefoon en kijkt in haar agenda. „Ja, ik kan!”

Later die avond appt ze dat haar kat terecht is. Beau is zonder handicap thuisgekomen.

Fotografie Merlijn Doomernik

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 26 augustus 2023.

Hoe in 1896 zes studenten met succes het werk van Van Gogh voor zes dagen naar Groningen haalden

admin
November 26, 2024
0

Van 21 tot en met 26 februari 1896, zes dagen lang, hield het Groninger Museum van Oudheden één van de grootste Van Gogh-tentoonstellingen ooit. In een bovenzaal van het toen net geopende museum kon je 102 schilderijen, één lithografie en 25 tekeningen zien van de in die tijd nog vrij onbekende Van Gogh. Ze hingen kris kras boven, onder en naast elkaar, de meeste waren niet ingelijst, titels zoals wij die kennen hadden ze nog niet. Voor een portret dat Henri de Toulouse-Lautrec in 1887 van Van Gogh had gemaakt, lag een krans: Vincent van Gogh (1853-1890) was nog maar zes jaar eerder overleden.

Hoe Van Gogh naar Groningen kwam heet de tentoonstelling die dit weekend opent in het Groninger Museum (een ander museum in een ander gebouw). Het antwoord op die vraag kostte zeven jaar onderzoek in diverse archieven, briefwisselingen en fotocollecties, maar luidt uiteindelijk simpelweg: zes studenten vonden dat hun stad niet alleen met oudheden, maar ook met hedendaagse kunst kennis moest maken. Zij zorgden dat Van Gogh ‘naar Groningen kwam’.

„Kennis van beeldende kunst was destijds in Groningen nog maar schraal te verkrijgen”, constateerde één van hen, de later beroemde historicus Johan Huizinga. Willem Leuring, indertijd student geneeskunde, verstuurde de brief met het verzoek om schilderijen te mogen tentoonstellen. „Alles wat Vincent maakte [is] prachtig, prachtig”, schreef hij aan Johanna van Gogh-Bonger in Bussum. Als weduwe van Vincents broer Theo beheerde zij Van Goghs nalatenschap, honderden schilderijen lagen opgeslagen in haar huis.

Al met al kwamen er dankzij de zes studenten in twee jaar tijd acht tentoonstellingen, waaronder nóg een Van Gogh-tentoonstelling, nu met tekeningen en aquarellen. Daarna viel het vriendengroepje uit elkaar, de meesten waren tegen die tijd afgestudeerd. Dankzij hen was er tussen 1895 en 1897 in het Groninger Museum van Oudheden behalve voor Van Gogh, ook aandacht voor de modern-zwierige dierenprenten van lithograaf Theo van Hoytema, voor ‘hedendaagsche Fransche prentkunst’, voor de art-nouveaukunst van Johan Thorn Prikker en voor het symbolisme van Jan Toorop.

Entrée f 0,25

En alles deden de zes studenten zelf. Christiaan van Valkenburg, hij studeerde voor psychiater, noteerde dat ze de muren bespanden „met een gepast lijkend kleedsel, [we] hingen de schilderijen op en maakten de omgeving zoals [wij] vonden dat het hoorde”. Ze adverteerden in de Nieuwe Groninger Courant: ‘duur der expositie 6 dagen, entrée f 0,25’. En ze hadden succes. „Er komen sedert Zondag meer dan drie honderd menschen daags”, schreef Willem Leuring op 25 februari enthousiast aan Johanna Van Gogh-Bonger.

Maar zo eenvoudig als het klinkt – zes studenten organiseren acht tentoonstellingen – is het antwoord op de vraag ‘hoe Van Gogh naar Groningen kwam’ nou ook weer niet. Dat maak je op uit de gelijknamige catalogus, eigenlijk meer een spannend boek: het leest als een ontdekkingsreis. Conservator Mariëtta Jansen is de belangrijkste auteur van Hoe Van Gogh naar Groningen kwam, in 2017 kreeg ze voor haar onderzoek een Conservatoren Stipendium van het Cultuurfonds.

Aan het einde van de 19de eeuw, kom je te weten, kwam ‘de moderne tijd’ naar Groningen. Letterlijk, met een stadspark (Noorderplantsoen), villabuurten (Ubbo Emmiussingel), een nieuw treinstation (1896), een modern ziekenhuis (1903) en nieuwbouw voor het museum. In 1894 opende het Groninger Museum van Oudheden aan de Praediniussingel, met grote ramen in het dak zodat er veel licht zou vallen in de zalen op de eerste verdieping.

Ook kwam er in 1876, met mogelijk nog grotere gevolgen voor de stad, een ‘Wet op het Hoger Onderwijs’. Dankzij die wet was de universiteit niet meer gebonden aan een vastgesteld aantal hoogleraren – en groeide ze uitbundig. Waren er in 1870 nog 146 studenten ingeschreven in Groningen, in 1890 waren het er al 465.

Johan Huizinga in zijn studeerkamer in Groningen, ca. 1895-1897

Met een foto van zo’n student – als blow up te zien op de tentoonstelling – begint het boek. Het is Johan Huizinga, hij zit in zijn studentenkamer. Op het behang boven zijn bureau heeft hij een litho geplakt van Theo van Hoytema, Pauw. De kleurige Pauw (1895) maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdamse Rijksmuseum, op de tentoonstelling hangt het origineel naast de foto.

Op een andere uitvergrote foto, afkomstig uit het archief van studentenvereniging Vindicat atque Polit, zie je een dinerend gezelschap hoogleraren met in hun midden Jan Toorop. De in die tijd al gevierde kunstenaar logeerde ter gelegenheid van de aan hem gewijde tentoonstelling „een week of langer” (Huizinga) bij geneeskundestudent Willem Leuring aan de Herestraat. In een hoek van de foto staan een paar studenten, misschien zijn ze van het vriendengroepje. De foto is in 1896 gemaakt ‘door een onbekende fotograaf’, waarschijnlijk Leuring.

**Jan Toorop**, rechts aan tafel zittend, en de hoogleraren Pet, Land en Reiger in 1896

‘Doodelijk blauw’

Er was kortom in de stad een atmosfeer ontstaan waarin wetenschap en kunst floreerden – en elkaar wederzijds beïnvloedden. Johan Huizinga bijvoorbeeld, volgde op zaterdagmiddag tekenlessen bij Academie Minerva. En hij niet alleen: veel notabelen betaalden contributie om de kunstopleiding te ondersteunen, in ruil daarvoor kregen hun kinderen teken- en schilderlessen.

En dan waren er nog de lessen ‘practische aesthetica’ van H.P. Bremmer, later een belangrijk adviseur van Hélène Kröller-Müller bij het samenstellen van haar collectie. Zijn lessen werden gevolgd door hoogleraren en hun vrouwen – vaak werden ze gehouden bij één van hen thuis – van wie er veel vervolgens ook kunstwerken aanschaften. Hoogleraar plantkunde Moll kocht een aantal Van Goghs, waaronder voor duizend gulden Tuin te Arles uit 1888 (tegenwoordig in bezit van het Haagse Kunstmuseum). Je ziet een stukje van het schilderij op een foto van de woonkamer van de familie, Jan Willem Moll en zijn gezin woonden aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat.

Maar met foto’s alléén maak je geen tentoonstelling over schilderkunst. Waar nog bij komt dat er in de archieven weliswaar veel materiaal is opgedoken, maar geen foto’s van de acht tentoonstellingen. Dus hoe doe je het dan wel?

Dat is gebeurd met bruiklenen uit dertig musea en een stuk of tien particuliere collecties. Werken van Toorop, Thorn Prikker, Van Hoytema (en vele anderen) hangen in verschillende, aan hun stijl gewijde zalen: symbolisme, decoratieve kunst, art nouveau. In vitrines zie je tegelijk waar de wetenschap mee bezig was, krullerige, bijna kunstige boomstronken uit de colleges plantkunde, een projector toont glasdia’s van de colleges esthetica. Je kijkt je ogen uit, de kunstwerken zijn prachtig en het mooie van deze opzet is: de context dringt zich niet op, maar spreekt door de extra lagen van foto’s en voorwerpen bijna vanzelf.

Vincent van Gogh, **Zelfportret** (1887)

En Van Gogh?

Indertijd waren schilderijen te zien die later beroemd zouden worden: zonnebloemen, sterrennachten, de bekende slaapkamer. Omdat ze geen titels hadden, werden ze in de catalogus aangeduid als ‘tuin’, ‘landschap’, ‘wanhoop’ of ‘arbeider’. Van de 102 werken uit 1896 zijn zo’n 60 geïdentificeerd, soms ook doordat kranten erover berichtten. Zo werd een schilderij op de tentoonstelling omschreven als „zeer hard geel, bijna schreeuwend geel; daarboven een hemel van een pijnlijk doodelijk blauw, en uit den storm van het koren vliegen eenige zwarte raven omhoog”. Dat was ongetwijfeld Korenveld met kraaien (1890).

Kunstkring De Ploeg

Want dat is het laatste verhaal van deze ontdekkingstocht: de Groninger kunstkring De Ploeg, bekend van expressionistische, contrastrijke schilderijen, heeft in de eerste paar jaar van zijn bestaan de invloed ondergaan van de Van Gogh-tentoonstelling uit 1896. Of preciezer, want de schilders van de in 1918 opgerichte De Ploeg waren te jong om er zelf geweest te zijn: waarschijnlijk werden ze meegesleept door het enthousiasme van hun leraar aan de Academie Minerva, F.H. Bach. „Dit werk is bij goede bestudeering, een tegengif voor zooveel smaakbedervende, zwakke kleurprentjes, welke vaak als schilderijen te slikken worden gegeven”, schreef Bach in 1896 in een ingezonden brief in de Nieuwe Groninger Courant nog voor de tentoonstelling was afgelopen.

Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en George Martens van De Ploeg: ook zij schilderden zonnebloemen in een vaas, er hangen een stuk of zeven bij elkaar. „Van Goghs Veertien zonnebloemen, een schilderij dat in 1896 nog in Groningen had gehangen, kwam in 1924 in de National Gallery in Londen terecht. In Johanna Bongers’ ogen was dit een offer dat ze had moeten brengen, ‘a sacrifice for the sake of Vincent’s glory’. Het is verleidelijk om deze verkoop in verband te brengen met de vele schilderijen van zonnebloemen die de leden van De Ploeg rond deze tijd schilderden”, valt te lezen in de catalogus.

F.H. Bach brak als kunstenaar niet door, zijn naam is onbekend gebleven. Wel ontwierp hij de vijf tegeltableaus in de centrale hal van het nieuwe station, je ziet ze als je aankomt met de trein. En Van Gogh? Die kwam niet verder dan het treinstation van Hoogeveen, voor een verblijf van drie maanden in Drenthe. Groningen heeft hij nooit bezocht.

Jan Altink, Zonnebloemen (1925)

Jan Altink, Zonnebloemen (1927)

Foto’s: Particuliere collectie

Tv-recensie | Laat quizmarathondeelnemers af en toe even op hun rug liggen en naar de wolken kijken

admin
November 26, 2024
0

„Laat de mensen maar leven, als ze dat willen, en daarna doodgaan, ieder op zijn beurt”, schreef Wisława Szymborska in 2002. „Zij, de wolken, hebben met heel dat vreemde gedoe niets te maken.” De woorden van de Poolse dichteres stonden aan het eind van Even lucht (EO) in de wolken geschreven, als een wijsheid die de korte documentaire in perspectief moest plaatsen. De afgelopen twintig minuten waren gevuld geweest met beelden van mensen die op hun rug in de achtertuin, op een grasveld of naast een kippenhok lagen. Op verzoek van de documentairemakers namen ze daar de tijd om midden op de dag hun blik omhoog te keren. Met hun ogen op de wolken vertelden ze waar hun gedachten nu naartoe gingen.

Bij de jonge deelnemers richtten die gedachten zich vooral op de toekomst en alle angsten en verlangens die daarbij kwamen kijken, terwijl de oudere deelnemers veelal terugblikten op het verleden: soms tevreden, soms met spijt. De thema’s die de wolkenkijkers bezighielden varieerden van behapbaar en concreet tot beangstigend groot. Latrelaties en terminale ziektes, vliegvakanties en klimaatverandering. Ik kwam er niet over uit of ik dat troostrijk of juist beangstigend vond: het idee dat je die dromen en zorgen met zo veel mensen deelt. En dat het de wolken die aan je voorbijtrekken uiteindelijk worst zal wezen hoe veel van je dromen en nachtmerries werkelijkheid worden.

Omdat maandag me wat vroeg leek voor een existentiële crisis ruilde ik de wolken in voor SBS6 (in jargon noemen we dit ook wel een ‘vibe shift’). Daar is sinds vorige week iedere avond Lotto De Quizmarathon (Talpa) te zien – of, in de woorden van presentator Rob Kamphues: „Het grootste quizevenement uit de Nederlandse tv-geschiedenis”, bestaande uit „zo’n 32 uur lang alleen maar quizen, quizen en nog eens quizen, met een selectie van de meest fanatieke quizfanaten .” Die quizfanaten nemen de uitdaging ontroerend serieus en worden behandeld als ware artiesten. Niet alleen kunnen ze backstage gebruikmaken van „speciale faciliteiten”, waaronder een ijsbad, een hometrainer en een doos Trivial Pursuit; ze mochten van tevoren ook een rider (wensenlijst) inleveren met „etenswaar die goed is om supergefocust de 32 uur durende marathon door te komen.” Zo kan het dat ze tussen de quizrondes door met een verhit hoofd de coulissen inlopen terwijl ze dingen zeggen als: „Het is nu tijd voor de hummus.”

Spijtig is het wel dat de marathon is opgeknipt en uitgesmeerd over meerdere weken. Dat geeft je als kijker de gelegenheid om je avond na avond iets slechter te voelen over je groeiende ongeduld. Want geef toe: je kijkt niet voor de triviafeitjes. Je kijkt omdat je wil zien hoe lang het duurt voor de hummus uitwerkt en de eerste uitgeputte quizfanaat van de hometrainer dondert.

Slaaptekort

Misschien dat de bedenkers van het format voorvoelden dat veel kijkers om die reden pas bij de laatste afleveringen aanhaken, als het slaaptekort van de kandidaten het best zichtbaar wordt. Dat dat de reden is voor het extra drama-element dat ze hebben toegevoegd: de kandidaten delen zich steeds op in twee teams, en aan het eind van elke ronde stemt het verliezende team een van de eigen leden weg. Het weggestemde lid mag dan weer zelf een ander teamlid aanwijzen om het tegen op te nemen in een duel. Wie verliest, vertrekt.

Al dat gehannes met messen in ruggen leidde in aflevering één al tot betraande oogjes bij de weggestemde deelnemer. Zo’n deelnemer zou je eigenlijk ook even buiten op zijn rug moeten leggen, vind ik. Voor een beetje perspectief. „Laat de mensen maar quizzen, als ze dat willen”, zou je tegen hem moeten zeggen; „en daarna weggestemd worden, ieder op zijn beurt. Zij, de wolken, hebben met dat hele vreemde gedoe niets te maken.”

Wat vindt NRC | De bezuinigingen op het hoger onderwijs zijn kortzichtig

admin
November 26, 2024
0

Studenten, onderzoekers, docenten en hoogleraren. Vakbonden, het bedrijfsleven, ondernemers en gemeenten. Maandagmiddag op het Malieveld verenigd met één boodschap: kabinet, doe het niet. Bezuinig niet op de toekomst van Nederland.

Want daar komt het kortzichtige plan op neer dat minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, NSC) deze week in de Tweede Kamer presenteert. Zijn ministerie levert komend jaar 430 miljoen euro in, een bedrag dat oploopt tot 1,9 miljard euro in 2028. Basis- en middelbare scholen ontkomen niet aan bezuinigingen, maar de grootste klappen vallen in het hoger onderwijs.

Er wordt minder geld gegeven voor internationale studenten, startersbeurzen voor jonge onderzoekers worden afgeschaft, en twee fondsen waaruit wetenschappelijk onderzoek wordt betaald, worden gekort (het Fonds Onderzoek en Wetenschap) en opgeheven (het Nationaal Groeifonds). Studenten die – in de ogen van het Rijk – te lang doen over hun studie, worden beboet. Wie de nominale studieduur met één jaar overschrijdt, moet deze zogenaamde langstudeerboete van 3.000 euro per jaar betalen.

Het is makkelijk om de demonstranten weg te zetten als elitaire drammers die – in een tijd dat er op veel meer wordt bezuinigd – hun hobby’s willen voortzetten. Dat is allesbehalve waar.

Neem de langstudeerboete. Die raakt juist eerstegeneratiestudenten, van wie de ouders niet naar het hbo of de universiteit gingen. Vaak zijn zij degenen die extra tijd nodig hebben. Het raakt studenten die naast hun studie mantelzorger zijn of vrijwilligerswerk doen – waar de samenleving juist behoefte aan heeft. Het raakt studenten die door ziekte vertraging oplopen.

Het maakt dat het hbo of een universitaire opleiding onbetaalbaar wordt voor degene die geen rijke ouders heeft. En het maakt vooral dat het hoger onderwijs een leerfabriek dreigt te worden, voor een generatie die al grote mentale druk ervaart.

Terwijl hoger onderwijs uit méér dan studiepunten alleen bestaat. Wetenschappelijk onderzoek gedijt bij zelfontplooiing, de maatschappij bij leraren, artsen, economen – en ja, ook bij politici – die zich in hun jonge jaren tot zelfstandige denkers en burgers hebben kunnen ontwikkelen.

Luister naar