Oppositie verenigt zich: BBB, PvdA en GroenLinks trekken samen op tegen kabinet

Wat op gevoelige politieke onderwerpen als klimaat en asiel ondenkbaar lijkt, lukt in de Tweede Kamer wel op economisch vlak: een bondje tussen PvdA, GroenLinks en BBB. De partijen dreigen samen de kabinetsplannen uit de Voorjaarsnota te blokkeren als het kabinet niet voor de zomer met een ‘structureel sociaal pakket’ komt om de armoede te bestrijden.

Op veel Haagse dossiers liggen het linkse blok en de BBB mijlenver uit elkaar. In de provinciale onderhandelingen wordt al wat meer succes geboekt bij het bouwen van coalities, maar daar blijkt vooral GroenLinks als partner voor verkiezingswinnaar BBB nog vaak een brug te ver.

In financieel-economische debatten zitten de partijen ook bepaald niet altijd op één lijn. De huidige gelegenheidssamenwerking van het trio is dan ook in de eerste plaats strategisch van aard, bedoeld om hun macht en onderhandelingspositie als blok tegenover het kabinet te vergroten.

Daarmee maken de betrokken partijen het Rutte IV wel knap lastig. De zetels van BBB en van de combinatie van PvdA en GroenLinks vormen immers de twee meest voor de hand liggende routes naar een meerderheid in de nieuwe Eerste Kamer.

Kantelende verhoudingen

Dat zoeken naar meerderheden is voor premier Rutte geen onbekend terrein: zijn vierde kabinet regeert al sinds het begin zonder senaatsmeerderheid. Toch heeft het nieuwe oppositieblok het potentieel om de verhoudingen verder te doen kantelen.

Want ook de oppositie is vaak onderling verdeeld. Stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) zoekt bijvoorbeeld nog naarstig naar steun van oppositiepartijen om het stikstoffonds van 24 miljard euro door de Eerste Kamer te loodsen. Hier kan ze de BBB en het linkse blok, die tegengestelde eisen stellen in ruil voor hun steun, tegen elkaar uitspelen.

Maar dit gaat op sociaal-economisch vlak niet gebeuren, zeiden BBB-leider Caroline van der Plas, PvdA-leider Attje Kuiken en GroenLinks-leider Jesse Klaver woensdag in het debat over de Voorjaarsnota. In een gezamenlijke motie roepen ze het kabinet op met een pakket te komen waarmee de lonen ,,substantieel stijgen”, armoede beter bestreden wordt en gezinnen worden gecompenseerd voor het uitstellen van de bijna gratis kinderopvang. Dinsdag wordt over die motie gestemd.

Dit alles kan volgens de drie partijleiders bekostigd worden door „een eerlijke bijdrage te vragen van vermogenden en meest winstgevende bedrijven”, aldus de motie. Als zo’n pakket er niet komt, dreigen de drie tegen de begrotingen te stemmen die onder de Voorjaarsnota vallen.

Lees ook: Sigrid Kaag: ‘We moeten gewoon weer binnen onze marges gaan leven’

Volgens minister van Financiën Sigrid Kaag (D66) kunnen extra maatregelen voor groepen die er hard op achteruitgaan nog wel tot Prinsjesdag wachten. De nood is niet zo hoog als vorig jaar, redeneerde Kaag, toen het kabinet na druk van de Kamer in allerijl met een breed miljardenpakket kwam. Eerder dit jaar blikte het kabinet al vooruit op beter afgestemde vormen van steun voor gezinnen die ook na de energiecrisis in de problemen blijven komen.

Maar het economische tij is gekeerd. Geld lenen is duurder geworden dan een jaar geleden, de eurozone zit in een recessie. In de Voorjaarsnota staan, voor het eerst in jaren, bezuinigingen. Tussen de regels liet Kaag vallen dat de coalitiepartijen het niet eens konden worden over „one big bang”, één grote bezuiniging die „6 tot 8 miljard” zou opleveren.

In plaats daarvan kwam er een verzameling van kleinere bezuinigingen. „We zitten ook in de realiteit van een samenwerkingsverband”, aldus Kaag. Ook nu is de coalitie verdeeld. De VVD sprak – als enige coalitiepartij – alvast uit dat meer bezuinigingen nodig zijn voor gezonde overheidsfinanciën. „Niet omdat dit boekhouders gelukkig maakt, maar omdat dit uiteindelijk mensen gelukkig maakt”, zei Kamerlid Eelco Heinen.

Gelegenheidscoalitie

Duidelijk is dat ook het oppositieverbond een gelegenheidscoalitie is. Over de doelen – armoedebestrijding en hogere lonen – kunnen de drie partijleiders het nog wel eens worden. Alleen: hoe die extra uitgaven moeten worden betaald, daarover lijken de meningen te verschillen.

Zo willen ze alle drie dat bij het ophalen van meer belastinginkomsten bij vermogens het mkb ontzien wordt. Op de vraag van VVD’er Heinen wie Van der Plas dan wél wil belasten, antwoordde de BBB-voorvrouw dat ze „de breedste schouders de zwaarste lasten” wil laten dragen, maar „zonder dat we bedrijven willen leegzuigen met allerlei extra belastingen” en „de werkgever is niet per se altijd de grote boeman”.

Wat PvdA en GroenLinks betreft, mogen veel bedrijven juist wél meer belastingen betalen. Van der Plas wilde niet zeggen waar het geld dan wel vandaan moet komen. De BBB-leider verklaarde zich ook een fel tegenstander van het aanpassen van de BOR, een belastingvoordeel voor ondernemers die een bedrijf overnemen. Het kabinet wil deze regeling inperken, omdat ambtenaren er al jaren op wijzen dat de regeling in veel gevallen onnodig is, belastingontwijking makkelijk maakt en de allergrootste vermogens ten goede komt.

PvdA en GroenLinks willen de regeling daarom zelfs helemaal afschaffen. Van der Plas plaatste daarentegen al vraagtekens bij de veel minder radicale aanpassingen die staatssecretaris voor Fiscaliteit Marnix van Rij (CDA) voor ogen heeft. „Ondernemers vragen zich af of Nederland de familiebedrijven wel koestert”, aldus de BBB-leider.

Die fikse tegenstellingen zullen Kaag en de rest van het kabinet niet ontgaan zijn. Hoe broos het nieuwe oppositieverbond in de praktijk is, blijkt als het kabinet straks op zoek gaat naar steun.