Opinie | Zuckerbergs ommezwaai is laf maar terecht

Afgezien van het polshorloge van een miljoen dollar was het net een gijzelingsfilmpje. Op 7 januari postte Mark Zuckerberg een clip op Facebook en Instagram waarin hij veranderingen aankondigde in de contentmoderatie op zijn sociale netwerken, als reactie op wat hij het „culturele omslagpunt” van de verkiezing van Donald Trump noemde. Volgens hem was er „te vaak sprake van fouten en censuur”, waaraan hij toevoegde dat Trumps terugkeer „een kans biedt om de vrijheid van meningsuiting te herstellen”. Ook benoemde hij Dana White, een medestander van Trump, tot lid van de raad van bestuur van Meta (evenals John Elkann, de baas van Exor, dat mede-eigenaar is van het moederbedrijf van The Economist).

Ondanks al het gepraat over vrijheid illustreerde Zuckerbergs filmpje eens te meer hoe de aankomende president de Amerikaanse zakenwereld intimideert en in zijn greep heeft. Eerder noemde Trump Facebook een „vijand van het volk” en dreigde hij ervoor te zorgen dat Zuckerberg „de rest van zijn leven achter de tralies zou doorbrengen”.

Zuckerberg is niet de enige bestuurder die zich gewonnen geeft: iedereen, van Tim Cook van Apple tot Sam Altman van OpenAI, heeft naar verluidt gedoneerd aan Trumps ijdele inauguratiefonds. Deze week kondigde Amazon een 40 miljoen dollar kostende biopic aan over de aankomende First Lady.

Holocaustontkenning

Maar al zijn de omstandigheden nog zo grotesk en de motieven nog zo dubieus, de radicale ommezwaai van Meta is terecht. De vrijheid van meningsuiting online moet hoognodig worden verruimd, om de Amerikaanse democratie bestand te maken tegen alles wat ze komende jaren voor haar kiezen zal krijgen.

Zuckerberg was ooit een vurig pleitbezorger van de vrijheid van meningsuiting, die inhoud zoals Holocaustontkenning ondanks talrijke protesten toestond. Maar na beweringen over Russische online-inmenging in de eerste verkiezing van Donald Trump in 2016 en een golf van desinformatie rond de Covid-19-pandemie in 2020 trad het bedrijf hard op tegen een breed scala van ‘legale maar verwerpelijke’ content, van kwakzalverij tot bizarre groeperingen als QAnon.

Over transgender-rechten kan op Facebook niet meer vrij worden gedebatteerd

Wat eerst nog gezond verstand leek, is steeds meer ten koste gegaan van de vrijheid van meningsuiting van gebruikers. Om nog maar te zwijgen van de vrijheid van vergissing; in enkele gevallen zijn volstrekt juiste beweringen geblokkeerd, zoals toen Facebook een New York Post-verhaal over Joe Bidens zoon Hunter tegenhield, dat waar bleek te zijn.

De definitie van haatzaaien is dusdanig verruimd dat er bijvoorbeeld niet meer vrijelijk over transgenderrechten kan worden gedebatteerd. De geautomatiseerde filters zijn zo streng dat Meta zelfs toegeeft dat 10 à 20 procent van de verwijderde content ten onrechte is verwijderd. Het is dan ook verheugend dat Zuckerberg heeft toegezegd factchecking te vervangen door meldingen die gebruikers zelf kunnen plaatsen, en de regels voor gevoelige onderwerpen als gender te versoepelen.

Toch zijn er ook risico’s. Zuckerberg erkent dat moderatie vaak een kwestie van water bij de wijn is en dat zijn nieuwe regels voor meer „narigheid” online zullen zorgen. Adverteerders, die gebrand zijn op ‘merkveilig’ inhoud, zullen zich hiertegen verzetten.

Een ander gevaar is dat platforms ‘vrijheid van meningsuiting’ als excuus gaan gebruiken om te beknibbelen op het indammen van illegale content, wat immers een kostbare en ingewikkelde procedure is. Op X, waar Elon Musk een groot deel van het moderatieapparaat heeft ontmanteld, nam tijdens een recente reeks rellen in het Verenigd Koninkrijk het aantal berichten dat aanzette tot geweld – een strafbaar feit – hand over hand toe. Telegram, een libertair netwerk dat populair is in Rusland, is vanwege zijn gebrek aan toezicht en beheer een toevluchtsoord geworden voor criminelen.

Paniekerige topman

De beste manier om je tegen deze gevaren te wapenen is door transparant te zijn over hoe de regels tot stand komen. De onafhankelijke raad van toezicht van Meta die sinds 2020 over de waarden en normen waakt, lijkt door de aankondiging van deze week op het verkeerde been gezet. Na de maatregelen eerst nog te hebben gesteund, heeft de raad er nu zijn zorgen over geuit. De regels voor wat al dan niet online kan worden gezegd, moeten transparant worden uitgelegd en verdedigd, en niet al vóór de inauguratie van Trump door een paniekerige topman worden afgeschaft.

Desondanks heeft Meta een stap in de goede richting gezet. Sociale netwerken moeten illegale inhoud weren. En met het oog op adverteerders en gebruikers willen ze het waarschijnlijk beschaafd houden. Maar ze moeten zich niet langer bezighouden met wat goed of fout is. Alleen een dwaas gelooft alles wat op zijn tijdlijn verschijnt.

Delen

Mail de redactie

Hoe ontwapenend zijn interviewers ook zijn, Youp van ’t Hek blijft een beetje de kat uit de boom kijken. Armen over elkaar, zijn gebruikelijke gemelijke uitstraling. God, begint hij wéér te zeuren over alcoholvrij bier. In Een buitengewoon gesprek (NPO 1) wordt de cabaretier ondervraagd door een groep mensen met autisme.

Helemaal ongevaarlijk is dat niet. Een van de interviewers noemt hem „ouwe lul” en „de kleine, ouwe Youpie”. Een ander noemt hem „een beetje dom” omdat hij acht jaar over de mavo heeft gedaan. De cabaretier maakt er een onderonsje van; ze zitten daar immers allemaal zonder diploma en dat gaat toch best aardig. Eén man protesteert. Hij wijst erop dat hij drie zwemdiploma’s heeft.

Dit nieuwe interviewprogramma is van oorsprong Frans, Les Rencontres du Papotin. De makers van de filmhit Intouchables werden ooit geïnterviewd door Le Papotin, een tijdschrift waar alleen journalisten met autisme werken. De filmmakers waren zo onder de indruk van dit onvoorspelbare, levendige gesprek dat ze een variant voor televisie bedachten. De uitzending met president Macron bezorgde de zender France 2 in 2023 een kijkcijferrecord.

De interviewers zijn eigenlijk interessanter dan Van ’t Hek. Intrigerende koppen, bijzondere persoonlijkheden. Je zou eigenlijk meer van ze willen weten. En het concept werkt: je krijgt verrassende, bijzondere televisie. Een van de deelnemers zingt voor de gast een bewerking van diens kersthit ‘Flappie’ waarin zij stevig uithaalt naar het onderwijs. De cabaretier krijgt een schilderij van het betreurde kerstkonijn. Een andere interviewer wil president van Nederland worden. Hoe zou Van ’t Hek dat aanpakken? De omgang met denkbeeldige vrienden is in deze setting ook een normaal gespreksonderwerp.

Vreemd genoeg gaat Een buitengewoon gesprek pas verder in april. Het is nog onbekend wie de gasten zullen zijn.

Onschuldige mensen

In het NOS Journaal van vrijdag luidde het oorlogsinstituut NIOD de noodklok over het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) dat sinds 1 januari online staat. Hierin zitten dossiers van 425.000 Nederlanders die werden verdacht van samenwerking met de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door een ingreep van de minister kun je nu wel op naam zoeken, maar krijg je verder geen dossier te zien. Dat leidt tot veel onrust omdat je niet kunt zien of iemand wel of niet terecht was beschuldigd. Nogal relevant – na de oorlog waren de Nederlanders zo enthousiast over het aangeven van landgenoten dat de namenlijst voor zeker 85 procent uit onschuldige mensen bestaat.

Lex Runderkamp volgt voor de driedelige serie De oorlog die nooit ophoudt (vrijdag, NPO 2) burgers die onderzoek doen in het archief. In het tweede deel zit Stephanie Biesheuvel. Terwijl ze blauwe mappen openslaat, mompelt ze: „Tante Miep… weer ome Wim… ome Cor van het moordcommando… … Jeetje mijn hele familie komt voorbij”. Biesheuvel heeft gaandeweg ontdekt dat haar familie vol zat met actieve nazi’s. Sommige dikke dossiermappen, die bijeengehouden worden door een touwtje, krijgen extra aandacht: „Op het moment dat je een touwtje hebt, heb je veel op je kerfstok.”

Haar overgrootvader had een groentewinkel in de Jordaan, met uitzicht op het Anne Frank Huis, en schuin tegenover een concurrent die de onderduikers van groente voorzag. Was hij de verrader, vraagt Biesheuvel zich af. Een onderzoeker van het Anne Frank Huis acht het onwaarschijnlijk. Hij denkt zelfs dat er helemaal geen sprake van verraad was, maar van een inval om een andere kwestie. Pech dus.

Biesheuvels redenen om zich zo grondig te verdiepen in haar foute familie, zijn niet helemaal helder. Nou ja, ze wil het gewoon wéten. Waarschijnlijk is dat is genoeg.

Delen

Mail de redactie