Opinie | Zolang Netanyahu Israël regeert, duurt het tijdperk van het zwaard voort

In de troonrede van dit jaar ontbrak het woord Gaza. Ook Israël kwam er niet in voor en hetzelfde geldt voor Amerika, Rusland en China. Oekraïne werd één keer genoemd. Wel was er plaats, zes keer maar liefst, voor het woord asiel, vaak in samenvoegingen als ‘asielketen’ of ‘asielcrisiswet’.

De Nederlandse troonrede weerspiegelt het isolationisme waarin steeds meer Europese landen zich wensen te storten, wat duidelijk maakt dat Europa geen rol van betekenis speelt in het Midden-Oosten. Eind jaren vijftig was Frankrijk nog instrumenteel bij de bouw van de Israëlische kernreactor in Dimona, heden ten dage beperkt Europa zich tot het sturen van militaire vliegtuigen om uitgewaaierde burgers en gestrande vakantiegangers op te halen als de boel weer eens uit de hand dreigt te lopen.

Europa kan niet anders, zogenoemde soft power is nu eenmaal soft, en de huidige uitputtingsoorlog langs het Oekraïens-Russische front roept de vraag op of militaire inmenging zoveel wenselijker is.

De EU-buitenlandchef, Josep Borrell, was eerlijk toen hij recent in New York zei: „Niemand lijkt in staat om Netanyahu te stoppen.” Waarmee hij ongetwijfeld vooral aan Amerika dacht. Help ons toch, grote broer, leek Borrell te zeggen.

De grote broer heeft andere plannen, andere zorgen. Dat heeft alles te maken met de Amerikaanse verkiezingen in november. Voor presidentskandidaat Kamala Harris is aandacht voor Gaza en Israël ongewenst, daarmee gaat ze geen stemmen winnen, hooguit kan ze er stemmen mee verliezen.

Daarnaast is Israël van strategisch belang voor Amerika, getuige ook de 310 miljard dollar aan steun die de staat Israël sinds zijn oprichting van Amerika ontving. Geen land ontving meer van Amerika; op de tweede en derde plaats staan Egypte en Afghanistan, Oekraïne is vijfde, Irak zesde. Het is niet zozeer sentiment of het verleden dat ervoor zorgt dat Amerika nog niet bereid is Israël op te geven, maar welbegrepen eigenbelang, al mag uit bovenstaand rijtje blijken dat eigenbelang blind kan maken. Als een onbaatzuchtiger sentiment leidend was geweest in de Amerikaanse buitenlandse politiek, dan had bijvoorbeeld het lot van de Koerden er anders uitgezien.

Verder is het geloof in de Amerikaanse uitzonderingspositie, American exceptionalism, ongebroken – luister naar de toespraak van Harris op de Democratische conventie. Achter dat geloof gaat de overtuiging schuil dat Amerika het ware beloofde land is; dat andere beloofde land is hooguit een dependance. Maar een imperium dat die naam waardig is kan niet anders dan zich opwerpen als hoeder van alle heilige plaatsen en alle minder heilige conflicten.

Dat lukt niet altijd even goed (Vietnam, Afghanistan, Irak) en premier Benjamin Netanyahu van Israël ruikt die zwakte zoals een haai bloed. Samen met enkele van de religieuze fanatici in zijn regering meent hij dat dit het moment is om het atoomprogramma van Iran een definitieve slag toe te brengen, iets wat zonder Amerika niet kan. Analisten geloven, terecht, dat Netanyahu hoopt Amerika in de grote oorlog te betrekken, die al vanaf 8 oktober 2023 als een schaduw over de regio hangt. Zo kan Netanyahu allicht ook de verkiezingen beïnvloeden, Trump is hem liever dan Harris. Gaza bleek in deze all-out war een bloederige prelude, het eindspel gaat over het sjiitische atoomwapen, al twee decennia een obsessie van Netanyahu.

Joodse ayatollahs

Laten we de gebeurtenissen even samenvatten; een jaar is lang, het geheugen is feilbaar en de geschiedenis is ouder dan het geweld dat op 7 oktober werd geboren. Het Europese antisemitisme in de 19de en 20ste eeuw produceerde het zionisme – het gerealiseerde zionisme, de staat Israël, bracht het Palestijns nationalisme voort. De Israëlische overwinning in de Zesdaagse Oorlog in 1967 legde de bouwsteen voor het politieke messianisme dat nu een van de belangrijkere stromingen is in de Israëlische politiek. Dankzij die overwinning kon op de Westelijke Jordaanoever de apartheidsstaat ontstaan die sindsdien al twee keer is ontploft – de Eerste en de Tweede Intifada – en die volgens experts nu weer dreigt te ontploffen.

Netanyahu regeert op dit moment dankzij de steun van politieke messianisten, die we Joodse ayatollahs kunnen noemen of fascisten, maar dat maakt de zaak niet per se duidelijker. Het gaat om een vorm van messianisme, dat zijn politieke vleugels wil uitslaan: het zijn religieuze fanatici die hun hoop hebben gevestigd op een gezuiverd groot-Israël, dat ze met politieke middelen en in het verlengde daarvan met geweld nastreven. Een desastreuze aangelegenheid, we hebben het gezien bij andere religies.

Foto’s: Lebrina Latupeirissa

Na het falen van de Oslo-vredesakkoorden met de moord op de Israëlische premier Rabin in 1995 of op zijn laatst met het begin van de Tweede Intifada in 2000 werd de noodtoestand in Israël permanent, de paranoia werd aangezien voor vitalisme. Vredesactivisten werden weggezet als oude stakkers die het vuur van het Europese liberalisme brandend probeerden te houden als een waxinelichtje in de tocht, terwijl een meerderheid in Israël geloof begon te hechten aan hetgeen Netanyahu ze vertelde: leven is zwaaien met het zwaard.

De vrede leek bedreigender dan het zwaard

Om dat gezwaai te legitimeren werd de aandacht gevestigd op externe vijanden, die tevens dienden om interne tegenstellingen in de Israëlische samenleving aan het zicht te onttrekken: tussen religieus en niet-religieus, tussen Israëliërs afkomstig uit Arabische landen en Israëliërs afkomstig uit Europa. De vrede leek bedreigender dan het zwaard.

Netanyahu, die het grootste gedeelte van de 21ste eeuw geregeerd heeft, herkende in het Palestijnse Hamas nuttig gereedschap om de binnenlandse vrede te bewaren en serieuze vooruitgang met betrekking tot een Palestijnse staat te saboteren. Tegelijkertijd namen Netanyahu en het militaire establishment in Israël Hamas als vijand niet serieus. Zij zagen niet hoe Hamas-leider Yahya Sinwar, een man die lang in Israëlische gevangenissen heeft gezeten, die vloeiend Hebreeuws spreekt en die verslaafd is aan het kijken naar Israëlisch tv-nieuws – een detail dat mij niet loslaat –, feitelijk een Israëliër was geworden, met andere woorden: hoe hij een formidabele vijand was geworden. Elke obsessie met de vijand leidt ertoe dat je op die vijand gaat lijken.

7 oktober 2023 maakte de omvang van de onderschatting duidelijk. De Israëlische geheime diensten hadden zich geconcentreerd op Hezbollah en Iran – waar zij zich mee bezig hielden is de afgelopen weken zichtbaar geworden – en negeerden vlak voor de aanval van 7 oktober waarschuwingen van vrouwelijke verkenners aan de grens met Gaza. Dit seksisme was slechts een van de symptomen van verrotting in het Israëlische leger en de Israëlische samenleving.

Zero state-solution

Sinds 7 oktober 2023 zijn er 1.706 Israëliërs vermoord, 915 burgers en 791 medewerkers van het leger en veiligheidsdiensten, waarvan 1.195 op 7 oktober zelf. Of we de aanval van 7 oktober een pogrom noemen of niet, zeker is dat het zionisme faalde in zijn belangrijkste opdracht, zoals de Israëlische historicus Moshe Zimmermann stelde: het beschermen van Joden. De repercussies van dat falen zijn voelbaar voor Joden buiten Israël. Van de Nederlandse Joden ervoer 83 procent de afgelopen jaren een toename van antisemitisme.

De reputatieschade voor Israël, als ik het zo mag noemen, is enorm. Was dat land een bedrijf geweest als Starbucks of McDonald’s dan waren de aandeelhouders massaal in opstand gekomen. Maar een natiestaat heeft andersoortige aandeelhouders, genaamd burgers en bevriende staatshoofden, en die hebben andere prioriteiten. Netanyahu staat momenteel weer bovenaan in de opiniepeilingen, ongetwijfeld dankzij de ‘successen’ in Libanon.

In Gaza zijn tot 30 september 41.615 mensen vermoord, waarvan ongeveer 16.500 kinderen. De autoriteiten in Gaza maken geen onderscheid tussen strijders en burgers; Israël beweert tussen de 16.000 en 18.000 Hamas-strijders te hebben gedood. Of de rechters in Den Haag uiteindelijk besluiten dat er sprake was van genocide of niet zal er voor de loop van de geschiedenis niet veel toe doen.

Natuurlijk is er de publieke opinie, maar zoals premier Schoof en de zijnen correct aanvoelden: Gaza speelt geen rol van betekenis in het naar isolationisme neigende Nederland, waar men zich, politiek gezien, tevredenstelt met het divertissement van de zondebok die asielzoeker heet.

Foto’s: Lebrina Latupeirissa

Geen enkel land echter kan eindeloos met het zwaard leven. De droom van Netanyahu en zijn handlangers is een Israëlisch-soennitische alliantie, waarin Israël zou samenwerken met min of meer gewetenloze autocraten uit de regio – Sisi in Egypte en Mohammed bin Salman in Saoedi-Arabië. Dat de Arabische man op straat daar niets in ziet mag duidelijk zijn, maar een autocraat trekt zich weinig van de straat aan, wat overigens lang goed kan gaan, mits genoeg mensen profiteren van het regime.

De Joodse atoombom zal, als zo’n alliantie tot stand komt, ook de soennitische atoombom zijn. In hoeverre liberale Joden in Europa en Amerika zich tegen die tijd nog met Israël kunnen en willen identificeren is een open vraag. Mijn voorzichtige prognose luidt: nauwelijks tot niet.

Een ander scenario dat een einde zou maken aan dit tijdperk van het zwaard is de zero-state solution. Als je het met Zimmermann eens bent dat het bestaan van de staat Israël geen bijzondere waarborg biedt voor de veiligheid van de Joden, zou je kunnen concluderen dat de circa 9,5 miljoen inwoners van Israël beter kunnen emigreren (terugkeren) naar Europa. Ik wil geen onderscheid maken tussen Joden en niet-Joden, iedereen met een Israëlisch paspoort zou die mogelijkheid moeten krijgen, ook Israëlische Arabieren, ook Israëlische druzen. Ze zouden zich in autonome regio’s kunnen vestigen in dunbevolkte gebieden van Europa.

Europa staat voor een heldere keuze: de economie innoveren en revitaliseren of heel langzaam sterven

De voordelen voor Europa zijn evident. Wie over het recente rapport-Draghi heeft gelezen of wie de achthonderd pagina’s heeft doorgebladerd, die weet dat de Europa voor een heldere keuze staat: de economie innoveren en revitaliseren of heel langzaam sterven. Dat er vermoedelijk externe prikkels nodig zijn voor die zo gewenste revitalisering in Europa lijkt me niet zo omstreden.

De zero-state solution mag nu irreëel klinken, maar ik zeg als een Theodor Herzl van deze tijd: als jullie het willen is het geen droom.

Dit alles klinkt allicht frivool, de ernst erachter kan niemand ontgaan. Is de natiestaat nog een geloofwaardig bestrijdingsmiddel van hedendaagse problemen, waaronder dat van de eeuwenoude haat? De omstreden maar belangrijke denker Carl Schmitt noemde Duitsland na 1945 een natiestaat post mortem. Inmiddels is heel West-Europa een natiestaat post mortem geworden, waar de totale vrede vooral een totale vergrijzing lijkt te hebben voortgebracht. Zeker is dat men soevereiniteit de jure heeft opgegeven omdat die de facto niet meer bestond. Wat heb je aan soevereiniteit als die niet te onderscheiden is van isolement en zwakte?

West-Europa kon vrede als grondrecht pas omarmen na twee ongekend bloederige oorlogen in de 20ste eeuw. Wat voor bloedbad moet plaatsvinden in de regio ten zuidoosten van Griekenland, voor men daar de geneugten van die vrede, met alle perverse neveneffecten, noodgedwongen omarmt?

Als Borrell Netanyahu werkelijk wil stoppen hoeft hij niet meer te doen dan elke Israëliër een Europees paspoort aan te bieden. Dat offer zal Borrell niet voor de vrede willen brengen.

Betrekkelijke tandeloosheid

En natuurlijk is een tweestatenoplossing niet geheel ondenkbaar, als het religieus messianisme met politieke vleugels – pure doodsdrift, welke religie of ideologie er ook achter zit – wordt teruggedrongen naar de marge. Maar wie gaat het messianisme marginaliseren?

Supranationale organisaties zijn noodzakelijk om iets van vrede dichterbij te brengen, maar zonder wereldregering – en godzijdank is er geen wereldregering – zijn het internationaal recht en het oorlogsrecht betrekkelijk tandeloos. Die betrekkelijke tandeloosheid is onoplosbaar. In het vacuüm van de onmacht, binnen de driehoek Iran-Israël-Amerika, wordt een oorlog uitgevochten die ook over de vraag gaat: hoe gaat de internationale orde er in de toekomst uitzien? Wat dat betreft was het aardig geweest als Schoof en zijn kabinet toch een woordje hadden gewijd aan Gaza en de regio eromheen.

Misschien is de desinteresse ook het neveneffect van totale vrede c.q. totale vergrijzing: dat je existentiële vragen laat beantwoorden door je verplegers. 

Delen





Mail de redactie