De afgelopen weken is het pijnlijk grote verschil tussen de Verenigde Staten en Europa weer in volle glorie zichtbaar. Dat is het verschil in ondernemingscultuur. Denk aan risico’s nemen, grenzen negeren en geld laten spreken.
Europeanen reageren verbijsterd op de dadendrang van Elon Musk, eigenaar van X, oprichter van Tesla en first buddy van Donald Trump, en op de ‘bekering’ van Meta-directievoorzitter en -grootaandeelhouder Mark Zuckerberg tot vrijheid van meningsuiting.
Eerst Musk. NRC bestempelde hem als een roofridder à la Rockefeller en Vanderbilt eind negentiende eeuw (11/1). Dat is niet de meest treffende analogie. Wat Musk van hen onderscheidt, is zijn macht over zijn eigen zender X. Een zender die de hele wereld bereikt.
Musk is de overtreffende trap van William Randolph Hearst die in het begin van de twintigste eeuw als eerste een Amerikaanse landelijke keten van kranten en persbureaus bij elkaar kocht. Hij gebruikte de macht van zijn kranten voor zijn politieke ambities. America First, het credo van Trump, stond in 1940 als motto al op de voorpagina van een van zijn kranten.
Wat Hearst toen nationaal deed, doet Musk nu op mondiale schaal. Op het mondiale marktplein van nieuws en opinies verkondigt hij met zijn megafoon zijn intense politieke opinies. De welingelichte kringen die dachten dat de mondiale uitwisseling van informatie de wereld rijp zou maken voor de liberale en democratische orde, kijken beteuterd om zich heen. Kennelijk is radicaliteit à la Musk niet ieders idee van vrijheid van meningsuiting, zeker niet in Europa.
Amerikanen hebben de algoritmes
Natuurlijk is het schrikken als twee kenmerken van Amerikaanse verkiezingscampagnes, namelijk de macht van het grote geld én negatief getoonzette informatie, op je afkomen, zoals in Engeland en Duitsland. Welkom in de nieuwe wereld. De wereld één markt is nu ook: de wereld één politieke arena. De onrust in Duitsland over Musks stemadviezen laat precies zien waar het in Europa aan schort: trage reactie, geen weerwoord, geen eigen zender, maar vooral: weinig eigen boodschap.
De soft power waar Europa altijd zo trots op is, schiet vooralsnog tekort. Musk gebruikt X als mondiale zender. Waar Europa zichzelf graag feliciteert met het feit dat de Unie zulke prachtige regels heeft die ze presenteert als standaard voor de rest van de wereld, bezitten Amerikaanse bedrijven de kennis. De netwerken. De algoritmes. De spullen. De échte soft power. Zij zíjn de sociale media.
En wat doen deze sociale media? Ze laten hun oren hangen naar Trump. De anonieme auteur van The Economist (Zuckerbergs ommezwaai is laf maar terecht, 14/1) noemt dat dubieus. Mij lijkt het daarentegen begrijpelijk én verstandig. Zuckerberg mag als topman een beleggersmandaat hebben, Trump heeft een kiezersmandaat.
Miljardenwinsten veiligstellen
Topmanagers van multinationals zoals Zuckerberg nemen met hun investeringen voortdurend risico’s in hun kernbedrijf. Maar daarbuiten proberen zij onzekerheden zoveel mogelijk te neutraliseren. Vandaar dat fusies en overnames populair zijn: je elimineert een concurrent. Hoe groter je bent, des te meer marktmacht, zoals de mogelijkheid om je prijzen te verhogen. Klinkt masculien? Dat klopt.
Wat Zuckerberg heeft gedaan door de factcheckers te ontslaan en een Trump-vertrouweling, Dana White, als commissaris te benoemen is puur en simpel: politieke onzekerheid neutraliseren. Elk ander bedrijfsbeleid zou dom zijn. Zuckerberg leidt een van de grootste bedrijven ter wereld, een bedrijf met miljarden klanten waar honderden miljoenen wereldburgers hun pensioengeld in hebben belegd. Hij heeft maar één prioriteit: zijn miljardenwinsten continueren.
Zuckerbergs zenders, zoals Facebook, kunnen politici maken en misschien ook wel breken. Maar politici zoals Trump kunnen hem óók breken. Tech en politiek zijn met elkaar verweven. Zij vormen het technologie-politieke complex, een machtiger variant van het militair-industriële complex van defensiebedrijven en Koude Oorlogspolitici waar de Amerikaanse president Dwight Eisenhower in 1961 tegen waarschuwde.
Roekeloos ondernemerschap
Wat kan Europa daartegenover stellen? Weinig. Europa mist de ondernemende cultuur, het roekeloze ondernemerschap van mannen als Musk en de uniforme consumentenmarkt waar je als ondernemer razendsnel schaalomvang én dus schaalvoordelen kunt bereiken die Europa niet kent. Zie het Europese miljardendebacle met batterijenproducent Northvolt voor hoe het niet moet.
Lees ook
Dit Zweedse stadje leek uit te groeien tot de batterijhoofdstad van Europa. Totdat het misging
Zolang Europa volhardt in belangwekkende rapporten (Draghi) zonder uitwerking, dicteren Amerikaanse techbedrijven de toekomst. Zolang Europa geen heer en meester is over zijn eigen defensie, dicteert Trump ook daar de voorwaarden. En de voorwaarden strekken zich uit tot het technologie-politieke complex. Als Europa Musk dwarszit, zit Trump Europa dwars door twijfel te zaaien over zijn steun bij Russische agressie.
Dat is de nieuwe werkelijkheid. De werkelijkheid waar Zuckerberg en de Amerikaanse techwereld deel van willen uitmaken. Zuckerberg nam ook maar meteen afscheid van het mantra van diversiteit. Ook dat is niet verrassend. In de Amerikaanse cultuur was eerst het Wilde Westen de laatste grens (‘frontier’) die overwonnen moest worden. Later werd dat de ruimte. Rocketman Musk personifieert deze cultuur. Masculiniteit is niet slecht, zei Zuckerberg deze week, de wereld kan juist „meer mannelijke energie” gebruiken. Meer ‘ballen’, zeg maar.
De verdeelde Europeanen moeten als de wiedeweerga onder ogen zien dat zij moeten ondernemen
Het deed me denken aan de tegeltjeswijsheid in het kantoor van een medewerker van president Nixon, ruim 50 jaar geleden. „When you’ve got them by the balls, their hearts and minds will follow.” Niet subtiel, wel duidelijk. De verdeelde Europeanen moeten als de wiedeweerga onder ogen zien dat zij moeten ondernemen, weerwerk moeten bieden en prioriteit moeten geven aan eigen defensie en eigen technologie. Anders wordt Europa het verlengstuk van de opvattingen van het Amerikaanse techno-politieke complex.
Klik op het vinkje naast ‘Ik ben geen robot’