‘Van ik naar wij? Fuck van ik naar wij!” De discussie liegt er niet om. We zitten met een groepje artsen van de chirurgie aan de koffie. Jong, oud, man, vrouw, van diverse komaf. De avond ervoor heeft de VvAA, de vereniging van 135.000 zorgprofessionals, een luisterrijk filmpje online gezet als start van de campagne #vaniknaarwij, bedoeld om meer gelijkwaardigheid en minder „afunctionele hiërarchie” in de zorg te krijgen.
We zien een oudere blanke mannelijke chirurg die geen geduld heeft met een jongere arts die moet leren hechten. Geïrriteerd rukt hij zijn mondmasker af en verlaat de operatiekamer.
Even later staat de chirurg zelf met zorgcoryfee/internist/bestuurder/columnist/wetenschapper Marcel Levi op de padelbaan. De chirurg slaat elke bal in het net. Met alle geduld helpt de jonge padelleraar hem met zijn techniek. Een bevrijdende glimlach doet de kijker beseffen dat de oude chirurg tot inkeer komt. Natuurlijk, ik moet mijn ego opzij zetten. Natuurlijk, het verleden is iets wat we gauw moeten vergeten. Natuurlijk, we moeten van ik naar wij.
Terwijl ik het houten stokje op de kartonnen beker voor me balanceer om te kijken hoe ver het op de rand kan staan zonder te vallen, observeer ik mijn collega’s. Het lijkt alsof er twee kampen zijn die welhaast in verschillende werelden leven, zelfs verschillende talen spreken. De scheiding loopt niet tussen geboortejaren, en ook niet tussen geslachtsdelen, dat zou te makkelijk zijn. „Ik ben blij dat dit probleem benoemd wordt, zelf heb ik ook nare dingen meegemaakt tijdens mijn opleiding”, zegt er een. „Ja dag, alsof er de laatste tien jaar ooit iemand zo van een operatietafel is weggelopen! Dat is volkomen belachelijk”, antwoordt een ander. „We moeten dit toch bespreekbaar maken.” „Nou, alsof die paar rotte appels die we nog hebben zich na dit filmpje ineens anders gaan gedragen.” Als het doel van het filmpje was om emoties op te roepen, dan is dat gelukt.
Arrogantie maakt blind
Taboes doorbreken, oude vooroordelen en privileges benoemen, aandacht hebben voor seksisme, racisme en andere problemen die ook in de zorgcultuur voorkomen, vind ik van groot belang. En ook degenen die sceptisch zijn over deze filmpjes vinden dat. Wie nooit van mening is veranderd, heeft zelden iets geleerd, was ooit een motto van deze krant. Als je niet openstaat voor een ander geluid, maakt je arrogantie je blind voor mogelijke vooruitgang.
Maar wat gebeurt er als je de nuance plat slaat tot een strak filmpje dat viral gaat? Dat geeft mij het gevoel dat, onder het mom van cultuuromslag, de fundamenten waarop ook een vak als de chirurgie is gebouwd vogelvrij zijn verklaard.
De zorg is een sector waarin hoge kwaliteit geleverd moet worden onder hoge druk. Is dat een excuus om co-assistenten uit te kafferen? Nee. De zorg is een sector waarbij hiërarchie een functionele en essentiële rol speelt in de taken die uitgevoerd moeten worden. Is dat een excuus om met instrumenten te gooien? Nee. De zorg is ook een sector zo oud als de mensheid, waarbij bepaalde handelingen en omgangsvormen zijn ontstaan op basis van het doel dat bereikt moet worden, en tevens vanuit een zekere eis van respect voor ervaring en kennis. Is het dan normaal dat een hoogleraar zich als een dictator kan gedragen? Nee.
Het praat niets goed, het is ook zeker niet de oplossing en het gaat ook veel minder snel viraal dan een gelikt filmpje, maar als we willen dat er in de zorg iets verandert, is het noodzakelijk om ook naar de top van deze ‘apenrots’ te luisteren. Want in elk vak waar uiteindelijk een product geleverd wordt, is er iemand die de verantwoordelijkheid draagt. En in een ziekenhuis ligt de eindverantwoordelijkheid voor de patiënt bij de medisch specialist. En dat voel je.
Er wordt wel gezegd dat de jonge generatie het gedrag van de oudere niet meer pikt, maar volgens mij ligt het subtieler
Als je begint aan de studie geneeskunde is een menselijk lichaam een wonderlijk fenomeen waarin cellen en organen huizen die de meest wonderlijke ziektes kunnen opleveren, waar weer vreselijke tentamenvragen uit voortkomen. Al proberen psychologen en anderen je te laten zien dat er ook een mens aan vast zit, dat voelt toch nog heel ver weg.
Tijdens je co-schappen volgt dan toch de eerste kennismaking met de patiënt in het ‘echt’. Ongemakkelijk in een te grote witte jas probeer je te ontwaren waar iemand last van heeft. Het gaat vooral om de informatie, maar de menselijkheid, dat is lastig als jonge arts.
Je komt in opleiding, wellicht tot chirurg, en zet je eerste stappen op een operatiekamer. Je vraagt je af waarom je supervisoren zo streng en zo veel controle willen houden over de juiste spullen, de juiste positionering, de juiste instructies na een operatie. De mens onder het mes voelt dichterbij dan tijdens je studie, maar ook nog steeds ver weg.
Tot je eigen naam op het bord staat als eindverantwoordelijke. Je eerste complicatie, je eerste klacht, je eerste overleden patiënt. Het kost je velen uren piekerend in bed, langs de lijn van een sportwedstrijd of in de file.
Het vak is prachtig als je iets voor iemand kan betekenen, maar ook een hard gelag als het niet gaat zoals gehoopt.
Geslepen messen
Het lijkt in deze tijd soms wel eens dat er heel veel mensen handenwrijvend hopen dat degenen die in de samenleving een positie met een zichtbare eindverantwoordelijkheid bekleden – burgemeesters, rechters, chirurgen – van hun voetstuk vallen. De messen zijn geslepen en het oordeel is genadeloos. Er wordt wel gezegd dat de jonge generatie het gedrag van de oudere niet meer pikt, maar volgens mij ligt het subtieler. Er is even zeer de angst voor het oordeel van een ongenuanceerde, ongeduldige en gepolariseerde samenleving, die mensen ervan weerhoudt een leidinggevende positie in te nemen. Zo zegt 60 procent van de artsen bang te zijn voor een tuchtzaak. Deze artsen passen daardoor hun gedrag in de spreekkamer aan.
Er moeten dingen veranderen, maar we moeten ook leren van alles wat in het verleden is opgebouwd. Ook volgende generaties artsen moeten weerbaar, met voldoende kennis en vaardigheden, midden in de nacht een gebarsten lichaamsslagader, een stad vol relschoppers en een kudde journalisten de baas kunnen. Dat lukt alleen als we erkennen dat niet alleen jij of ik, maar wij allemaal maar mensen zijn. Dat lukt alleen als we enig respect hebben voor waar we vandaan komen.
Lees ook
Bekijk eens een YouTube-filmpje over dna of knieën, en zie hoe magisch ons lichaam is
