Deze weken staan kranten en andere media uitgebreid stil bij de corona-uitbraak, vijf jaar geleden. Terecht, want het was de start van een heftige periode die wereldwijd een enorme impact heeft gehad. Het is goed dat er in deze terugblikken ruimte is voor verhalen van mensen die door het coronavirus zijn getroffen. Veel minder gehoor is er echter voor de ervaringen van mensen die vooral onder de maatregelen hebben geleden. Terwijl ook hun verhaal onderdeel is van een gemeenschappelijke ervaring.
Tijdens de crisis werden geluiden over negatieve effecten van de corona-aanpak meestal weggehoond. Wie vraagtekens zette bij de proportionaliteit van de maatregelen – en stelde dat de schade misschien wel eens groter kon zijn dan de opbrengsten in termen van virusbestrijding – was ‘niet solidair’, egoïstisch of zelfs asociaal. Kritische deskundigen werden gecanceld of regelrecht gecensureerd. ‘Samen tegen corona’ betekende: gewoon allemaal meedoen en éven niet zeuren. Het ging immers om het beschermen van de kwetsbaren.
In de knel komen
Maar wie waren dan eigenlijk die kwetsbaren? Bij de Vierde Golf, vereniging voor een crisisbestendige democratie, komen al sinds het begin verhalen binnen van ándere kwetsbaren dan degenen die ziek werden door het virus. Het gaat om mensen die juist door de maatregelen in de knel kwamen.
Denk aan ouders die zagen hoe hun kinderen tijdens de lockdowns op schooldagen wegkwijnden achter hun beeldscherm. Alleenstaanden die amper nog iemand zagen of spraken. Werknemers die op kantoor vertelden geen coronavaccin te nemen, en vervolgens alleen nog op afstand en bij een open raam mochten meevergaderen. Mensen die vanwege hun kritische vragen bij de maatregelen letterlijk buiten werden gezet – door partners, vrienden, hun eigen volwassen kinderen.
Of een oude man die zijn verwarde echtgenote na ruim twee weken quarantaine in het verzorgingshuis terugvond als ‘een vechtende furie’, volkomen in paniek na wekenlange eenzaamheid. Zij stierf een paar dagen later, uitgeput, zonder ooit corona te hebben gehad.
Geen anekdotes
Het zijn beslist geen anekdotische uitzonderingen. Neem de conclusies van het RIVM en de GGD’s in de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024. Bijna twee op de drie Nederlanders tussen de 16 en 25 ervaart nog steeds negatieve gevolgen van de coronacrisis. Die zijn vooral merkbaar op het gebied van mentale gezondheid, eigen ontwikkeling, studievoortgang en het aangaan en onderhouden van contacten. Of neem een representatieve steekproef in opdracht van het Algemeen Dagblad. Bij ongeveer de helft van de mensen tussen de 18 en 49 zijn tijdens de coronaperiode vriendschappen verbroken of verwaterdIn veruit de meeste gevallen is dat niet meer goed gekomen.
Eén op de vijf mensen voelt zich sindsdien ook eenzamer. Een aanvullende enquête onder lezers en enkele regionale kranten laat een nog verontrustender beeld zien: bijna een derde van de ruim 5.000 respondenten voelt zich eenzaam na de coronaperiode.
Het zijn een paar aanwijzingen dat we als samenleving meer moeten doen dan terugblikken op het feitelijke verloop van de coronacrisis. De door ons verzamelde ervaringen zijn exemplarisch voor een goeddeels onbesproken aspect van deze heftige episode. De verhalen laten zien dat de aanpak van de corona-uitbraak veel diepere sporen heeft achtergelaten dan doorgaans in het publieke debat wordt benoemd. Niet alleen het virus heeft immers schade veroorzaakt, de maatregelen hebben dat evengoed. Het onderstreept het belang van een grondige evaluatie van de corona-aanpak. Zo’n proces, waarin we als samenleving leren voor een volgende keer, helpt ons ook weerbaarder maken in het omgaan met diepgaande verstoringen van het normale leven.
Collectief beslissen
Filosoof Marli Huijer was tijdens de coronaperiode een stem die wees op het gevaar van de maatregelen. Zij doet dan ook nu een concreet voorstel: laten we voor noodsituaties die de volksgezondheid bedreigen kiezen voor ‘shared-decision-making’ op samenlevingsniveau. Zo’n collectief model houdt volgens haar niet alleen rekening met medische kennis en de waarde van gezondheid, maar ook met de vele andere waarden die zorgen dat mensen een goed of betekenisvol leven kunnen leiden. Daarbij gaat het dus om veel meer dan gezondheid in de smalle definitie van ‘niet ziek worden’ die de coronaperiode kenmerkte. Minstens zo relevant zijn aspecten als mentaal welbevinden, zingeving, onbelemmerd kunnen leren en spelen, en ruimte voor verrijkende sociale contacten.
Bij een volgende gezondheidscrisis zouden we meer met elkaar in gesprek moeten blijven. En daarbij álle ervaringen serieus nemen. Dus ook van de mensen die laten weten dat bepaalde maatregelen voor hen erger zijn dan de gezondheidsbedreiging die we ermee willen tegengaan. In de coronacrisis was voor dit soort geluiden te weinig ruimte. Laat dat voor ons allemaal een les zijn.
Lees ook
Vijf jaar later zien we: we leerden veel en tegelijkertijd niets van de coronaperiode
