Opinie | We hebben het verhaal over de oorlog in IndonesiÃ« niet kunnen kantelen

Posted on October 2, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Indonesië Nu het onderzoek naar de manipulatie door de Nederlandse autoriteiten van de feiten over de oorlog in Indonesië wordt gepubliceerd, wijst Remco Raben op een zwakke plek in het onderzoek: het archief was Nederlands en dat werkt verhullend. Bovendien is Indonesiërs weinig gevraagd.

2 oktober 2023

Leestijd 4 minuten

Mariniers trekken de plaats Tanggul, bij Surabaya, binnen in 1947. Foto ANP

Er is de afgelopen jaren zo ongelofelijk veel geschreven over het Nederlandse militaire optreden in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, dat je je gaat afvragen of al die woorden wel nodig waren. Peter Romijn en ik doen daar vandaag nog een schep bovenop, met het boek Talen van geweld, dat de informatiestromen over het oorlogsgeweld analyseert, Een presentator zei me bij het verschijnen van het slotboek Over de grens van het onderzoekprogramma ‘Onafhankelijkheid, Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië’ in februari 2022 dat hij het allemaal wat ‘massief’ vond. Al die studies die maar herhalen hoeveel geweld de Nederlanders gebruikten. Het is in zijn herhaling inderdaad wat kolossaal – maar in zijn verschrikking ook.

Belangrijker is de vraag of die reeks, naast de evidente waarde van de boeken, niet ook een paar kansen heeft gemist. Is het verhaal nu gekanteld? Staan we in een andere verhouding tot onze eigen en de Indonesische geschiedenis? Weten we structureel meer dan pakweg zes of zestig jaar geleden? Hier is het antwoord: ja, maar vooral: nee.

Ongetwijfeld zijn er veel nieuwe details boven water gehaald – denk aan de rechtspraak, de martelingen, het gebruik van artillerie. Ze hebben onze kennis over de oorlog aanzienlijk vergroot.

Herhaling

Aan de andere kant zien we op wat hoger begripsniveau echter vooral een herhaling van zetten, een voortzetting van het discours dat al sinds de jaren veertig dominant is in Nederland. Hoe erg was de oorlog? Hoe frequent was het geweld? Voor Indonesiërs is dit een nagenoeg lege exercitie. Waar je ook komt in Indonesië, de herinneringen aan het Nederlandse optreden zijn overal aanwezig en overal zijn de sporen van het geweld in de vorm van grafvelden en monumenten zichtbaar. Maar Indonesiërs wordt weinig gevraagd, en ook in dit programma en ons boek kwamen ze er karig van af. Bovendien wordt hun stem in Nederland zelden echt serieus genomen.

Een van de zwakke elementen van het onderzoek – het klinkt vreemd uit het toetsenbord van de historicus en gewoonweg vals uit dat van iemand die net een ruwe vijfhonderd bladzijden binnen het programma heeft geproduceerd – is de sterke afhankelijkheid van de geschreven bronnen en dan vooral die uit Nederlandse archieven. Niet dat bronnenonderzoek op zich verkeerd is, maar al vele decennia putten Nederlandse historici uit de archieven die Nederlandse militaire en civiele bestuurders hebben aangelegd.

Lees ook: Onderzoek: Nederlands leger gebruikte ‘structureel extreem geweld’ in Indonesië

Zoals Peter Romijn en ik in ons boek betogen, werkt die afhankelijkheid van deze bronnen – die in feite de constructies van de Nederlandse oorlogsinstanties zijn – zowel verhelderend als verhullend. Het eerste omdat er gewoonweg veel in te vinden is. Het laatste omdat wie schrijft en bewaart ook het narratief bepaalt en stiltes creëert. Wat de archieven wel haalt, heeft ons discours blijvend bepaald. We praten als het ware nog steeds in de termen waarin die archieven zijn opgesteld. Hoe erg was het geweld, hoeveel oorlogsmisdaden waren er, was het geweld structureel? Bovendien werd en wordt de Indonesiër nauwelijks iets gevraagd en zitten we vooral in onze eigen vuile navel te staren.

Hoewel ik heb geprobeerd af en toe wat nieuws te zeggen, ben ik me ervan bewust dat de zwaartekracht van het Nederlandse discours ook aan dit boek dat vandaag verschijnt heeft getrokken.

Voor wie het hele onderzoek soms wat veel is, is er de literatuur. Romans bewegen zich bovendien waar de historische bronnen niet gaan en roepen vragen op die buiten de gedocumenteerde geschiedenis vallen.

Ik ben me ervan bewust dat de zwaartekracht van het Nederlandse discours ook aan dit boek dat vandaag verschijnt heeft getrokken

Zo verscheen in 1969 Eer de haan kraait … van Jan Varenne (ps. van Jan van Waveren, 1928-2011). Hier staat in het bestek van 118 pagina’s een gecondenseerde versie van het Nederlandse legeroptreden in Indonesië. En het brengt ons dichter bij de beleving van een Nederlandse soldaat dan welke historicus ook kan komen.

Ik las het als een oertekst. Alles wat er na dit boekje geschreven is en wordt, is ongetwijfeld genuanceerder en uitgebreider, maar in kale essentie staat het verhaal er al sinds 1969. Niet in de Excessennota uit dat jaar, dat het geweld wel zichtbaarder maakte maar niet verklaarde en in haar selectiviteit en framing zelfs verhullend was. Maar wel in deze sobere 118 bladzijden.

Lees ook: Wanneer erkent Nederland de eigen oorlogsmisdaden in Indonesië?

Van Waveren arriveerde in december 1948 op Java en diende er tot december als huzaar in de 7 December Divisie. In dat ene jaar heeft hij, zo schrijft hij in de proloog, tien tot vijftien kampongs zien branden en in brand gestoken. Hij heeft de executies gezien van 45 tot 50 gevangen Indonesiërs.

Hij beschrijft martelingen, executies, beschieting van willekeurige Indonesische bewoners, plunderingen en strafexercities. Slechts in geheel geschoonde vorm werd verslag van de acties gedaan, waarbij alle verwijzing naar onoorbaar of misdadig optreden werd vermeden.

‘Mateloze verbijstering’

Deze codering en verhulling is eigenlijk precies zoals Peter Romijn en ik beschrijven in de militaire hoofdstukken van ons boek . Alleen is Varennes verslag veel krachtiger en evocatiever, authentieker ook omdat het uit de mond van een deelnemer komt. De novelle geeft niet alleen inzicht in het denken en doen van de militair, maar maakt ook de gang van zaken bij patrouilles, zuiveringen en executies begrijpelijker. „De gangbare theorie over gevangenen was, dat berechting niet mogelijk was. Ten eerste viel er niets te bewijzen, ten tweede was het effect van gevangenen naar Bandoeng (krijgsraad, red.) te sturen nihil want ze konden ze daar niet hebben en ze werden dan zomaar weer losgelaten en dan kwamen ze gewoon weer terug. De oplossing was dood schieten of vrij laten. Er werden er vele doodgeschoten.”

Als motivering voor het schrijven van dit boek geeft Varenne zijn ‘mateloze verbijstering’: „Niet zozeer om de zinneloze excessen en de moeiteloze metamorfose van geregelde kerkgangers, goedmoedige dorpelingen, telgen uit regentenmilieu’s en solide socialisten tot vanzelfsprekende ‘bij-ontvluchtingspoging-neerschieters’. Verbijstering vooral om te ontdekken, dat moraal alleen geldt binnen de eigen kolonie ratten.”

Zou een historicus zoiets geschreven kunnen hebben? Het boekje vertelt eigenlijk alles wat Nederland tijdens de oorlog niet wilde weten, wat verantwoordelijke militairen, bestuurders en politici moedwillig hebben verdonkeremaand en waar sommigen in Nederland nu nog steeds niet aan lijken te willen.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 3 oktober 2023.

Wat vindt NRC | De bezuinigingen op het hoger onderwijs zijn kortzichtig

admin
November 26, 2024
0

Studenten, onderzoekers, docenten en hoogleraren. Vakbonden, het bedrijfsleven, ondernemers en gemeenten. Maandagmiddag op het Malieveld verenigd met één boodschap: kabinet, doe het niet. Bezuinig niet op de toekomst van Nederland.

Want daar komt het kortzichtige plan op neer dat minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, NSC) deze week in de Tweede Kamer presenteert. Zijn ministerie levert komend jaar 430 miljoen euro in, een bedrag dat oploopt tot 1,9 miljard euro in 2028. Basis- en middelbare scholen ontkomen niet aan bezuinigingen, maar de grootste klappen vallen in het hoger onderwijs.

Er wordt minder geld gegeven voor internationale studenten, startersbeurzen voor jonge onderzoekers worden afgeschaft, en twee fondsen waaruit wetenschappelijk onderzoek wordt betaald, worden gekort (het Fonds Onderzoek en Wetenschap) en opgeheven (het Nationaal Groeifonds). Studenten die – in de ogen van het Rijk – te lang doen over hun studie, worden beboet. Wie de nominale studieduur met één jaar overschrijdt, moet deze zogenaamde langstudeerboete van 3.000 euro per jaar betalen.

Het is makkelijk om de demonstranten weg te zetten als elitaire drammers die – in een tijd dat er op veel meer wordt bezuinigd – hun hobby’s willen voortzetten. Dat is allesbehalve waar.

Neem de langstudeerboete. Die raakt juist eerstegeneratiestudenten, van wie de ouders niet naar het hbo of de universiteit gingen. Vaak zijn zij degenen die extra tijd nodig hebben. Het raakt studenten die naast hun studie mantelzorger zijn of vrijwilligerswerk doen – waar de samenleving juist behoefte aan heeft. Het raakt studenten die door ziekte vertraging oplopen.

Het maakt dat het hbo of een universitaire opleiding onbetaalbaar wordt voor degene die geen rijke ouders heeft. En het maakt vooral dat het hoger onderwijs een leerfabriek dreigt te worden, voor een generatie die al grote mentale druk ervaart.

Terwijl hoger onderwijs uit méér dan studiepunten alleen bestaat. Wetenschappelijk onderzoek gedijt bij zelfontplooiing, de maatschappij bij leraren, artsen, economen – en ja, ook bij politici – die zich in hun jonge jaren tot zelfstandige denkers en burgers hebben kunnen ontwikkelen.

Column | Regeren met de PVV? ‘Als je dat maar uit je hoofd laat’, zei Femke Zeedijk tegen Omtzigt

admin
November 25, 2024
0

Op maandag, vorige week, komen 150 leerlingen van het Christelijk Gymnasium in Utrecht op bezoek in de Tweede Kamer. Drie Kamerleden die ook op die school hebben gezeten spreken hen toe: Jan Paternotte van D66, Kati Piri en Luc Stultiens van GroenLinks-PvdA. De docent maatschappijleer die mee is, oud-PvdA-Kamerlid Loes Ypma, kijkt nog rond of ze Femke Zeedijk van NSC ziet. Ook een oud-leerling. In mei kwam ze aan een vijfde klas vertellen over politiek, deze maandag zou ze in een debatzaaltje zitten. Maar ze is er niet.

In haar huis in Eindhoven, vrijdagmiddag, zegt Femke Zeedijk dat ze maandag thuis was gebleven. Ze had harp gespeeld en een dunschiller gekocht, ze is gescheiden en nog maar net verhuisd. En ze had nagedacht: hoe ging ze de volgende dag in Den Haag zeggen dat ze geen Kamerlid meer wilde zijn? Ze vond, net als Rosanne Hertzberger die ook wegging als Kamerlid, dat NSC uit het kabinet had moeten stappen na het vertrek van NSC-staatssecretaris Nora Achahbar, de enige bewindspersoon van Marokkaanse afkomst.

Al voor de verkiezingen had Femke Zeedijk, toen nog adviseur bij ASML, „weerstand” tegen samenwerken met de PVV. In de campagne was ze met Pieter Omtzigt meegegaan naar het SBS-debat en daar zag ze, zegt ze, hoe Geert Wilders „veel punten scoorde”. Na het debat, in een restaurant op het Mediapark, had Pieter Omtzigt gezegd: „Goh, Femke, misschien gaan we wel met de PVV regeren.” Dat was een grap, Femke Zeedijk weet het zeker. „Ik zei: als je dát maar uit je hoofd laat.”

In mei, op haar oude school, was het haar opgevallen hoe goed de leerlingen naar elkaar luisterden, elkaar lieten uitpraten. Heel anders dan in Den Haag. Ze wist nog dat het in háár tijd op school, in de jaren tachtig, ook al zo was. De omgang was „respectvol”. Op de basisschool had ze twee klassen overgeslagen en dat ze op de middelbare school te jong en veel te veel een nerd was om er bij te horen, snapte ze wel. Ze vond wiskunde geweldig, ze had als eerste van haar klas een computer en programmeerde. „Maar ik werd níet gepest.”

Ze denkt dat „de leidingen” in haar hoofd net zo zijn „aangelegd” als die van Omtzigt. „Als het over strategisch nadenken gaat, hoeft hij maar één ding te zeggen en ik snap hem.” Dat ze niet meer hem samenwerkt, vindt ze „een van de moeilijkste dingen” van haar beslissing om te stoppen.

Op maandag maakt Jan Paternotte de groepsapp ‘Io Sodales Parlamentum’ aan, voor de vier Kamerleden die oud-leerling zijn van het Christelijk Gymnasium. Io, Sodales, Gaudeamus is de eerste zin van het schoollied. NSC’er Tjebbe van Oostenbruggen, ook oud-leerling, zit er niet in omdat hij staatssecretaris is geworden. Femke Zeedijk nog net wel.

Ze zit in nóg een nieuwe appgroep: ‘Date?’, met Rosanne Hertzberger en Nora Achahbar. Woensdag gaan ze met z’n drieën uit eten.

Red de wereld, ga tuinieren

admin
November 25, 2024
0

Tuinieren heeft iets burgerlijks, iets tuttigs toch ook. Het is bij uitstek iets dat je voor jezélf doet. Je mag helemaal zelf weten wat je met je tuin doet. Tegels overal? Kunstgras? Lekker makkelijk. Hortensia planten? Bloeit lang, en heeft weinig onderhoud nodig.

Maar die struik met grote bollen roze of witte bloemen komt oorspronkelijk uit Azië, wortelt wel in de Hollandse bodem, maar doet hier bijna niets voor het bodemleven, er vliegt in de lente en zomer geen insect op en hij verbruikt wél veel water. Hortensia’s zijn ornamenten. Ze voegen niets toe aan de lokale ecologie, voor de omringende bloemetjes en bijtjes hadden ze net zo goed van plastic kunnen zijn. Om van tegels en kunstgras nog maar te zwijgen.

Een tentoonstelling over tuinieren door de eeuwen heen lijkt dus op het eerste gezicht niet de plek om te zijn om geïnspireerd te raken over een betere toekomst. „Maar hoe we tuinieren, zegt veel over hoe we leven en wat we belangrijk vinden”, zegt Maria Heinrich, co-curator van het Nieuwe Instituut in Rotterdam. In samenwerking met het Duitse Vitra Design Museum stelde zij de tentoonstelling Tuinen van de toekomst samen.

Tuin als sociale utopie

„De tuin is óók een veelbelovende, hoopvolle plek”, zegt Heinrich. „Tuinen hebben altijd iets utopisch gehad: het is een plek die laat zien waar mensen naar streven.”

Het Rotterdamse museum toont onder meer een levensgrote hortus conclusus, het klassieke ideaalbeeld van de omheinde, afgebakende tuin, als een oase in een woestijn van chaos. Ook zijn er uitgebreide verzamelingen historische tuingereedschappen, en uitstallingen van tuinkunst, -planten en -ontwerpen van de oudheid tot nu te zien.

Tuinen zijn lang beschouwd als miniparadijsjes

Het Perzische woord voor tuin, zo leert de tentoonstelling: peredis. Tuinen zijn lang beschouwd als mini-paradijsjes. Van het mythische Hof van Eden, waar puurheid en onschuld centraal stonden, tot de middeleeuwse kloostertuinen die vooral bedoeld waren als plekken van meditatie, rust en afzondering van het wereldlijke, tot de botanische tuinen tijdens de Verlichting waarin het doen van wetenschappelijk onderzoek, het ontleden van de natuur en het tentoonstellen van koloniale veroveringen centraal stonden. De tuin als Wunderkammer.

De tuin verandert, maar blijft in de kern toch vaak lijken op die oertuin van de hortus conclusus. Na de jaren zestig ging de gemiddelde tuin nóg meer draaien om privacy, om het volledig beheersen van de natuur, en om consumentisme. Denk aan de strakgemaaide gazonnetjes, de schuurtjes vol met gereedschappen met soms wel tientallen verschillende opzetstukken, duur tuinmeubilair en hoge schuttingen voor nog meer afzondering en afscheiding van andere mensen en de buitenwereld.

De tuinen van Marqueyssac in Frankrijk, door Julien de Cerval ontworpen in de jaren 1860.

De Highrise of Homes van James Wines.

Collection Jonathan Holtzman

Guerrilla gardening

Maar het kan ook anders, blijkt op de tentoonstelling: neem de guerrilla gardening-beweging, die in de jaren zeventig begon in New York. Bewoners veranderden een verlaten parkeerterrein in een gemeenschappelijke tuin. Dat idee verspreidde zich als snel als een soort ondergrondse guerrillastrijd door de stad, en later op veel meer plekken in de wereld. Door zaadjes in kerstballen te doen en die kapot te smijten op vruchtbare aarde tussen stoepen en asfalt, maakten de guerrilleras een soort seed bombs die bloemen en planten verspreidden door de betonnen jungle.

Er zijn nog altijd maatschappelijke tuinierbewegingen die militaristisch of revolutionair aandoende taal gebruiken: de botanarchy-beweging in Engeland bijvoorbeeld, waarbij mensen het verwijderen van stoeptegels en het creëren van tuintjes in stadsbuurten zien als een daad van sociaal-ecologisch verzet. Of de recente opkomst van de permablitz. Daarbij verenigen buurtbewoners zich om hun tuinen in één klap zó aan te passen dat ze beter zijn voor bodemleven, insecten en biodiversiteit.

Red de wereld, ga tuinieren, lijkt de boodschap in Rotterdam. Maar is dat niet wat grotesk? De Braziliaanse ecosocialist Chico Mendes zei eens: „Ecologie zonder klassenstrijd is gewoon tuinieren.” Een biodiversere of socialere tuin is schattig, maar voor de wereldrevolutie is (veel) meer nodig, toch?

Liz Christy in een *community garden* in New York City in de jaren 70.

De hele planeet als tuin

Maar juist de tuin „als iets dat losstaat van de rest van de wereld” is dringend aan een update toe, zegt Heinrich daarop. Beschouw juist de hele wereld als een tuin, zegt ze: „Als de planeet een tuin is, zijn wij ook allemaal tuiniers”, zegt ze.

Een studie van de Universiteit Leiden die deze zomer werd gepubliceerd, ondersteunt dat idee. Daaruit bleek dat zelf piepkleine snippers groen in de stad, zoals geveltuintjes, ecologisch nut hebben. In bij elkaar opgeteld zo’n honderd vierkante meter geveltuin vonden de onderzoekers 235 plantensoorten en 154 insectensoorten. Tuinen kunnen samen een archipel van eilandjes vormen die bijen, hommels, vlinders en wormen nét de ademruimte geeft die ze nodig hebben. „Geveltuintjes zijn cruciaal voor de biodiversiteit in de stad”, concludeerde onderzoeker Joeri Morpurgo.

Vandaar ook dat de tentoonstelling op het einde inzoomt op verschillende dakparken en ecologische rivierparken langs de Maasoevers in Rotterdam, en nieuwe woontorens waarbij de balkontuinen moeten optellen tot een ‘verticaal bos’. De grenzen van wat een tuin is, en kan zijn, worden in de loop van de tentoonstelling wel heel ver opgerekt – maar dat is nou net het punt: „Het is óók een proeftuin voor oplossingen rond biodiversiteit, sociale rechtvaardigheid en een duurzame toekomst.”

Tuinen van de toekomst is een bij vlagen verrassende tour langs de eeuwenlange evolutie van het idee van de tuin, een idee dat inderdaad toe blijkt aan een update – en de ‘call to action’ is aanstekelijk. Je kan zomaar zin krijgen zelf een schoffel te pakken om eindelijk die duffe hortensia’s aan te pakken.

Luister naar