N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102482042-1df42d.jpg)
Een delegatie van Afrikaanse leiders, onder leiding van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa, vertrok afgelopen maand naar Oekraïne en Rusland om een vredesakkoord voor te stellen. De Afrikaanse landen zijn bezorgd over het recente dreigement van Poetin om de export van graan en kunstmest uit bezette Oekraïense havens te stoppen. Vanaf het begin was er geen enkele kans dat Rusland of Oekraïne zou instemmen met een staakt-het-vuren; het was allemaal politiek theater.
Dat blijkt duidelijk uit het feit dat de missie geen Afrikaans initiatief was: het werd geïnitieerd en georganiseerd door twee zakenlieden met nauwe Russische connecties: Jean-Yves Ollivier en Ivor Ichikowitz. Ramaphosa moet springen als zijn poppenspelers aan de touwtjes trekken: Zuid-Afrika tekende al in 2013 een Comprehensive Strategic Partnership met Rusland, vlak voor de annexatie van de Krim door Rusland.
In de afgelopen maanden heeft de Zuid-Afrikaanse regering zich tot het uiterste ingespannen om de letter en de geest van het partnerschap te eerbiedigen. Eerst weigerde de Zuid-Afrikaanse regeringspartij ANC de Russische invasie bij de VN te veroordelen. Vervolgens voerde de Zuid-Afrikaanse marine militaire oefeningen uit met de Russische marine. De Zuid-Afrikaanse legerleider bracht persoonlijk een bezoek aan Moskou.
Poetin zal naar verwachting in augustus Zuid-Afrika bezoeken om een top van de BRICS-landen (met Brazilië, China en India) bij te wonen – en het land heeft aangegeven dat het het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof tegen hem niet zal honoreren. Intussen beschuldigde de VS Zuid-Afrika ervan wapens aan Rusland te verkopen. De relatie tussen Pretoria en Washington bevindt zich op een historisch dieptepunt. Andersom wordt Zuid-Afrika wel ‘Ruslands grootste succesverhaal op het gebied van buitenlands beleid op het continent’ genoemd.
Irrationele liefdesaffaire
Wat is er aan de hand? De economische gevolgen van de verslechterende relatie met de VS kunnen catastrofaal zijn voor Zuid-Afrika. Het zou bijvoorbeeld in de toekomst uitgesloten kunnen worden van de Amerikaanse African Growth and Opportunity Act (AGOA), waarmee Zuid-Afrikaanse exporteurs momenteel vrije toegang tot de VS krijgen. Het Huis van Afgevaardigden heeft onlangs zijn Countering Malign Russian Activities in Africa Act aangenomen, waardoor de VS het land aanzienlijke economische straffen kan opleggen. Zuid-Afrika heeft veel te verliezen: de VS is een belangrijke handelspartner – de jaarlijkse handel van de VS met Zuid-Afrika is 22 keer zoveel waard als de handel van Zuid-Afrika met Rusland, dat slechts 0,4 procent van de Zuid-Afrikaanse handel vertegenwoordigt.
Rusland betaalt in wezen de salarissen van het ANC
De schijnbaar ‘irrationele liefdesaffaire’ tussen de landen heeft het Westen verbijsterd. Sommigen hebben gesuggereerd dat het ANC ontstemd is over de dubbelhartigheid van de VS – de VS steunen en leveren bijvoorbeeld wapens aan Saoedi-Arabië in zijn oorlog tegen Jemen – dus waarom zou het ANC Zuid-Afrika de wet voorschrijven? Anderen hebben gewezen op de historisch nauwe banden tussen het ANC en Moskou – tijdens de strijd tegen de apartheid studeerden veel ANC-cadetten in de Sovjet-Unie, en de Sovjet-Unie voorzag het ANC van wapens. Er is ook gesuggereerd dat de behoefte aan samenwerking met de BRIC-landen, die op middellange termijn betere economische vooruitzichten bieden dan het Westen, een motiverende factor is. Hoewel al deze redenen op de verre achtergrond spelen, is de realiteit helaas alledaagser. En verontrustender.
Rot tot in de top
Zuid-Afrika’s steun voor Poetin wordt tenslotte ook gedreven door het financiële eigenbelang van het ANC en sommige van zijn leden, die begonnen zijn het land te ‘plunderen’. Oud-president Jacob Zuma, veroordeeld voor corruptie, probeerde Rusland een deal van 80 miljard euro te geven voor de bouw van vijf kerncentrales. Naar verluidt was deze deal bedoeld om het ANC van een vaste financieringsbron te voorzien. Sindsdien heeft Rusland een grote bijdrage geleverd aan de partijfondsen. Het betaalt in wezen de salarissen van het ANC.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data100406709-0918aa.jpg)
Een van de prominente geldschieters van het ANC is de Russische oligarch Viktor Vekselberg. Vekselberg is een investeerder in United Manganese of Kalahari (UMKL), waarin de investeringstak van het ANC, Chancellor House, 22 procent bezit. Deze Russische investering is een melkkoe voor het ANC.
De rot kan zelfs tot in de top gaan. De Zuid-Afrikaanse president Ramaphosa, die zijn persoonlijke rijkdom „vergaarde als een Russische oligarch op de rug van een regimewisseling”,zoals een Zuid-Afrikaanse commentator schreef, is zwager van miljardair-zakenman Patrice Motsepe. Motsepe heeft een joint venture met het Russische Norilisk Nickel. En Ivor Ichikowitz, een van de breinen achter Ramaphosa’s reis naar Moskou vorige week, is de eigenaar van de Paramount Group die in wapens handelt met Rusland.
De overgrote meerderheid van de Zuid-Afrikanen is tegen de steun van het ANC aan Poetin – en vindt het afschuwelijk dat ANC-functionarissen hun eigen financiële belangen boven die van het land kunnen stellen. Voor het Westen zou het opleggen van sancties of het uitsluiten van het land van AGOA neerkomen op het straffen van het slachtoffer. De bevolking van het land, die al zo lang lijdt, heeft al meer dan 17 miljard euro aan overheidsgelden verduisterd zien worden. Het Westen mag het land, ooit een van de meest geavanceerde economieën van Afrika, nu niet de rug toekeren.
Veel beter dan algemene sancties, of uitsluiting van AGOA, zouden fijnmazige financiële sancties zijn tegen de individuen die verantwoordelijk zijn voor deze stand van zaken. Zuid-Afrika is bevrijd van kolonialisme en apartheid. Het is tijd voor een derde bevrijding – van de marionettenmeesters door wie het land gevangen is genomen voor privé- en partijgewin.
