Toen Emmanuel Macron in het voorjaar van 2017 voor het eerst tot president van Frankrijk werd gekozen, heette hij de toekomst van het liberale pluralisme te zijn. De BBC noemde zijn verkiezingsoverwinning „een afwijzing van de populistische antioverheidstrend” van die tijd. Op de cover van Time Magazine werd hij tot ‘de volgende leider van Europa’ uitgeroepen. Er stond alleen ook wel een veelzeggend voorbehoud bij: „Als hij ten minste Frankrijk kan leiden”. The Economist ging nog een stapje verder en vroeg zich op het omslag af of hij de ‘redder’ van Europa was, omdat hij „zonder riek en hooivork” een revolutie in de democratische politiek had ontketend.
Zeven jaar later ligt die ‘vreedzame’, ‘democratische’ ‘revolutie’ van Macron in duigen en zit hij diep in een politieke crisis van eigen makelij. In juni riep hij zonder enige noodzaak nieuwe parlementsverkiezingen uit, die hij verloor, waarna hij weigerde zijn nederlaag te erkennen. Slechts één keer eerder in het recente verleden zat Frankrijk zo lang zonder regering als deze zomer. Het uiteindelijk gevormde kabinet onder leiding van Michel Barnier kon er alleen komen dankzij gedoogsteun van radicaal-rechts en is op 4 december gestrand op een motie van wantrouwen. Macron heeft François Bayrou nu tot premier aangewezen, maar het is niet duidelijk hoe dit het fundamentele probleem kan oplossen dat de president en zijn beleid in Frankrijk alom worden gehaat en in het parlement op breed verzet stuiten.
De cijfers verklaren waarom het macronisme aan de verliezende hand is. Bij Macrons aantreden bedroeg het Franse begrotingstekort 2,6 procent van het bbp, vorig jaar oktober was het opgelopen tot 6,2 procent. Wie hebben er van die vrijgevigheid geprofiteerd? In ieder geval niet de scholieren en hun overspannen leraren, die voor de grootste klassen van Europa staan. Net zomin als het groeiende aantal burgers dat in een ‘medische woestijn’ woont waar te weinig artsen beschikbaar zijn. De superrijken hebben daarentegen heel goed geboerd, volgens Oxfam is het vermogen van de vier rijkste miljardairs in Frankrijk sinds 2020 met 87 procent gegroeid. Macrons economische beleid lijkt sterk op het kortstondige kamikazebeleid van de Britse Tory-premier Liz Truss in slow motion: een programma van ongedekte belastingverlagingen voor de rijken, waarvan de macronisten ten onrechte dachten dat ze de economische bedrijvigheid zouden stimuleren en zo de belastingopbrengst zouden verhogen. Volgens Macrons eigen economische goeroe „was dit geen slechte strategie, het heeft alleen niet gewerkt”.
Politiegeweld
Zoals Macrons economische prestaties het verhaal ontkrachten dat hij de kandidaat was van innovatie en gezond financieel beleid, zo toont zijn staat van dienst op maatschappelijk en politiek gebied dat de macronistische revolutie niet vreedzaam en ook niet bijzonder democratisch was. De vraag rijst of de etiketten ‘liberaal’ en ‘man van het midden’ wel zo toepasselijk zijn als vaak werd gezegd.
Het politiegeweld is onder Macron sterk toegenomen: er zijn iets meer kogels afgevuurd en iets meer dodelijke slachtoffers gevallen, en er zijn astronomisch veel meer rubberkogels afgevuurd op menigtes. Verder heeft Macron radicaal-rechts genormaliseerd door hun thema’s en hun taalgebruik over te nemen en een migratiewet in te voeren die Marine Le Pen kon bejubelen als een „ideologische overwinning”.
Macron heeft zich onlangs ingespannen om de Netflix-hit Emily in Paris in Frankrijk te houden. Even onzinnig als toepasselijk
Bovendien regeert hij steeds minder democratisch door enorm impopulaire maatregelen met een beroep op artikel 49.3 van de Grondwet door te drukken zonder ze parlementair in stemming te brengen, en door regeringsdeelname van het linkse Nouveau Front Populaire te dwarsbomen, ook al boekte die partij afgelopen zomer bij de verkiezingen de grootste zetelwinst. De activist Ugo Palheta spreekt van de „fascistisering” van de Franse maatschappij en signaleert rechtse radicalisering in de media, het ambtenarenapparaat en de zakelijke elite. Macron heeft daar een aardig handje bij geholpen, met als resultaat dat radicaal-rechts deze zomer zijn beste verkiezingsuitslag aller tijden heeft behaald.
Hij heeft zich onlangs ook ingespannen om de Netflix-hit Emily in Paris in Frankrijk te houden. Even onzinnig als toepasselijk. Net als de Olympische Spelen van afgelopen zomer schotelt die serie ons een fantasiebeeld voor van het Frankrijk dat Macron zou willen regeren, dat hij wilde creëren. Maar de archetypische burger van het Frankrijk van Macron is niet Emily, inwoner van een land vol start-ups waar alleen rijke en sexy mensen wonen, maar eerder iemand als Vanessa Langard, een vrouw van de gelehesjesbeweging die ik onlangs sprak. Ze verdiende de kost met het beschilderen van glazen en moest er een tweede baan bij nemen om de zorg voor haar grootmoeder te kunnen betalen. In december 2018 werd ze bij een demonstratie in het gezicht geraakt door een rubberkogel. Ze was zichtbaar van slag tijdens ons gesprek en begon te huilen van woede toen ze vertelde dat de overheid haar niet wil erkennen als slachtoffer van politiegeweld en dat ze volgens haar moeder sindsdien zo mat is.
Koning Lear
In Vanessa’s leven zien we de gevolgen van het macronisme in het klein. Ze werd slachtoffer van de harde wijze waarop hij protesten de kop indrukt en raakte blind aan één oog door het militaristische wapentuig dat de staat steeds meer inzet tegen zijn burgers. Ze is veertig, kan niet meer werken en is afhankelijk van de karige uitkering die arbeidsongeschikten in Frankrijk krijgen, een van de honderdduizenden burgers die onder Macrons bewind de armoede in zijn geduwd. Ze is afhankelijk van een zorgstelsel dat al zwaar onder druk staat en waarop de overheid nog meer wil bezuinigen. Ze is een van die 56 procent van de Fransen die zeggen dat het leven steeds moeilijker wordt doordat hun inkomen laag is en hun kosten van levensonderhoud hoog, een van die 85 procent van de mensen die bang zijn dat de volgende begroting slecht zal uitpakken voor hun financiële situatie, en een van de 77 procent die beseft dat dit het gevolg is van politieke keuzes.
Macron is de eurofiele jeune premier die zich heeft ontpopt tot een door narcisme verblinde koning Lear
Macron heeft nog meer dan twee jaar te gaan tot de volgende presidentsverkiezingen, maar vooralsnog wijst niets erop dat hij van koers zal veranderen. Het blad Libération onthulde deze zomer dat er onder leiding van zijn naaste adviseur Thierry Solère geheime gesprekken zijn gevoerd tussen macronisten en leden van het radicaal-rechtse Rassemblement National, dat daarmee weer verder genormaliseerd is. Edouard Philippe, een bondgenoot en mogelijke opvolger van Macron, zou tegen Le Pen hebben gezegd dat hij van de volgende verkiezingen een strijd van ‘programmapunten’ wil maken, zonder ‘morele kritiek’.
Voor het liberalisme voorspelt het weinig goeds dat de eurofiele jeune premier van deze stroming zich heeft ontpopt tot een door narcisme verblinde koning Lear die het koninkrijk nu eigenhandig uitlevert aan een destructieve kracht die hij mede tot leven heeft gewekt. Macron is de belichaming van het failliet van het liberalisme. Want als liberalisme wordt teruggebracht tot inhoudsloze uiterlijkheden, losgezongen van normen en waarden, dan is het alleen nog een broze, lege huls. Dan is het niet meer in staat om levens te verbeteren, behalve die van de rijken. Dan kan het niet meer omgaan met vervelende feiten zoals een tegenvallend verkiezingsresultaat. Dan is het zelfs niet meer in staat om morele kritiek te formuleren op het radicaal-rechts dat op zijn troon aast, of om de politieke opkomst daarvan een halt toe te roepen. Het macronisme heeft gefaald.
Dit artikel verscheen eerder in The Guardian en werd geselecteerd en vertaald in samenwerking met 360 Magazine.
Lees ook
Franse schuldenstress kan ook probleem voor Europa worden
Klik op het vinkje naast ‘Ik ben geen robot’
