Chaos, wispelturigheid, en amateurisme. De ene dag is er toenadering en een akkoord over grondstoffen; de andere dag horen we schaamteloze Russische propaganda – rechtstreeks uit het Witte Huis. Maar de trend is duidelijk: Donald Trump wil van het Oekraïne-dossier af. Hoe dat gebeurt, wat anderen ervan vinden, de reputatieschade voor de VS – het doet er kennelijk niet veel toe. Als er maar een ‘deal’ komt, en de relatie met Rusland kan worden hersteld.
Voor Europa breekt dan het uur van de waarheid aan. Het is makkelijk kritiek te hebben op Trump, maar wat gaan wij dan doen? De harde waarheid is dat Europa, ondanks ferme taal en talloze spoedtoppen, door het ijs dreigt te zakken. Het Frans-Britse plan voor een afschrikkingsmacht op Oekraïens grondgebied lijkt te stranden – vanwege het ontbreken van Amerikaanse ruggensteun. Zelfs de Polen hebben geen animo om aan zo’n troepenmacht deel te nemen. En de de politieke eenheid van de 27 EU-lidstaten om de sancties tegen Rusland te verlengen, wordt nog meer op de proef gesteld als de VS hun sancties zouden opheffen.
Zo dreigt Europa – inclusief Oekraïne – voor voldongen feiten te worden geplaatst. En niet over iets marginaals, maar over de kern van onze eigen veiligheid.
We hebben een serieus, realistisch plan nodig om Oekraïne te blijven steunen – diplomatiek, financieel en militair. Uiteindelijk moet Oekraïne nee kunnen zeggen tegen een deal die strijdig is met essentiele Europese belangen. En dit is ook haalbaar, mits we inzetten op wat echt belangrijk is en realiseren dat Oekraïne meer kaarten in handen heeft dan Trump mag denken.
Geen strategische superioriteit
Oekraine is oorlogsmoe, maar zeker niet gebroken. Het front is al twee jaar vrijwel stabiel, ondanks Russisch numeriek overwicht. Moskou heeft inmiddels Noord-Koreaanse militairen nodig en valt steeds vaker bewust burgerdoelen aan aan – ondanks de aangekondigde energie- en Paas-bestanden. Dat zijn geen tekenen van strategische superioriteit. Tegelijkertijd heeft de EU eindelijk de artillerieproductie versneld, zodat ze op schema ligt om eind 2025 de Russen te evenaren, terwijl Oekraïne op weg is de grootste droneproducent ter wereld te worden. Waar een Russische doorbraak aan het front enkele maanden geleden reëel leek, is dat risico nu sterk afgenomen. Kortom, het idee dat Oekraïne elke Trump-Poetin-deal maar zal moeten accepteren, is onjuist – en gevaarlijk.
Wat te doen? Diplomatiek moet Europa vasthouden aan de juiste volgorde. Eerst een staakt-het-vuren, dan een vredesakkoord over de hete hangijzers, inclusief veiligheidsgaranties en bepalingen van wat er zal gebeuren als de afspraken worden geschonden. En pas daarna mogelijke opheffing van sancties. Er is een goede reden waarom andere vredesprocessen in deze volgorde verlopen: vertrouwen moet je opbouwen en akkoorden moet je kunnen afdwingen.
Inhoudelijk moet Europa de poot stijfhouden. Vandaar geen beloning voor agressie en geen inperking van het recht op politieke zelfbeschikking. Concreet betekent dat geen erkenning van de Krim of andere bezette gebieden als Russisch grondgebied, en geen gemarchandeer over toetreding tot de EU of de NAVO – dat bepalen de lidstaten, niet Moskou. Deze houding kan leiden tot openlijke botsing met de VS en een hoogst ongemakkelijke NAVO-top in Den Haag eind juni. Maar op sommige terreinen kan je geen concessies doen.
Financieel kan Europa het wegvallen van Amerikaanse steun zeker compenseren. De VS gaven sinds het begin van de oorlog circa 129 miljard dollar aan Oekraïne. Omgerekend naar de bevolking van de EU, het VK, Noorwegen en Canada komt dat neer op ongeveer 100 euro per persoon per jaar. Fors, maar geen onmogelijke opgave.
Zonder het vereiste van unanimiteit, vermijdt de EU chantagedrag van één of twee lidstaten
Het militaire gedeelte wordt het lastigst. Maar ook op dit vlak is het tij aan het keren. Grofweg 40 procent van wat Oekraïne nodig heeft, produceert het inmiddels zelf. Wat dat betreft verdient de Deense aanpak navolging: niet wapens schenken, maar samen lokaal produceren. Dat is goedkoper en zorgt er ook voor dat Europa kan leren van de technologische doorbraken die in Oekraïne plaatsvinden.
En in plaats van te blijven trekken aan het halfdode paard van een Europese troepenmacht bij of net achter de bestandslinie, zouden we beter onze middelen en energie kunnen inzetten voor de training van Oekraïense troepen – maar dan in Oekraïne zelf. Dat is goedkoper en effectiever.
Natuurlijk: niet al het militair materieel dat de VS leveren, kan zomaar vervangen of gekocht worden met Europees geld. En qua inlichtingen is de afhankelijkheid van de VS groot. Maar er is een realistisch pad te schetsen dat Oekraïne in de strijd houdt.
Rek eruit
De centrale vraag is of Europa de urgentie voelt en daarnaar handelt, of wegzakt in defaitisme en gelatenheid.
Politiek gezien zal het moeilijk zijn om alle 27 EU-landen mee te krijgen. Brussel vreest dat de rek eruit is bij sommige landen, en dat bijvoorbeeld de EU-sancties binnenkort niet meer verlengd worden, mocht Trump de Amerikaanse sancties schrappen. Maar om Poetin nu een cadeau te geven van ongeveer 200 miljard euro aan bevroren tegoeden, zou catastrofaal zijn. Daarom kijkt men in Brussel naar een plan B: besluitvorming over economische sancties zou in principe kunnen met een gekwalificeerde meerderheid, en dus zonder de nu nog vereiste unanimiteit. Daarmee vermijdt de EU chantage gedrag van een of twee lidstaten. Volgens de EU-verdragen mag het, maar om politieke redenen werd het tot nu toe vermeden. Afstappen van de impassses van individuele veto’s is overigens niet alleen essentieel voor de toekomst van Oekraïne, maar ook voor al het andere Europese buitenlandse beleid.
Het hoofddoel is duidelijk: Oekraïne en daarmee onszelf veilig houden. Investeren in eigen kracht en daardoor minder afhankelijk zijn van de grillen van Trump. Als hij straks zegt: „Over to you”, moet Europa kunnen antwoorden: „We got this.”
Lees ook
Lees ook: Oekraïners schuiven op naar het Westen: ‘Elke Russische bom maakt ons Europeser’
