Universiteiten hebben de laatste jaren veel aandacht besteed aan thema’s als diversiteit, inclusie en sociale veiligheid. Voor gedragingen of uitspraken die voor groepen discriminerend of intimiderend kunnen overkomen, is geen ruimte. Dat is terecht, maar het is mislukt na 7 oktober, na de terroristische aanslag van Hamas op Israël. Studenten en medewerkers, Joods en niet-Joods, voelen zich door demonstraties en incidenten in toenemende mate onveilig, de ruimte om een afwijkende mening te ventileren wordt beperkter en universiteiten laten na dit te corrigeren.
De afgelopen weken waren universiteiten het toneel van demonstraties van studenten en medewerkers. Soms gemaskerd en met megafoons zijn pro-Palestina-demonstraties gehouden waarbij openlijk is opgeroepen tot opstand (‘One solution, Intifada revolution’), omstanders zijn uitgescholden, er zijn ‘teach-ins’ waar ‘From the river to the sea…’ wordt gescandeerd en het opheffen van de ‘koloniale’ staat Israël wordt gepropageerd, studentenraden oefenen druk uit op besturen om een standpunt in te nemen en medestudenten wordt een standpunt opgedrongen (‘Silence is violence!’).
En dan hebben we het nog niet over incidenten tijdens diploma-uitreikingen, in werkgroepen of tijdens colleges, waar protesten of groepsdruk leiden tot een onveilige sfeer. Het gaat daarbij al lang niet meer om kritiek op het beleid van de staat Israël maar het ontkennen van het bestaansrecht van Israël zelf. Het zionisme is de oorzaak, Israël is een ‘genocidale koloniale staat’ en moet verdwijnen. Antisemitisch is het niet, aldus de actievoerders. Als je dat voelt moet je niet zo gevoelig doen.
Joodse en Israëlische studenten en medewerkers raakt dit allemaal hard. Israël is een land dat voor veel Joodse Nederlanders (of Nederlandse Joden) en uiteraard ook Israëliërs in Nederland, uiterst belangrijk is. Niet alleen als vakantieland, maar omdat familie en vrienden daar wonen, het vaak beschouwd wordt als een eerste of tweede thuis of als een veilige haven, een verzekeringspremie, voor als antisemitisme de kop opsteekt.
Ook Joden die tegen Netanyahu zijn
Veel Joodse Nederlanders, ook studenten en medewerkers van universiteiten, zijn letterlijk ziek van de aanslag en de gevolgen daarvan. En we maken dit nu niet politiek: ook Joodse studenten en medewerkers die regelmatig hebben gedemonstreerd tegen de regering van Netanyahu, die zich het leed van Palestijnse burgers enorm aantrekken, die de situatie in de Palestijnse gebieden al jarenlang niet meer verdragen en daar fel tegen in opstand komen, hebben nu enorme pijn. De symptomen zijn vergelijkbaar met die van mensen in diepe rouw.
De mentale én fysieke ruimte, zeker in bepaalde delen van de universiteit, om anders te denken is er nauwelijks. Evenementen en educatieve bijeenkomsten hebben een eenzijdig en soms grimmig karakter. De sprekers die worden uitgenodigd op zogeheten ‘teach-ins’ bekijken het Israëlisch-Palestijnse conflict door de bril van onderdrukking. Dat mag, maar problematisch is dat elk ander perspectief ontbreekt. Van balans tijdens deze bijeenkomsten is geen enkele sprake. Inhoudelijk, maar ook fysiek: met een Palestijnse vlag kom je binnen, met een Israëlische vlag word je direct de zaal uitgejoeld. Er is een dominant discours ontstaan in de academie en daar tegenin gaan is niet te doen. Ook dat voelt sociaal onveilig.
Het gevolg is dat Joodse studenten en medewerkers zich niet meer thuis voelen, zich niet meer veilig voelen, de universiteit niet meer herkennen als hun plek.
De minister van Onderwijs schittert door afwezigheid en de bestuurders van universiteiten hebben tot nu toe vooral geprobeerd de boel te kalmeren. Geen standpunt innemen over de oorlog, rust bewaren, oproepen tot verdraagzaamheid. Allemaal terecht. Maar wat nu echt nodig is, is normeren en de eigen huisregels handhaven.
Stel grenzen aan uitingen
Staan voor sociale veiligheid – wat universiteiten altijd beweren te doen – betekent immers ook duidelijk maken wanneer dit in het geding is en optreden als dat het geval is. Dus geef aan, net als de burgemeester van Amsterdam en de voorzitter van de Tweede Kamer, dat leuzen als ‘From the river to the sea’ niet getolereerd worden. Verplaats demonstraties naar buiten, waar ze thuishoren, omdat ze als intimiderend worden ervaren. Zorg dat colleges en diploma-uitreikingen gevrijwaard blijven van eenzijdige, kwetsende statements. Eis van organisatoren van academische bijeenkomsten dat de balans in de gaten wordt gehouden met ruimte voor meerdere standpunten, zodat er niet één perspectief lijkt te bestaan. Bied begeleiding en steun voor docenten en medewerkers voor het goede gesprek in de collegezaal. Neem passende veiligheidsmaatregelen, en tot slot: wees niet bang om ook echt te handhaven.
Kort gezegd: treed zichtbaar en duidelijk op tegen een sfeer waarin een minderheid zich niet meer thuis voelt. Op die manier wordt de academie weer de veilige en inclusieve plek voor studenten en medewerkers, ongeacht hun geloof of achtergrond.
Mirjam van Praag Vrije Universiteit Amsterdam, Yanki Jacobs studentenrabbijn, Raoul Bino Universiteit Wageningen, Philip Hans Franses Erasmus Universiteit, Paul van Geest Universiteit Tilburg en Erasmus, Amanda Kluveld Universiteit Maastricht, Yasha Lange UvA, Jessica Roitman VU Amsterdam, Marc Salomon Universiteit van Amsterdam, Erik Stam, Universiteit Utrecht.
