Opinie | Trumps Amerika gaat steeds meer op Hongarije lijken

Posted on by admin

Chique hotels en dure restaurants bepalen tegenwoordig het aanzien van het centrum van Boedapest, een stad die ooit bekendstond om zijn vervallen gevels. In het centrum van de stad zijn ook nieuwe monumenten verrezen. Een daarvan, een imitatie van het Vietnammonument in Washington DC, is een eerbetoon aan het verloren gegane, negentiende-eeuwse Hongaarse Rijk. In plaats van namen van oorlogsslachtoffers staan er namen op van voormalige ‘Hongaarse’ plaatsen – dorpen en steden die nu in Roemenië, Slowakije, Oekraïne of Polen liggen. De in lange granieten muren gegraveerde namen vormen een plechtig eerbetoon met een eeuwig brandende vlam.

Maar achter de nationalistische kitsch en de toeristische attracties gaat een heel andere realiteit schuil. Hongarije, dat ooit werd gezien als het rijkste land van Midden-Europa (‘de gelukkigste barak in het socialistische kamp’ zoals het land tijdens de Koude Oorlog werd genoemd), en dat later het Midden-Europese land was waar investeerders het meeste heil in zagen, is tegenwoordig een van de armste landen, om niet te zeggen hét armste land, van de Europese Unie. De industriële productie neemt jaar na jaar af. De productiviteit is de laagste in de wijde omtrek. De werkloosheid neemt steeds meer toe.

Meest corrupte EU-land

Ondanks alle grote woorden van de regeringspartij over traditionele waarden, krimpt de bevolking. Misschien komt dat doordat jonge mensen geen kinderen willen krijgen in een land waar twee derde van de inwoners het landelijke onderwijssysteem als ‘slecht’ betitelt en waar afdelingen van ziekenhuizen sluiten omdat er zo veel artsen zijn uitgeweken naar het buitenland. Misschien dat getalenteerde mensen niet in een land willen blijven dat al drie jaar op rij als het meest corrupte land binnen de EU wordt gezien. Zelfs de Index van Economische Vrijheid – die wordt gepubliceerd door de Heritage Foundation, de aan MAGA-gelieerde denktank achter Project 2025 – plaatst Hongarije helemaal onderaan de EU-lijst waar het de integriteit van de overheid betreft.

Toeristen in het centrum van Boedapest merken niets van deze neergang. Net zo min als rechts Amerika, kennelijk. Want hoewel de premier van Hongarije, Viktor Orbán, geen minerale rijkdommen heeft weg te geven en niet over een noemenswaardig leger beschikt, speelt hij een buitenproportionele rol in het politieke debat in Amerika. Tijdens de presidentiële campagne van 2024 had Orbán diverse ontmoetingen met Donald Trump. In mei 2022 organiseerde een pro-Orbán-denktank een rechtse Conservative Political Action Conference (CPAC) in Boedapest, en drie maanden later ging Orbán naar Texas om te spreken op de Amerikaanse CPAC-conferentie in Dallas. Tijdens de derde editie van CPAC Hongarije, vorig jaar, omschreef een Republikeins Congreslid het land als „een van de succesvolste modellen van toonaangevende conservatieve opvattingen en bestuur”. In een videoboodschap noemde Trumps voormalige chef-strateeg Steve Bannon Hongarije „een inspiratiebron voor de hele wereld”. Kevin Roberts van de Heritage Foundation heeft, in weerwil van de analyse die zijn eigen instituut heeft gemaakt van het Hongaarse landsbestuur, het moderne Hongarije geprezen als „niet zomaar een model voor moderne staatskunde, maar hét model”.

Illustratie Lynne Brouwer

Wat is dit dan voor model, dat zo veel bewondering oogst? Op de eerste plaats heeft het niets van doen met moderne staatskunde. Het is een zeer oude, zeer bekende blauwdruk voor een autocratische machtsovername, die is gehanteerd door zowel rechtse als linkse leiders, van Recep Tayyip Erdogan tot Hugo Chávez.

Na Orbáns herverkiezing in 2010 heeft hij stelselmatig ambtenaren vervangen door loyalisten; economische drukmiddelen en regelgeving ingezet om de vrije pers de mond te snoeren; universiteiten hun onafhankelijkheid ontnomen en er zelfs een gesloten; het rechtssysteem gepolitiseerd; en meer dan eens de grondwet aangepast voor zijn eigen electorale gewin.

Spreekbuis van Rusland

Tijdens de coronapandemie verleende Orbán zichzelf noodbevoegdheden, die hij tot op de dag van vandaag heeft gehouden. Hij is openlijk banden aangegaan met Rusland en China, heeft zich op EU-vergaderingen doen gelden als spreekbuis van het Russische buitenlandbeleid en heeft schimmige Chinese investeerders toegang geboden tot zijn land.

Deze autocratische overname is precies waar onder meer Bannon en Roberts zo’n bewondering voor koesteren, en het is precies wat ze nu zelf proberen te bewerkstelligen in Amerika. De uitholling van het ambtenarenapparaat is al gaande, de druk op de pers en de universiteiten wordt opgevoerd en er wordt ook al gesproken over grondwetswijzigingen.

Maar we horen de pleitbezorgers van deze ideeën zelden over hoe het de Hongaarse economie is vergaan, of de gewone Hongaar, toen die wijzigingen eenmaal waren doorgevoerd. Evenmin kijken ze naar de tegenstellingen tussen Orbáns retoriek en de realiteit van zijn beleid. Orbán heeft het bijvoorbeeld heel veel over het weren van migranten, maar op zeker moment heeft zijn regering visa verstrekt aan willekeurig welke inwoner van een land buiten de EU, als diegene voor 300.000 euro aan staatsobligaties kocht van geheimzinnige offshorebedrijven.

Orbán heeft de mond vol van familiewaarden, al geeft zijn regering per hoofd van de bevolking minder uit aan gezondheidszorg dan welk ander EU-land ook, en al heeft hij de toegang tot ivf aan banden gelegd. En dan is er nog het beruchte geval van een man die seksueel misbruik van kinderen in tehuizen bleek te hebben toegedekt, maar die van Orbán evengoed gratie kreeg.

Orbán praat ook graag over ‘het volk’, terwijl hij zijn vrijwel absolute macht niet gebruikt om de Hongaarse welvaart te bevorderen maar om nog meer geld toe te spelen aan een klein groepje rijke zakenlieden, van wie sommige familie van hem zijn. In Boedapest worden deze oligarchen soms NER genoemd, of NER-mensen, of NERistani – bijnamen die zijn afgeleid van Nemzeti Együttmuködés Rendszere, ofwel het Systeem van landelijke samenwerking, de Orwelliaanse naam die Orbán zijn politieke systeem heeft gegeven. Deze NERistani profiteren direct van hun nauwe banden met de leider. Direkt36, een van de weinige overgebleven teams van onderzoeksjournalisten in Hongarije, heeft onlangs een documentaire gemaakt, The Dynasty, waarin onder meer is te zien dat aanbestedingen voor staats- en EU-contracten vanaf ongeveer 2010 bewust zo zijn opgezet dat Elios Innovatív, een energiebedrijf dat deels in handen is van Orbáns schoonzoon István Tiborcz, de opdrachten in de wacht zou slepen. De EU heeft uiteindelijk 35 contracten onderzocht en in vele daarvan onrechtmatigheden aangetroffen, naast bewijzen van belangenverstrengeling. (In een verklaring uit 2018 zei Elios dat hij alle wet- en regelgeving had nageleefd, wat ongetwijfeld waar is; het punt van dit systeem is nu juist dat het allemaal legaal is.)

Gasinstallateur

Dit is slechts een van de vele verhalen die Hongaren elkaar vertellen, maar niet in het openbaar. The Dynasty gaat ook over het Kisfaludy Tourism Development Programme, dat het toerisme diende te bevorderen en daartoe 316 miljard Hongaarse forinten (860 miljoen dollar) aan subsidies mocht verdelen. Twee derde daarvan ging naar 0,5 procent van de aanvragers; bijna een vijfde ging naar projecten waar Tiborcz iets mee van doen had, of mee van doen zou krijgen. Niet dat Tiborcz de enige is die zich mag verheugen in de vrijgevigheid van de overheid. Lorinc Mészáros, ooit de rijkste man van Hongarije, een gasinstallateur die later ondernemer is geworden, en tevens een oude vriend van de premier, heeft zijn rijkdom ooit toegeschreven aan „God, geluk en Viktor Orbán”.

Andere gunstelingen komen en gaan, al naar gelang Orbáns grillige voor- en afkeuren. Een Hongaarse zakenman zei ooit tegen me dat „je kunt merken wie in de gunst is en wie niet door te kijken welke ondernemingen floreren. Als je in de gunst bent, groeit je bedrijf. Als je eruit ligt, zal je bedrijf krimpen. Dat is binnen een jaar of twee merkbaar”.


Lees ook

Orbáns geschenk aan de wereld: een gratis recept voor de ‘illiberale staat

Viktor Orbán tijdens zijn bezoek aan Straatsburg deze week.

Dergelijke vormen van corruptie zijn, zoals gezegd, meestal legaal omdat de wetten, contracten en aanbestedingsregels zo zijn opgesteld dat die ruimte er is. En zelfs als bepaalde activiteiten illegaal zouden zijn, zouden door de overheid gecontroleerde aanklagers geen onderzoek instellen. De corruptie vindt plaats op een dermate grote schaal dat de rest van de economie erdoor wordt verstoord. De Hongaarse zakenman en een Hongaarse econoom met wie ik heb gesproken – en die beiden absoluut anoniem wilden blijven, uit angst voor represailles – hadden onafhankelijk van elkaar berekend dat NERistan zo’n 20 procent van de Hongaarse economie uitmaakt. Dat wil zeggen, zo legde de econoom me uit, dat 20 procent van de Hongaarse bedrijven niet draait „op basis van marktwerking, niet op basis van verdiensten, maar feitelijk op basis van loyaliteit”. De bedrijven hebben geen normaal personeelsbeleid en ze gebruiken geen echte businessmodellen, omdat ze niet zijn opgezet om efficiënt te zijn en winst te maken, maar om de kleptocratie te faciliteren – het doorsluizen van overheidsgeld naar de eigenaars van de bedrijven.

Niet dat het regime ooit zal toegeven dat de oligarchie een rol speelt binnen het systeem, of zelfs maar zal onderkennen dat Hongarije mogelijk aan de vooravond staat van een structurele crisis. Een andere Hongaarse econoom vertelde me dat Orbán altijd „een stralende toekomst” voorspelt, met „successen, onvoorstelbare successen”.

Amerika staan Hongaarse stagnatie, Hongaarse corruptie en Hongaarse armoede te wachten

„Schenk ons alstublieft uw vertrouwen”, zei Orbán begin 2023 tijdens zijn jaarlijkse toespraak. „Gelooft u mij: tegen het einde van dit jaar zal de inflatie niet langer dubbele cijfers bedragen.” Maar in 2023 bedroeg de jaarlijkse inflatie dik 17 procent. In 2024 voorspelde de regering een economische groei van 4 procent; de werkelijkheid was 0,6 procent. Wie met tegengeluiden komt, zal vermoedelijk nauwelijks gehoord worden. Onafhankelijke economen worden zelden gevraagd in televisieprogramma’s en ze komen ook amper aan bod in de verschillende door de regeringspartij gecontroleerde media. In februari 2024 heeft het regime de Soevereiniteits Beschermings Dienst in het leven geroepen, een sinister orgaan dat onafhankelijke Hongaarse organisaties intimideert en zwartmaakt. Sinds de Amerikaanse verkiezingen en de aanval op USAID heeft deze dienst haar inspanningen verdubbeld. De dienst richt zijn pijlen onder meer op de Hongaarse tak van Transparency International, de anticorruptieonderzoeksgroep, en op het portal voor onderzoeksjournalistiek Atlatszo.hu – en op welke instelling dan ook die de waarheid zou kunnen vertellen over hoe het land werkelijk functioneert.

Pronken met rijkdom

Maar voor wie bereid is te kijken is die waarheid overal zichtbaar, aangezien de gunstelingen van dit corrupte systeem er geen enkel probleem mee hebben om te pronken met hun rijkdom. Toen ik tegen een Hongaarse vriend begon over alle glimmende hotelgevels in de binnenstad van Boedapest, snoof hij: „Ja, wat wil je, daar wonen al die NER-lui. Die willen dat alles blinkt.” Bovendien hebben ze zelf een groot deel van die hotels in bezit. In The Dynasty, de documentaire, zitten ook beelden van de Hongaarse elite die feest in clubs en paleizen. De film is binnen een maand meer dan 3 miljoen keer bekeken, wat veel is voor een land met 9,6 miljoen inwoners. In de duizenden reacties op YouTube worden de Direkt36-journalisten bedankt dat ze de ‘echte waarheid’ hebben getoond, die nergens anders is te zien.

Hongarije is in veel opzichten haast het tegenovergestelde van Amerika: het land is klein, arm, homogeen. Maar de film riep bij mij een angstig voorgevoel op. Terwijl Elon Musk, die door de overheid is ingehuurd, het ambtenarenapparaat ontmantelt en beslissingen neemt over de ministeries die hem reguleren; terwijl de FBI en het ministerie van Justitie worden overgenomen door partizanen die nooit hun collega’s zullen vervolgen voor corruptie; terwijl inspecteurs-generaal worden ontslagen en wetgeving over belangenverstrengeling aan de laars wordt gelapt, tolt Amerika in sneltreinvaart richting Hongaars populisme, Hongaarse politiek en een Hongaars rechtssysteem. Dat betekent ook dat ons Hongaarse stagnatie, Hongaarse corruptie en Hongaarse armoede staan te wachten.

Dit artikel stond eerder in The Atlantic en werd geselecteerd en vertaald in samenwerking met 360 Magazine.




Related Posts

Column | Lentekriebelsnota

Mijn vrouw zei: „Kom nou slapen!”, maar daar moest ik even niet aan denken. Ik was te strijdbaar. Daarbij was het de vraag of ik wel had kunnen slapen. Als Caroline (met dat ei in haar bh), onze premier Geert, drammerige Dilan en ‘hulppieter’ Nicolien er alles voor over hebben om ons land door een zeer woeste storm te loodsen, wie ben ik dan om lui te gaan liggen tukken. Volgens mij is er niemand naar bed gegaan. En helemaal niet toen iedereen hoorde dat onze Dickie na het bijwonen van een zinderend staatsbanket ook nog even langs was gekomen.

Terwijl hij natuurlijk best wel moe was na drie uur diplomatieke prietpraat. Ik denk wel dat hij veel binnenpret had over die Omaanse vierdaagsemedaille voor onze kroonprinses. En veel vragen. Waarom kreeg ze dat kreng? Wat heeft ze ervoor gedaan? En hebben ze daar in die woestijn geen principiële handtekeningentroela zoals onze Marjolein? Dat was natuurlijk wel grappig geweest, als daar ook een Fabertje het op dit gebied voor het zeggen had gehad en dat die keihard had geroepen: „Daar ga ik niet aan beginnen. Wat heeft die snotmeid tot nu toe gedaan? Een champagnefles kapot gegooid tegen de romp van een schip en in Madrid in een schooltuintje vol tulpen een lapje van een derderangs onzinmonument getrokken. Nee, eerst presteren!” Maar dat soort types hebben ze daar niet. In elk geval niet in de regering.

Zal Dickie het met onze koning en de sultan nog over de democratie hebben gehad? Of heeft hij zich, net als u en ik, een beetje neergelegd bij de huidige stand van zaken in de wereld waar deze staatsvorm beschimmeld en achterhaald lijkt. De sultan is overigens wel een zeer veelzijdig man. Hij is in zijn landje het staatshoofd, de premier, de minister van Defensie, minister van Buitenlandse Zaken en opperbevelhebber van de strijdkrachten. Kortom: geen uitzendkracht. Eigenlijk een soort Trump. Die dit zelf nog niet bereikt heeft, maar dat duurt niet lang meer. Donald trekt zich lekker nergens iets van aan. Hij lacht het Hooggerechtshof uit, knevelt de vrije pers, zegt wat de universiteiten moeten onderwijzen en vooral aan wie, bepaalt wat er in de musea mag hangen, bemoeit zich met de wetenschappers, schopt de buitenlanders zijn land uit en maakt zijn politieke tegenstanders en hun advocaten monddood. Ik vrees dat Poetin inmiddels stikjaloers is.

Maar ik denk ook dat ons Schoofhondje daar in dat zijkamertje toch zachtjes heeft zitten mijmeren. Over de simpele vraag: zou het kind dat hij ooit was trots zijn op degene die hij uiteindelijk is geworden?

Op dat moment kwam mijn bezorgde vrouw naar beneden met de dwingende vraag of ik toch niet zo langzamerhand naar bed kwam. Ik was geen zeventien meer.

Maar ik was bikkelhard. Solidair met de ploeterende volksvertegenwoordigers en natuurlijk ook met de jongens en meisjes van de pers, die de tijd roddelend moesten doden en het smeuïgste politieke nieuws niet mogen vertellen. En natuurlijk solidair met die andere miljoenen aan hun computer gekluisterde landgenoten, die echt wilden weten wie er ging winnen: de Lely- of de Nedersaksenlijn? En welk probleem het verst wordt doorgeschoven: stikstof of klimaat? En hoeveel miljard gaat de zorg bloeden?

De laatste uurtjes vermaakte ik op mijn telefoon met de deskundige vakminister Barry Madlener die dinsdag met een 130-bordje liep te zwaaien en een dag later aan kinderen vertelde dat ze daarom op de fiets een helm moeten dragen. Want ouders worden weer Max Verstappens.

Toen kwam uiteindelijk het verlossende moment. Het was inmiddels half elf ’s morgens. Ze waren eruit. En ze waren trots. Apetrots. Ik vroeg me af hoe zo’n zaaltje na 25 uur rechts gereutel ruikt en of Caroline dat eitje ondertussen opgepeuzeld had. Ik vertelde mijn vrouw dat ik ging slapen, maar dat ze me voor negen uur wakker moest maken. Dan begon namelijk Manchester United-Olympique Lyon en dat zou weleens een hele leuke wedstrijd kunnen worden. Echte spanning. Daar was ik aan toe.


Opinie | Bacon: de ultieme VVD-snack

In een soort fotohokje met roze behang en rode hartjes stelt Dilan Yesilgöz zichzelf op Valentijnsdag de vraag: waar hou ik allemaal van? Van honden, oké. Van haar man, tuurlijk. En ook van… hotdogs en bacon. Het filmpje werd gedeeld via de socialemediakanalen van de VVD, de volgende dag trakteert Yesilgöz ons via haar eigen Instagram op een selfie met een cocktail waarin een reep gedroogd en gezout varkensvlees drijft: „Omdat bacon alles goed maakt”, staat erbij, „ik neem een bacon cocktail op jullie. Hoe ziet jullie weekend eruit?”

Misschien was het een soort kinderlijke fase, zoals mijn neefje nu helemaal opgaat in Paw Patrol. Maar vorige week was daar opeens VVD-prominent Klaas Dijkhoff, die op zijn Facebook, zijn Instagram en zijn LinkedIn dezelfde foto deelde van een broodje hotdog met bacon. Voedsel fotograferen is een vak, dus laten we hem vergeven dat het geheel er nogal onsmakelijk uitziet. We krijgen er een heel verhaal bij: dat hij een vegahotdog had besteld met echte bacon, dat de hotdogtent ‘m nog had gebeld of hij dat inderdaad wilde, dat hij niet had opgenomen en dat ze de bacon er nu in een los bakje bij hadden gedaan en dat hij dat helemaal super vond: „Te vaak wordt vlees/vega als een absolute zaak voorgesteld. ‘Ben je vegetariër?’ is dan de vraag als je een plantaardige hotdog bestelt. Nou, ik bén iemand die graag lekker eet. En als de vega-worst lekker is, dan is die lekker. En als de bacon er lekker bij is, dan is dat ook lekker”.

Zo redeneert Dijkhoff nog een poosje door en drie LinkedInnerige alinea’s verder is zijn bestelling een metafoor voor de ideale samenleving: „Links en rechts komen dichter bij elkaar als we niet eisen dat de ander tot het uiterste gaat.”

Alsof het gaat over katholieken en protestanten in het Belfast van de jaren tachtig, wil Dijkhoff bruggenbouwer zijn tussen vleeseters en vegetariërs. Dat punt maakt hij vaker; in 2020 vertelde hij al aan de Volkskrant dat hij vegetarische hamburgers met echte bacon eet. Daar kijken mensen heel gek van op, maar Dijkhoff vindt – schrik niet! – dat dat dus gewoon wél kan. Zijn tegeltjes-waardige conclusie destijds: „Als je er geen principe van maakt, wordt gedragsverandering makkelijker.”

Bacon was, zoals we dat in 2010 noemden: epic

Mark Rutte ging eens op de foto met een rundercarpaccio XXL en relativeerde zijn klimaatambities door te zeggen dat we „wel gewoon moeten kunnen blijven barbecueën”, maar de nieuwe garde richt zich nu dus op bacon. Dat voelt aan de late kant: rond 2010 was bacon een ware internet-rage, YouTubers maakten gigantische burgers met stapels bacon, er was baconmerchandise, er waren memes, bacon was, zoals we dat dan noemden: epic. Maar die hype is voorbij, dus wat willen VVD’ers in deze tijd uitstralen met dat gekoketteer met bacon?

Varkensvlees duikt ook al eeuwen op als symbool in religieuze en culturele conflicten. Nadat de islamitische Moren waren verdreven, controleerde de Spaanse inquisitie bijvoorbeeld al of mensen wel christelijk leefden. Omdat moslims en joden geen varkensvlees mogen, was het een teken van loyaliteit aan de christelijke overheerser als je het wel at. Het verhaal gaat dat er zelfs bewust reuzel (niervet van het varken) in koekjes werd verwerkt, zodat niemand een koekje zou weigeren behalve om religieuze redenen.

En die betekenis heeft varkensvlees altijd gehouden. In 2014 probeerde de extreemrechtse Franse politicus Jean-Marie Le Pen bijvoorbeeld schoollunches zónder varkensvlees voor moslimkinderen te verbieden. Bij extreemrechtse protesten bij moskeeën en AZC’s is de afgelopen jaren vaak bacon of ander varkensvlees meegenomen ter provocatie.

Als een politicus zo nadrukkelijk koketteert met welk product dan ook, dan wil-ie daar iets mee zeggen. En bacon heeft veel weg van de ultieme VVD-snack; van wat de partij wil uitstralen. Semi-luxe, maar toch voor iedereen, niet duurzaam, wel dierenleed en dus een beetje fout en misschien daarom juist extra lekker. Een guilty pleasure, zoals De Toppers in Concert of 130 op de snelweg. En zoals altijd berust elke gelijkenis met bestaande gebeurtenissen en/of personages uit extreemrechtse hoek op louter toeval.


Wat vindt NRC | Visieloze koehandel rondom de Voorjaarsnota bevestigt het wantrouwen van een coalitie in campagnestand

Een briljant staaltje campagnepolitiek. Zo is de wanvertoning rondom de deze week uitonderhandelde Voorjaarsnota met een cynische blik nog het best te omschrijven. Na een marathonsessie van 25 uur onderhandelen (lees: heroïek) kwamen de afgematte fractievoorzitters woensdagochtend uit het ministerie van Financiën gelopen. Allemaal met cadeautjes in hun mandje voor de eigen achterban. Extra geld voor defensie voor de VVD, boeren, spoor en wegen voor BBB, een ‘boodschappenbonus’ (eigenlijk een hogere huurtoeslag) voor de PVV en iets met bestaanszekerheid voor NSC. Er werd voor miljarden verspijkerd om al dit moois veilig te stellen. Wie de rekening daarvoor betaalt, bleef daarna dagenlang onduidelijk. Op zijn zachtst gezegd een onwenselijke situatie.

De jaarlijkse begrotingscyclus is bij uitstek gebaat bij controleerbaarheid, transparantie en een ijzeren ritme. Anders dan politieke botsingen over ideologie, heeft de begroting daadwerkelijk effect op de economische stand van het land. Toegeven aan de wensen van de een, leidt vaak tot een verslechtering van de positie van de ander. Gratis geld bestaat niet, en er gelden langjarige en Europese afspraken die de inkomsten en uitgaven van het rijk begrenzen. Een begrotingstekort is geen mening.

Dat dit kabinet daar de hand mee licht, blijkt wel uit het feit dat tot vorige week de Eerste Kamer nog goedkeuring moest geven aan een aantal departementale begrotingen voor het al vier maanden lopende begrotingsjaar. Met veel kunst- en vliegwerk kwam dat bijna allemaal goed, ook omdat sommige fracties in de senaat het domweg niet aandurfden een lopende begroting weg te stemmen. Chaos troef op financieel-economisch terrein.

Dat de onderhandelingen over de Voorjaarsnota deze week onder hoogspanning stonden, was geheel en al aan de coalitie zelf te wijten. Sinds de Miljoenennota van vorig jaar, zijn er voor vele miljarden aan wijzigingen aangebracht in de plannen. Deels door gewijzigde politieke inzichten (de btw op cultuur en media bijvoorbeeld), deels door tegenvallers (asiel) en deels door een veranderde werkelijkheid (defensie). Grote gemene deler bij de parlementaire behandeling van die onderwerpen was het gemak waarmee enerzijds een besluit werd teruggedraaid en anderzijds de rekening daarvoor werd doorgeschoven. De optelsom van al dat opportunisme was de gordiaanse knoop waarmee de Voorjaarsnota-onderhandelingen werden opgescheept.

Zo op het oog is het knap dat de vier partijen hun zelfgecreëerde probleem hebben weten op te lossen. Maar dat is schijn. De echt grote besluiten (klimaat, stikstof) zijn wederom doorgeschoven. Ook loopt het tekort meer op dan het Centraal Planbureau had berekend, omdat niet uitgegeven miljarden niet in ‘het saldo’ lopen, maar in latere jaren alsnog worden uitgegeven (de beruchte ‘kasschuif’).

Problematischer nog dan dat, is de manier waarop er onderhandeld is. De vier partijen kozen ervoor om alleen met minister Eelco Heinen (Financiën, VVD) om de tafel te gaan, en andere bewindslieden buiten de gesprekken te houden. Het gevolg was dat zij donderdagochtend pas hoorden of zij er geld bij kregen of juist moesten inleveren. Het leidde tot verwarring en teleurstelling, niet alleen in de ministersploeg, maar ook bij bijvoorbeeld provincies die toegezegde gelden voor een Lelylijn zagen verdampen ten gunste van een Nedersaksenlijn en een paar N-wegen.

Wie inzoomt op de plannen, ziet dat ze wel degelijk pijn doen. De inkomstenbelasting gaat omhoog, net als de vermogensbelasting, het middelbaar onderwijs krijgt minder geld voor het helpen van kansarme kinderen, de werkloosheidsuitkering wordt met een half jaar ingekort, gratis kinderopvang uitgesteld, er verdwijnt 600 miljoen uit het Klimaatfonds en met de kaasschaaf moeten alle departementen de stijgende kosten voor inflatie deels zelf opvangen.

Het extraparlementaire experiment van deze coalitie loopt tegen zijn eigen grenzen aan, of is daar al doorheen. Het willens en wetens weghouden van vakministers, die met steun van hun ambtelijk apparaat wél weten hoe bezuinigingen of investeringen uitpakken, leidt tot ad-hoc-politiek die vaak meer kwaad dan goed doet. Visieloze koehandel zonder de echte consequenties daarvan te willen openbaren. Premier Schoof kon na afloop niets anders dan met zalvende woorden de eenheid benadrukken. Verder dan: „het kabinet is wederom net niet gevallen” lijkt hij niet te komen.

Wat resteert is het beeld van een coalitie die permanent in de campagnestand lijkt te staan. Het bedienen van de eigen achterban wordt boven het landsbelang geplaatst. Ook deze Voorjaarsnota is een toonbeeld van gestold wantrouwen: pakken wat je pakken kunt voordat de boel in elkaar stort. Zolang die dreiging boven elke onderhandeling hangt, blijven PVV, VVD, NSC en BBB vechten om electoraal aantrekkelijke kruimels. Het land is daar niet bij gebaat.