Opinie | Stemmen voor het land van je (groot)ouders – hoe loyaal ben je?

De 3,4 miljoen stemgerechtigde Turken in de diaspora vertegenwoordigen drie procent van het totale Turkse electoraat. En gezien de nipte marge in de opiniepeilingen tussen de twee belangrijkste kandidaten, de zittende Turkse president Recep Tayyip Erdogan en de oppositiekandidaat Kemal Kiliçdaroglu, rust de verantwoordelijkheid voor de politieke toekomst van Turkije in belangrijke mate ook op hun schouders. Wint de kandidaat van de verenigde oppositie, de sociaal-democraat Kiliçdaroglu, dan komt er een einde aan het 21-jarige autoritaire bewind van de religieus-conservatieve president Erdogan. De oppositie, verenigd in ‘de Tafel van Zes’, wil de rechtsstaat herstellen, politieke opponenten van Erdogan uit de gevangenis vrijlaten, de banden met de Europese Unie aanhalen en het presidentiële systeem, waaruit alle checks and balances zijn verdwenen, weer inruilen voor een parlementair systeem.

Er staat zondag, met de presidents- en parlementsverkiezingen, dan ook ongekend veel op het spel. De uitslag bepaalt, een eeuw na de oprichting van de Turkse republiek in 1923, welke politieke afslag het land neemt. Een afslag die, naar het zich laat aanzien, met een uiterst geringe marge zal worden afgedwongen. Dat geeft een extra lading aan deze toch al zeer beladen verkiezingen. Elke stem telt en nog sterker dan bij eerdere verkiezingen, ook de stem van de Turken in de diaspora.

Nederland telt 250.000 Turkse stemgerechtigden, die tussen 29 april en 8 mei in vier steden naar de stembus konden. Recent onderzoek van het onderzoeksinstituut Clingendael naar het Turkse diasporabeleid wijst uit dat 44 procent van de Turkse Nederlanders van plan was om te stemmen bij Turkse verkiezingen. De opkomst in 2018 was 47 procent en 63 procent daarvan stemde voor de regerende AK-partij van president Erdogan. Verreweg het merendeel van de mensen die zich sterk vereenzelvigen met Nederland bleven thuis. Waarom zou je stemmen voor een land waar je geboren noch getogen bent?

Duivels dilemma

Maar juist deze groep voelde, nu er zoveel op het spel staat in Turkije, de afgelopen maanden een grote druk – vanuit Turkije maar ook vanuit de Turkse diaspora – om van hun principes af te wijken en deze keer wel te gaan stemmen ‘Vote for change! Help ons om een einde te maken aan het autoritaire bewind van Erdogan’. Ze werden meegezogen in de verantwoordelijkheid voor de politieke toekomst van het herkomstland van hun (groot)ouders.

Erdogan weet bij zijn achterban in Europa een gevoel van verbondenheid en identiteit met Turkije aan te spreken

Een duivels dilemma voor menigeen. Juist omdat ze tegelijkertijd de argumenten van een deel van de Turken in Turkije onderstrepen dat het vreemd is dat mensen die er niet wonen, meebeslissen over de toekomst van het land. Door de torenhoge inflatie zijn hun euro’s op vakantie in Turkije meer waard en ze gaan niet gebukt onder de tanende democratie in het land.

Maar het zijn wel argumenten die ook voor de Turken in de diaspora die op Erdogan stemmen, opgaan. De president weet bij zijn achterban in Europa een gevoel van verbondenheid en identiteit met Turkije aan te spreken. Die reikt verder dan hun moslim-identiteit. Het is mede gebaseerd op de jarenlange economische groei in Turkije, de uitbreiding van de infrastructuur en de assertieve manier waarop hij het land op de wereldkaart heeft gezet.

Onvermijdelijke erfenis

Terwijl afgelopen zondagavond in het Turkse stemlokaal in de RAI in Amsterdam waarnemers van verschillende Turkse politieke partijen met elkaar op de vuist gingen, zond de publieke omroep de documentaire Mijn Turkse stem van de Nederlands-Turkse documentairemaker Suzan Yücel uit over dat duivelse dilemma. De sfeer in de RAI was zo grimmig dat de mobiele eenheid werd ingezet, met honden en al. Met die rellen laaide ook de discussie weer op dat de Turkse politiek niet op Nederlandse bodem moet worden uitgevochten. Ook de Nederlandse regering liet zich in die bewoordingen uit. Hoe terecht ook, vanaf dat moment richtte de aandacht in Nederland zich eenzijdig op de uitwassen.

Lees ook deze reportage: Met bussen tegelijk naar Deventer: ‘Deze mensen stemmen allemaal op Erdogan’

Nu er steeds meer mensen in Nederland zijn die ook een connectie hebben met een ander land, zwengelt Yücel een urgent thema aan. De documentaire legt bloot hoe complex het is om opgezadeld te zijn met twee harten: een Nederlands en een Turks hart. De onvermijdelijke erfenis van de keus van de (groot)ouders om te emigreren.

Maar ze laat ook zien dat het moeilijk kiezen is tussen die twee harten. Uit de gesprekken na afloop van de voorvertoning van de documentaire enkel dagen eerder in Pakhuis de Zwijger bleek dat menig aanwezige – veelal hoogopgeleide tweede en derde generatie Turkse Nederlanders – daar bij deze Turkse verkiezingen ook mee worstelt. Wijk je, nu er zoveel op het spel staat in Turkije, af van je eigen principes?

Niet zwart-wit

De Turkse stembusslag bewijst andermaal dat voor mensen met een bi-culturele identiteit loyaliteit aan een land beslist geen zwart-wit-verhaal is, maar een kwestie van context. We zien het ook bij voetballers met een bi-culturele identiteit. Voor welk nationaal team kom je uit bij het wereldkampioenschap voetballen: voor het land waar je bent geboren en dat je in belangrijke mate heeft gevormd, of voor het land van je (groot)ouders? Ook dan is er geen eenvormig antwoord. De Nederlands-Marokkaanse Dries Bousatta legde ooit uit dat hij destijds voor Oranje koos maar als hij opnieuw de keuze moest maken, hij voor Marokko zou kiezen. Hij ervoer steeds minder dat hij welkom was in Nederland.

Het getuigt van durf van Turkse Nederlanders om in het huidige Nederland, waar in het maatschappelijke debat een sterke rol is weggelegd voor identiteitspolitiek en botsende waardenoriëntaties, publiekelijk de ruimte te claimen om over de motieven waarom ze wel of niet voor Turkije stemmen te praten. Ook al identificeren ze zich met Nederland, hun bi-culturele identiteit vraagt om een sterk besef van waartoe ze zich op welk moment verhouden en waarom? Afwegingen die vervlochten zijn met hun afkomst. De documentaire Mijn Turkse stem is naast een eigen zoektocht ook een oproep aan Nederland: zet het begrip loyaliteit aan een land in een breder licht.