Opinie | Steeds meer parkinson: verleen geen vergunning voor glyfosaat

Het aantal mensen met een progressieve hersenziekte zoals parkinson of alzheimer is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Parkinson is momenteel de snelst groeiende neurologische ziekte ter wereld – men spreekt over een parkinsonpandemie. In Nederland is het aantal mensen met parkinson de afgelopen tien jaar met 30 procent toegenomen.

De groei wordt in belangrijke mate veroorzaakt door vervuilende stoffen in onze omgeving, zoals pesticiden. Boeren hebben een sterk verhoogd risico op parkinson; hetzelfde geldt voor omwonenden van landbouwpercelen. Uit onderzoek blijkt dat mensen gemiddeld jonger parkinson krijgen als ze zijn blootgesteld aan pesticiden. Dit effect neemt toe naarmate mensen langer of aan hogere doses pesticiden zijn blootgesteld. In Frankrijk is het risico op parkinson onder wijnboeren die zijn blootgesteld aan pesticiden ruim tweeënhalf keer verhoogd; de ziekte geldt daar als beroepsziekte.

Deze vrijdag wordt in Europees verband gestemd over de verlenging van de handelsvergunning voor glyfosaat, een onkruidverdelger. Ondanks inspanningen van minister Piet Adema (Landbouw, CU) voor een tegenstem zal Nederland zich onthouden van stemming, maakte het kabinet dinsdag bekend. Die verlenging van de vergunning zou er niet moeten komen.

Ernstige tekortkomingen

Glyfosaat is een omstreden middel, dat wordt geassocieerd met verlies van biodiversiteit en bijensterfte. Daarnaast zijn er groeiende aanwijzingen dat het gebruik van glyfosaat risico’s met zich meebrengt voor de volksgezondheid, en bijvoorbeeld kanker veroorzaakt. Velen van ons worden dagelijks blootgesteld aan glyfosaat; uit Europees onderzoek bleek dat glyfosaatresiduen aanwezig zijn in de ontlasting van 70 procent van de deelnemers.

We kunnen momenteel niets zeggen over de veiligheid van glyfosaat in relatie tot parkinson. Dit komt omdat het huidige toelatingsbeleid, dat in Europees verband is georganiseerd door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA), ernstige tekortkomingen heeft.

Zo is het huidige onderzoek naar schadelijkheid voor de hersenen veel te onbehouwen. Proefdieren worden blootgesteld aan pesticiden, en het risico op hersenschade wordt hoofdzakelijk beoordeeld aan de hand van het optreden van uiterlijk waarneembare neurologische symptomen bij het proefdier. Omdat de hersenen over een grote reservecapaciteit beschikken, treden deze symptomen echter pas op bij uitgebreide schade, namelijk wanneer zo’n 60 tot 70 procent van de zenuwcellen in het bij parkinson betrokken hersengebied zijn beschadigd. Als bijvoorbeeld 40 procent van die cellen zijn afgestorven ziet het proefdier er nog kerngezond uit, maar is het onderzochte bestrijdingsmiddel allesbehalve veilig.

Er is een biologisch plausibel verband tussen glyfosaat en parkinson

Deze tekortkoming werd al jaren onderkend door internationale experts van onafhankelijke onderzoeksinstituten, maar inmiddels ook door de EFSA zelf. Een EFSA-werkconferentie concludeerde in september 2022 dat er „brede consensus” was dat de huidige procedures voor toelating ons waarschijnlijk „onvoldoende inzicht” geven in „de werkelijke neurotoxische effecten van bepaalde pesticiden op de substantia nigra” – de diepgelegen hersenkern – en ons daardoor „onvoldoende beoordeling” geven van het risico op het ontwikkelen van parkinson bij blootstelling aan de mens.

Er is dus sprake van een ‘data gap’ als het gaat om glyfosaat en het risico op parkinson en andere neurodegeneratieve ziekten, maar dit kennishiaat komt in het dossier over de herbeoordeling van glyfosaat ten onrechte geheel niet aan bod.

Lees ook dit opiniestuk: Zaai geen nodeloze paniek: sta glyfosaat toe

Hoge concentraties

Een tweede zorg is dat de glyfosaatdosering in de tot op heden gebruikte dierexperimenten waarschijnlijk veel te laag was, en niet representatief voor het dagelijks leven. Bij de experimenten wordt uitgegaan van glyfosaatconcentraties zoals deze de mens bereiken na blootstelling via de voeding. Glyfosaat wordt echter kilometers door de lucht verplaatst, en is bijvoorbeeld in Duitsland aangetroffen in beschermde natuurgebieden. In de huizen van boeren, maar ook in die van omwonenden, bevinden zich hoge concentraties van glyfosaat en andere pesticiden in het huisstof, en dit leidt tot blootstelling via de huid en via de ademhaling. Ook deze toegangsroutes en deze hoge concentraties moeten nadrukkelijk worden meegenomen bij de beoordeling van het risico van glyfosaat op hersenschade.

Ten slotte zijn er zorgen over het feit dat veel onderzoek naar glyfosaat is uitgevoerd door de industrie zelf. Journalisten hebben ontdekt dat de industrie relevante bevindingen weglaat uit het beoordelingsdossier. In het specifieke geval van glyfosaat is bijvoorbeeld een relevante studie weggelaten, in augustus in NRC beschreven, waarin een verband werd gelegd tussen blootstelling aan glyfosaat en neurotoxiciteit bij jonge ratten die in de baarmoeder werden blootgesteld. Ook deze studie toont dat glyfosaat wel degelijk giftig kan zijn voor de hersenen, mits maar specifiek wordt gekeken naar relevante schade in de hersenen.

Er zijn concrete wetenschappelijke aanwijzingen dat glyfosaat een mogelijke oorzaak is voor parkinson. Dierexperimenteel onderzoek laat zien dat de voor parkinson relevante hersengebieden beschadigd raken na blootstelling aan glyfosaat. Ook zijn vier overtuigende gevallen beschreven van mensen bij wie blootstelling aan glyfosaat werd gezien als oorzaak van het ontwikkelen van hun parkinson. Onderzoek uit Amerika gaf aan dat mensen met parkinson die blootgesteld waren aan glyfosaat eerder overleden dan mensen met parkinson die niet blootgesteld werden. Een recente studie liet zien dat blootstelling aan glyfosaat gepaard ging met aanwijzingen voor hersenschade, gemeten aan de hand van het eiwit ‘neurofilament light protein’, wat een betrouwbare indicatie is voor hersenschade, onder andere bij parkinson en alzheimer.

Lees ook: De Europese Commissie wil omstreden glyfosaat nog eens 10 jaar toestaan

Serieus zorgen maken

Deze effecten werden gezien in de algemene bevolking, dus onder mensen die niet eens beroepsmatig werkten met glyfosaat. Is dit bewijs daarmee sluitend? Nee, maar het vormt wel degelijk voldoende bewijs dat sprake is van een zogenaamd biologisch plausibel verband tussen blootstelling aan glyfosaat en het risico op parkinson. Tezamen met de tekortkomingen in het toetsingskader en de snelle groei van parkinson is dit aanleiding om ons serieus zorgen te maken.

Het is teleurstellend dat het kabinet vrijdag niet tegen de verlenging van de handelsvergunning voor glyfosaat gaat stemmen, al onderkent het de tekortkomingen in de toelatingsprocedure en maakt het geld vrij voor nieuw onderzoek. Maar er is meer nodig. Nederland moet in Europa aandringen op snelle ontwikkeling van een verbeterd toetsingskader. En de Europese Commissie om een expliciete bevestiging vragen dat de goedkeuring van glyfosaat wordt ingetrokken als uit Nederlands onderzoek, of uit enig ander wetenschappelijk onderzoek, blijkt dat glyfosaat niet veilig is.

Parallel moet krachtig gewerkt worden aan alternatieven voor het gebruik van pesticiden. Hiermee beschermt Nederland de eigen bevolking tegen parkinson en andere gezondheidsrisico’s, en draagt het bij aan het afremmen van de parkinsonpandemie.