Uitspraken die ik vaak hoor in mijn spreekkamer: ‘als hij zin heeft in seks geef ik meestal maar toe, want als ik te vaak nee zeg gaat hij het misschien wel ergens anders halen’, ‘mijn man voelt zich afgewezen als ik geen seks met hem wil’, en ‘voor mij hoeft seks niet zo nodig, ik ben hier vooral omdat mijn man wilde dat ik hulp zocht omdat hij er last van heeft’. Veel vrouwen hebben nog altijd bar weinig te zeggen over wanneer, hoe vaak en hoe er seks is. Bovendien genieten ze er vaak minder van dan mannen. Vervolgens krijgen ze wel de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van diezelfde seks. Dat moet en kan anders.
Mannen proberen zich al heel lang de zeggenschap over de lichamen en de seksualiteit van vrouwen toe te eigenen, hierbij van oudsher geholpen door constructies als het huwelijk waarbinnen de man het voor het zeggen had en zijn echtgenote hem nakomelingen moest schenken, religies die mannelijke superioriteit predikten, een mannelijk kennis-, machts- en geweldsmonopolie, en door mannen opgestelde wetten en rechtspraak. Deze pogingen tot zeggenschap vormen de spil van het patriarchaat. Ze zijn de basis waarop de onderdrukking van vrouwen is geënt, maar vormen ook een systeem dat veel mannen in een seksueel keurslijf perst.
De erfenis van deze eeuwenlange ongelijkheid is een grote hoeveelheid onjuiste kennis en overtuigingen op het gebied van seksualiteit. Bewustzijn creëren helpt om afstand te kunnen doen van deze diepgewortelde maar onjuiste aannames, die tussen vrouwen en mannen een wig hebben gedreven. Te beginnen bij de grote misconceptie dat seks om voortplanting draait. Voortplanting werd lange tijd gezien als de grondslag van het huwelijk. Het zou daarbij de man zijn die bij de vrouw een kind verwekt. Seksuele gemeenschap gold voor vrouwen dan ook als een huwelijkse plicht, verkrachting binnen het huwelijk werd in Nederland pas in 1991 een strafbaar feit.
Het is niet verwonderlijk dat ontkenning van vrouwelijk seksueel genot nog altijd veel invloed heeft op onze hedendaagse seksualiteitsbeleving. Dit zien we onder meer terug in het wijdverspreide ‘heteroseksuele script’ dat ons van jongs af aan dicteert hoe een vrouw en een man seks moeten hebben met elkaar: penis-in-vaginaseks (ook wel penetratieseks of gemeenschap) met het orgasme van de man als hoofd- en einddoel. De man is hierbij de initiërende en handelende partij, en de vrouw de passieve en faciliterende partij. Met het oog op voortplanting wordt stimulatie van de penis door en ejaculatie in een vagina tijdens seks als essentieel gezien. Maar er zijn andere – voor heel wat vrouwen fijnere – manieren van seks.
Orgasmekloof
Het seksorgaan van vrouwen is namelijk helemaal niet de vagina – dat is het baringskanaal en dus relatief ongevoelig – maar de clitoris. En die wordt door alleen penis-in-vaginaseks vaak niet op de meest lekkere manier gestimuleerd. Daarvoor zijn vingers of een tong veelal geschikter. Maar deze clitorisstimulatie wordt binnen het script slechts als ‘voorspel’ gezien, dat dus ook best achterwege kan blijven. Het bestaan van een orgasmekloof – vrouwen hebben volgens onderzoek 30 tot 40 procent minder orgasmes dan mannen – is dan ook niet meer dan logisch. Dat werd niet als probleem gezien, omdat het voor de voortplanting geen verschil maakt of vrouwen een orgasme hebben of niet. Het orgasme bij vrouwen zou niet meer zijn dan een evolutionair nevenverschijnsel van het orgasme bij mannen. In die redeneertrant zou ook het orgasme bij mannen dan als ‘nutteloos’ kunnen worden bestempeld, want het orgasme en de zaadlozing zijn twee aparte fenomenen.
Lees ook
Psycholoog Marlene Werner wil de orgasmekloof én de plezierkloof dichten
Daarbij kan de orgasmekloof ook gedicht worden als mannen mínder orgasmes hebben. Een orgasme is immers geen noodzaak, maar iets waar je elke keer voor kunt kiezen.
De orgasmekloof ontstaat niet doordat vrouwen minder in staat zouden zijn tot een orgasme. Er bestaat alleen een groot kennishiaat dat hen daarin beperkt. Niet omdat deze kennis er niet was, maar omdat deze werd genegeerd. De anatomie en genotsfunctie van de clitoris zijn namelijk al honderden jaren geleden ontdekt: het seksorgaan van vrouwen is geen ‘klein knopje’, maar veel groter dan doorgaans wordt aangenomen. De clitoris en de penis ontstaan beide uit dezelfde gemeenschappelijke voorloper, en lijken dan ook erg op elkaar. Maar de clitoris is de enige van deze twee die puur en alleen is bedoeld voor seksueel genot.
Toch is dit genot vaak ver te zoeken. Want ook als er bij partnerseks wel stimulatie van de clitoris is, gebeurt dat nogal eens met de ‘kraslotstimulatie’ (hard en snel over alleen de top van de clitoris), veelal niet op een lekkere manier.
‘Mannelijke oerseksdrift’
Vanuit de misvatting dat het voor een man aangeboren en biologisch is om vaak penis-in-vaginaseks te willen zodat hij zijn zaad kan verspreiden, is de overtuiging ontstaan dat er een ‘mannelijke oerseksdrift’ bestaat. Dat kan ertoe leiden dat vrouwen zich onder druk gezet voelen, of daadwerkelijk onder druk worden gezet om seks te hebben. Ze doen het ‘voor hem’; hij doet, zij doet mee. Heel wat vrouwen hebben dan ook (veel) vaker seks dan dat ze er zelf naar verlangen, ze doen het voor hun partner.
Seks is nooit iets wat moet of hoeft, maar iets om te doen zolang het verlangen en genot er zijn
Seks binnen relaties kan zo verworden tot een mechanisch en doelgericht gebeuren op weg naar zijn ejaculatie, dat met een bepaalde frequentie moet plaatsvinden. Waarbij zij het saai, niet fijn of zelfs pijnlijk vindt, maar waarover ze zich dan niet zelden ook nog schuldig, abnormaal of zelfs ‘stuk’ voelt. En waarbij bij hem gevoelens van onzekerheid en afwijzing – en van daaruit frustratie of juist vermijding – op de loer liggen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data129080582-51f9d1.jpg|https://images.nrc.nl/EEo5Ux-LgfN2zlFozppROg3ZC7E=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data129080582-51f9d1.jpg|https://images.nrc.nl/g54s8l-D273B_OsjSYLnOup5QW4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data129080582-51f9d1.jpg)
Illustratie Sara-Noor ten Cate
Seks is nooit iets wat moet of hoeft, maar iets om te doen zolang het verlangen en genot er zijn. Waarbij het gaat om hoe hij of zij het ervaart, en waarbij penis-in-vaginaseks alleen gebeurt als beide partijen er echt naar verlangen. Met als eindpunt dan niet zijn orgasme, maar het moment waarop beiden er klaar mee zijn.
Lees ook
Ellen Laan wilde seks leuker maken voor iedereen, dus ook voor vrouwen
Door de ‘verplichte ejaculatie’, worden vrouwen ook nog eens opgezadeld met een risico op zwangerschap. Anticonceptie wordt vaak alleen als verantwoordelijkheid van de vrouw gezien, aan abortus wordt de betekenis toegekend dat een vrouw daarmee tekortschiet. Vrouwen krijgen zo de schande, schaamte en schuld van een ongewenste zwangerschap in de schoot geworpen, en mannen blijven buiten schot. Een zwangerschap is ook voor mannen bij de meeste keren seks niet de bedoeling, en het mannelijk aandeel van een conceptie kan prima worden voorkomen met condooms, een sterilisatie of door geen penis-in-vaginaseks hebben. Als mannen afscheid nemen van de drang om te ejaculeren en vrouwen van het idee dat hun vagina dit moet faciliteren, zal er ongetwijfeld ook een positief effect zijn op onbedoelde zwangerschappen.
Onbevredigd gevoel
Het mag duidelijk zijn: de aanname dat seks om voortplanting draait biedt weinig ruimte en mogelijkheden voor vrouwelijk genot. En kan ook mannen met een onbevredigd gevoel achterlaten, omdat de drang die ze zichzelf vaak hebben aangeleerd op seksueel gebied ook hun eigen genot in de weg staat.
Als voortplanting het doel zou zijn, dan zouden soloseks of seks tussen mensen die samen geen kinderen willen of kunnen krijgen, niet bestaan. Daarnaast is voor een individu seks niet noodzakelijk om te blijven leven. En ook voor het voortbestaan van de soort hoeft maar een beperkt deel van de mensheid een bevruchting tot stand te brengen, zelfs daarvoor is seks niet noodzakelijk. Voortplanting is dus niet het doel van seks, maar kan een gevolg zijn van in verbinding, afstemming en gelijkwaardigheid delen van verlangen en genot.
En trouwens, ook als voortplanting wél het doel van seks zou zijn, waarom zou het dan niet voor allebei lekker moeten zijn? We zullen het immers met elkaar moeten doen.
