Opinie | Rotterdamse haven is een museumstuk, geen koploper

Posted on September 13, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Fossiele energie Rotterdam is niet de ‘slimste’ haven ter wereld, zoals de pr van de haven claimt. In werkelijkheid is er geen reductie in emissies. Alleen de overheid kan innovatie opleggen, stellen Arnoud Lagendijk en Klaas Landsman.

13 september 2023 om 10:11

Leestijd 4 minuten

De Wereldhavendagen begin september waren weer een groot succes. Trots presenteerde de Rotterdamse haven zich, met zijn vier grote raffinaderijen (Shell, ExxonMobil, BP, Gunvor), twee kolencentrales (Uniper, Riverstone), de grootste kolenoverslag van Europe (EMO), marktleiders in de opslag en distributie van olie (Vopak, Vitol) en gas (Air Liquide), alsmede petrochemische bedrijven zoals Shell Chemie en ExxonMobil Chemicals. Dieselpluimen en helikopters trokken voorbij. De ’s avonds verlichte raffinaderij van Shell in Pernis is sprookjesachtig. Maar hoe verhoudt het industriecluster Rotterdam-Moerdijk, één van de grootste concentraties van fossiele industrie ter wereld, zich tot de klimaatcrisis en de energietransitie?

Gaat u maar rustig slapen. Al in 2007 ontvouwde oud-premier Ruud Lubbers het Rotterdam Climate Initiative, met als ambitie om Rotterdam de eerste ‘World Capital of CO₂-free energy’ te maken. Het Rotterdams klimaatakkoord uit 2019 geeft aan dat uitstoot van broeikasgassen in 2030 met minimaal 55 procent moet zijn gereduceerd en dat voor 2050 wordt gestreefd naar een CO₂-neutrale raffinage en chemie.

Volgens de Havenvisie 2030 is Rotterdam „koploper op het gebied van efficiëntie en duurzaamheid”, alwaar „toonaangevende bedrijven investeren in de meest moderne faciliteiten”. Websites en rapporten van alle genoemde bedrijven buitelen over elkaar heen van beloftes over de energietransitie en circulariteit.

In 2022 presenteerde burgemeester Ahmed Aboutaleb Rotterdam trots als „the living lab of climate adaptation, a showcase to the world” („het levende laboratorium van aanpassing aan het klimaat, een etalage voor de wereld”). Een toverwoord, vaak gebruikt door de recent teruggetreden topman Allard Castelein van het Havenbedrijf en door de publiek-private samenwerking SmartPort is: ‘slim’. Als Rotterdam nu maar de slimste haven ter wereld wordt, is alles opgelost.

Geen reductie

Word wakker. Al in 2011 vroegen onderzoekers van de TU Delft (Meyer, Nillesen en Zonneveld) zich al af of de Rotterdamse Haven zijn doelen op klimaatgebied kon waarmaken. Hun diplomatieke antwoord was „wellicht wat de ambities en intenties betreft, maar in de praktijk is er nog een lange weg te gaan”. Onderzoek van havendeskundigen als Harry Geerlings (NRC, 23/3), Walter Manshanden, en Vinzenz Bäumer Escobar, alsmede van journalistieke platforms als Follow the Money (Ties Joosten, Jan Daalder e.a.), Vers Beton (Zuza Nazaruk, Adrián Estrada, Felix Voogt), en Vice (Vatan Hüzeir) bevestigt dat het sindsdien geen haar beter gaat en dat de meeste beloftes in een ironische inversie van het Feyenoord-lied ‘geen daden maar woorden’ zijn.

Er is tot nu toe geen sprake van een structurele reductie in emissies. Rotterdam blijft de grootste kolenhaven van Europa. Het PORTHOS-project om CO₂ op te slaan in lege gasvelden onder de Noordzee, lost, als het al lukt, hoogstens een kwart van het emissieprobleem op (waarbij net als bij kernafval volgende generaties met de onderzeese opslag worden opgescheept, inclusief de kans op lekkage) en zorgt door de aanleg en exploitatie juist zelf voor emissies en andere milieuschade. Het veelvuldig door onder anderen Shell bewierookte waterstof is een energiedrager, geen energiebron.

De middelvinger die de huidige Shell-ceo Wael Sawan opsteekt tegen de klimaatcrisis duidt erop dat bedrijfs- en aandeelhoudersbelangen en winsten blijven zegevieren

Hoe komt dit? Wij noemen drie punten. Allereerst ontbreekt het aan echte, transitiegerichte innovatie. Ooit was Rotterdam-Moerdijk het toonbeeld van efficiëntie door de vervlechtingen van stromen in het petrochemische complex. Circulariteit vraagt ook om vervlechtingen, maar dan post-fossiel. Dat vereist radicale kennisontwikkeling en innovaties, waarvan we wel de intentie zien, maar nog weinig concrete stappen. Integendeel, de middelvinger die de huidige Shell-ceo Wael Sawan opsteekt tegen de klimaatcrisis lijkt vooral een signaal dat traditionele bedrijfs- en aandeelhoudersbelangen en winsten blijven zegevieren. Ook de aandeelhouders van het Havenbedrijf (70 procent Gemeente Rotterdam, 30 procent Rijk) hebben hier profijt van: zij ontvangen een dividend van 130 miljoen euro per jaar.

Lees ook: Vergroent de Rotterdamse haven wel echt? ‘Winst maakt blind’

Afhankelijkheid

Ten tweede ontbreekt een hoogwaardig waardenperspectief, wat we ook zien bij de andere ‘mainport’, Schiphol. Het draait in Rotterdam nog steeds om volume en massa van containers en bulkchemie, met grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Hoewel er wel degelijk pogingen zijn ondernomen om te diversifiëren naar hoogwaardigere en duurzamere productie, blijft de haven hangen in een verlammende keuzestress waarbij het zowel de groenste als de grootste wil zijn („en-en strategie”).

Ten derde ontbreekt het bij de overheid aan visie en doorzettingsmacht. Het Koploperprogramma cluster Rotterdam-Moerdijk uit 2020 (onderdeel van het Klimaatakkoord) bevat bijvoorbeeld geen enkele juridisch bindende verplichting. Zoals een betrokkene zei: „Van het Havenbedrijf verwachten dat het invloed uitoefent op Shell is als van het winkelcentrum Zuidplein verwachten dat het H&M dwingt af te zien van fast fashion.”

Hier dreigt hetzelfde te gebeuren als bij Schiphol en de landbouw, en eerder in de scheepsindustrie. Niet een nieuwe richting maar de wal gaat straks het schip keren, met veel pijn en een groot risico van een koude sanering. De overheid zou nu eindelijk haar rol moeten pakken door de keuze voor duurzaamheid en milieu te maken en deze ook af te dwingen. Anders eindigt de haven als een fossiel fossiel. Met de Wereldhavendagen in het museumkwartier.

Praat mee over dit onderwerp en stuur een brief!

Wilt u reageren op een artikel? Stuur via dit formulier een brief (maximaal 250 woorden) naar de opinieredactie van NRC.

Als uw brief gepubliceerd wordt, dan nemen we per e-mail contact met u op. Anonieme brieven en brieven die aan verschillende media zijn gestuurd, plaatsen wij niet. De opinieredactie kan uit uw brief citeren in de zaterdagrubriek ‘Inbox van de redactie’.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 14 september 2023.

Opinie | Eigenwijs

admin
October 5, 2024
0

Woensdag is de Kinderboekenweek begonnen. Het thema is ‘Lekker eigenwijs!’.

De juf heeft gevraagd of iedereen die dag ‘eigenwijs’ gekleed wil komen.

Verschillende sokken aan, of een gekke hoofdband. Ik stel dit voor aan mijn dochter Ivy. Waarop ze antwoordt: „Nee dat doe ik niet, ik wil mijn zwarte maillot, met zwarte rok en rood shirt aan. Ik wil niet eigenwijs zijn….”

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

OM neemt eind dit jaar beslissing over eventuele vervolging Ralph Hamers

admin
October 5, 2024
0

Een bestuurder van een beursgenoteerde bank vervolgen, dat is voor het Openbaar Ministerie (OM) geen alledaagse kost. En dus is het logisch dat het strafrechtelijk onderzoek naar voormalig ING-topman Ralph Hamers behoorlijk wat tijd in beslag neemt. Maar vóór het einde van dit jaar neemt het OM een definitief besluit over de vervolging van Hamers, beloofde de landsadvocaat vrijdag tijdens een kort geding bij de rechtbank in Den Haag.

Daarmee neemt het strafrechtelijk onderzoek naar de voormalige ING-topman, met de codenaam Eastwood, precies vier jaar in beslag. Het OM kreeg in december 2020 van het gerechtshof in Den Haag de opdracht Hamers als „feitelijk leidinggevende” te vervolgen, nadat de bank een schikking van 775 miljoen euro had getroffen wegens een nalatig antiwitwasbeleid. Criminelen hadden volgens justitie jarenlang „nagenoeg ongestoord” geld kunnen witwassen via rekeningen bij ING.

„Het hof was zich er in december 2020 van bewust dat het onderzoek [naar de betrokkenheid van Hamers] tijdrovend zou zijn. Ook het OM meent dat het onderzoek lange tijd in beslag neemt”, zei landsadvocaat Marianne Hirsch Ballin tijdens de zitting.

Het kort geding werd aangespannen door financieel activist Pieter Lakeman, die meent dat het OM te lang talmt met het nemen van een besluit over de eventuele vervolging van Hamers. „Er had allang een dagvaarding moeten liggen”, zei hij daags voor de zitting al tegen NRC. Lakeman wil dat de rechter het OM dwingt om vóór 1 november, of in elk geval zo snel mogelijk, een besluit te nemen over de vervolging – liefst door het versturen van een dagvaarding aan de voormalige ING-baas.

„Het bevel van het hof laat geen andere ruimte dan Hamers te dagvaarden”, betoogde Lakemans advocaat Kerem Canatan tijdens de zitting. Hij wees erop dat het gerechtshof het in 2020 „nodig” vond om Hamers te vervolgen, mede omdat de voormalige ING-bestuurder geen publieke verantwoording had afgelegd. In de beschikking noemde het hof het destijds „van belang dat in een openbaar strafproces de norm wordt bevestigd dat ook bestuurders van een bank niet vrijuit gaan als zij feitelijke leiding hebben gegeven aan ernstige verboden gedragingen.”

Volgens Lakeman en zijn advocaat is er bovendien haast bij de vervolging, omdat een deel van de strafbare feiten dreigt te verjaren. „Elke dag vertraging zorgt ervoor dat een groter deel van de feiten verjaart. Eind 2028 is het gehele feitencomplex verjaard. Daarom moet de zaak zo spoedig mogelijk op zitting worden gebracht,” zei Canatan. „Het OM laat gebeuren dat Hamers straks vrijuit gaat door getalm.”

Het OM onderzoekt mogelijke betrokkenheid van Hamers bij ‘schuldwitwassen’ en overtredingen van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Simpel gezegd bekijkt het OM of Hamers zich als bestuurder bewust was van het tekortschietende witwasbeleid binnen zijn bank, en of hij aantoonbaar naliet er iets tegen te doen.

Eenzijdige beeldvorming

Ralph Hamers, die tussen 2020 en 2023 topman was bij de Zwitserse bank UBS, heeft zich als belanghebbende in het kort geding gevoegd, bleek tijdens de zitting. De voormalige ING-bestuurder was zelf niet aanwezig, zijn advocaat Daan Doorenbos wel. Die betoogde dat Hamers na de schikking van ING in 2018 te maken kreeg met „eenzijdige beeldvorming”. Omdat de zaak nooit voor een strafrechter kwam, zijn er volgens Doorenbos strikt genomen nooit strafbare feiten vastgesteld. Dat het OM in de schikking destijds sprak van „jarenlange en structurele overtreding van de Wwft”, omschreef Doorenbos als „meningen van het OM”.

Hamers heeft bij het OM aangedrongen op een zeer uitvoerig onderzoek naar zijn betrokkenheid, bleek tijdens de zitting. „Vanaf de werkvloer tot aan de top,” zei Doorenbos. „Welke overtredingen zijn er gepleegd, wie waren erbij betrokken?” Volgens hem was een langdurig strafrechtelijk onderzoek het enige logische gevolg, aangezien ING tienduizenden medewerkers heeft en in veertig landen actief is.

De advocaten van Hamers verzochten justitie ook om tijdens het onderzoek meer dan honderd getuigen te verhoren. Die wens werd slechts deels ingewilligd. De afgelopen tijd werden 23 getuigen gehoord, onder wie Hamers zelf.

Tijdens zijn betoog liep Doorenbos vooruit op de uitkomsten van het nog lopende strafrechtelijk onderzoek: volgens hem is er „geen bewijs” gevonden tegen Hamers. „Er ligt inmiddels een omvangrijk dossier. Dat bevat veel informatie over de taken die Hamers had, en welke hij niet had. Iedere getuige heeft ontlastend over hem verklaard.”

Doorenbos: „Een dagvaarding zou leiden tot een soort showproces met maar één uitkomst: vrijspraak. Daar is niemand mee gediend.”

De landsadvocaat ging hier tijdens de zitting niet op in, maar merkte wel op dat een zogeheten ‘bewilligingsverzoek’ ook nog tot de mogelijke uitkomsten behoort. Bij zo’n verzoek concludeert het OM dat er geen strafrechtelijke basis is om iemand te vervolgen en vraagt het gerechtshof om de vervolging te mogen staken.

Pieter Lakeman zei de indruk te hebben dat het OM „aan de leiband” van Hamers loopt. Hij verdenkt Hamers’ advocaten van het optuigen van een „gigantisch vertragingscircus, dat door het OM gedoogd wordt. Voor zover ik weet is dat nooit eerder gebeurd bij iemand die verdacht wordt van serieuze criminele feiten.”

De voorzieningenrechter besluit binnen drie weken op Lakemans verzoek om het OM zo snel mogelijk tot vervolging te dwingen.

Leven
NIEUWS

Gebruikers over hun fatbike: ‘Als je goed gekleed bent, en met zo’n fietsje, dan zie je er hartstikke goed uit, man’

admin
October 5, 2024
0

Toen de zwager van Wesley van Bockel (43) vorige maand de Dam tot Damloop liep, ruim zestien kilometer van Amsterdam naar Zaandam, reed hijzelf met zijn fatbike langs het parcours met drinken voor onderweg. Dochter Bobbie, acht jaar, zat voorop. ’s Ochtends vertrokken uit Amsterdam Zuidoost, waar ze wonen, bij het Azartplein met de pont over het IJ, toen naar metrostation Noorderpark. Daar kwamen de lopers onderdoor, net twee kilometer in de benen. Doorgefietst zijn ze toen naar Oostzaan, om daar, rond kilometer elf, weer even aan te moedigen en een flesje water aan te geven. Zwager richting finish, Van Bockel met z’n dochter voldaan richting biefstukrestaurant Loetje, aan ’t IJ, hapje eten, toen pontje naar de overkant, waar ze aan het eind van de middag, in de P.C. Hooftstraat, werden aangesproken door fotograaf Saskia van den Boom. Of ze op de foto wilden met hun fatbike.

Wilden ze wel.

De dag op die manier besteden, dat had met de auto niet gekund. Met de ‘gewone’ fiets – ja, misschien, maar „dat zal toch ietsje langer duren”, zegt van Bockel. „Dan ga je minder hard, en in Noord moesten we nog een heel stuk omrijden. Ik ben gewoon blij met die trapondersteuning, laten we het daarop houden.”

Van den Boom, de fotograaf, merkte dat het de laatste tijd in de media veel ging over de fatbike én dat zij ze steeds meer tegenkwam in Amsterdam. Allerlei verschillende types ook, jong en oud, scholieren en ouders met jonge kinderen. Ze nam zich voor er honderd te fotograferen. De meesten sprak ze aan op straat, bij een stoplicht of zo. Kort praatje, foto maken, de charme van de momentopname. Dit is de eerste oogst. Ze had iets meer jongeren willen doen, zegt ze, maar die gingen vaak te hard om te stoppen. „Hallo!”, riep ze dan nog, „mag ik je fotograferen!” Tevergeefs.

In plaats van een Gazelle

Toeval of niet, van de mensen die wel meededen is er niet één die zegt de fatbike te hebben opgevoerd zodat-ie een stuk harder kan dan de toegestane 25 kilometer per uur. Want dat is waaróm deze Harleys onder de elektrische fietsen veel aandacht kregen de afgelopen tijd: de snelheidsbegrenzing aanpassen is niet moeilijk en het aantal ongevallen met de fatbike stijgt hard, zeker onder jongeren. Er is een wet in de maak voor een helmplicht en een minimumleeftijd van 14 jaar.

Boodschappenmandje voorop

Dat zeggen meerdere mensen: dat ze van weerzin tegen de fatbike, ondanks die media-aandacht, zelf weinig merken. „Ik denk wel dat veel mensen hard langs anderen scheuren”, zegt Sanne (27) uit Amsterdam-Oost, die liever niet met haar achternaam in NRC staat. „En ik snap dat dat vervelend is. Maar ik probeer juist extra netjes te doen.” Ze staat op de foto met haar zoontje achterop en haar nichtje voorop, en daarvoor nog een boodschappenmandje met een tas en ballonnen – ze waren net naar de babyshower van haar schoonzus geweest, acht maanden zwanger. Ze heeft haar fatbike nu twee jaar en zit er dagelijks op. „School, boodschappen, uitjes, Artis, het zwembad, van alles.”

Scholier Abigail Carmona Bakker (16) vindt het fijn „dat je kunt fietsen zonder dat je echt het werk van fietsen moet doen”, zegt ze. Ze heeft geen fatbike, maar haar goede vriendin wel – dat is dus de fatbike waarmee ze op de foto staat. Met z’n tweeën gaan ze graag op dat ding naar de stad, afspreken met vrienden, ergens wat eten. Plekken waar ze anders met het ov naartoe zouden zijn gegaan – dit gaat sneller en makkelijker. „Maar het is ook weer niet zo dat onze dag verpest is als we géén fatbike hebben.”

Bij Wesley van Bockel thuis hebben ze er zelfs twee, vertelt hij: een voor hem en een voor zijn vrouw. Over twee weken loopt zijn zwager de marathon van Amsterdam en dan gaat hij weer op een paar plekken langs de kant staan. Maar eigenlijk zitten ze er elk weekend wel op. Met de twee kinderen – Bobbie heeft een oudere broer van vijftien – de stad in, fiets in de ondergrondse stalling, ergens wat eten, even naar de Bijenkorf. Of even op en neer naar Weesp („hebben ze een heel goede ijssalon”) of Abcoude. „We zijn ook een keer naar het Nigtevecht gereden, gewoon uit het niets.”

Luister naar