Nog minder dan twee weken en dan is het, als we Donald Trump mogen geloven, voorbij. Binnen vierentwintig uur na zijn inauguratie als president op maandag 20 januari zal hij een deal sluiten tussen Oekraïne en Rusland. Hoe hij dat gaat doen en wat de prijs daarvan zal zijn, is voor iedereen onduidelijk. De afnemende steun voor de oorlog in Europa laat zien dat niet alleen de strijdende partijen, maar ook wij snakken naar een einde aan een oorlog die veel geld kost en zich al geruime tijd in een impasse bevindt.
Hoewel ik als ‘ervaringsdeskundige’ zeker geen voorstander van oorlog ben, sta ik sceptisch tegenover een deal. Ten eerste omdat de deal waar ik mensen over hoor, stelt dat Oekraïne zijn verlies moet nemen. De Krim en de Donbas zijn ‘verloren’. Het klinkt misschien logisch, maar zouden mensen ook zo toegeeflijk zijn als de aannemer na de verbouwing van hun huis weigert te vertrekken, een paar kamers bezet en de keuken en badkamer blijft gebruiken?
Het antwoord op die vraag blijft vaak uit, waarna mensen uitleggen dat Vladimir Poetin toch wel een punt heeft. Als ze naar de kaart kijken, geloven ze Poetin als hij zegt dat ‘wij’ Rusland bedreigen. Ze zien immers dat de NAVO steeds verder naar het Oosten is uitgebreid. Maar Poetin gaat in zijn betoog voorbij aan een aantal zaken.
Zo is het NAVO-lidmaatschap een vrijwillige keuze van soevereine staten. Dat Poetin daar moeite mee heeft, kan zijn, maar over wie zich bij de NAVO aansluit heeft hij net zoveel te zeggen als over welke voetbalclub je aanhangt.
Niets te vrezen
De NAVO is daarnaast een defensief bondgenootschap. Zolang hij de lidstaten niet aanvalt, heeft Poetin dus niets te vrezen. Zijn weerzin tegen de NAVO verraadt dus vooral iets over zijn eigen intenties. Een Oekraïens lidmaatschap van de NAVO ontneemt Poetin zijn vrijheid van handelen, zijn mogelijkheid om in te grijpen.
Poetin weet dat het Westen ‘bang’ is voor oorlog, omdat we oorlog als abject en onbeschaafd zien. Rusland niet. Russen geloven dat vrede niet bestaat. Een land verkeert volgens hen altijd in staat van oorlog, waarvan enkel de hevigheid van tijd tot tijd verschilt.
Toch heeft ook Rusland vrede nodig en zal het handig inspelen op ons sentiment en angst. Enerzijds om weer op krachten te komen, anderzijds om ons weer in slaap te doen sukkelen. Een tactiek die Poetin tot dusver elke vier à vijf jaar herhaalt. Na Tsjetsjenië, Zuid-Ossetië, Abchazië, de Krim en de Donbas volgt mogelijk Transnistrië. Wat wij steeds zien als losse incidenten, zijn voor hem stukjes van één en dezelfde puzzel.
Het vernietigen van de samenhang van je tegenstanders volstaat om het uit te schakelen
Een puzzel waarin hij onze steun aan Oekraïne steeds openlijker probeert te breken met hybride oorlogsvoering. Schepen uit de Russische schaduwvloot die in onze wateren spioneren en, zoals onlangs tussen Finland en Estland, kabelverbindingen kapottrekken. Deze zichtbare hybride oorlog is echter vooral een afleidingsmanoeuvre.
Als oud-officier moet ik denken aan het boek Winnen zonder strijd (Engels: The Art of War) van de Chinese strateeg en filosoof Sun Tzu, die rond 500 v. Chr. leefde. Hoewel hij erkent dat de fysieke aanval soms onvermijdelijk is, vindt hij dat de grootste kunst is om je tegenstander te verslaan zónder een gevecht. Het vernietigen van de samenhang van je tegenstanders en hun bondgenootschappen volstaat om hen uit te schakelen.
Deze filosofie over misleiding en beïnvloeding van je tegenstanders en de omgeving was in Sun Tzu’s tijd lastiger uitvoerbaar. Tegenwoordig ligt dat anders. Het internet, deepfakes, sociale media en algoritmes blijken meer dan handige hulpmiddelen om constant twijfel en verdeeldheid onder bevolkingen te zaaien. Ze maken het steeds eenvoudiger om maatschappijen te laten wankelen. Complottheorieën en nepnieuws zijn al jaren een effectief wapen van het Kremlin. De Brexit, de eerste termijn van Trump, de bestorming van het Capitool: in al die gebeurtenissen hadden Russische agenten en trollen een hand.
Tegen elkaar uitspelen
Ik geloof niet dat Poetin de ambitie heeft om ons of een ander westers land binnen te vallen. De realiteit is dat hij, door ons tegen elkaar uit te spelen, dat ook helemaal niet hoeft te doen. Zijn hybride oorlog is de ultieme vorm van winnen zonder strijd. Tegelijkertijd creëert hij hiermee de randvoorwaarden voor fysieke aanvallen op de landen om hem heen. Het annexeren van steeds weer andere stukken grond om zo het oude Rusland in ere te herstellen.
„Als je zeker wilt zijn dat je vijand reageert”, schreef Sun-Tzu in zijn boek, „moet je hem iets bieden wat hij niet kan weigeren. Het vooruitzicht van de winst maakt het makkelijk hem in een hinderlaag te lokken.”
Een vredesdeal met Poetin mag verleidelijk klinken, hoogstwaarschijnlijk is het een val.
Lees ook
Zelensky ziet alleen kansen voor een einde aan de oorlog als Washington veiligheidsgaranties biedt
