Sinds de bekendmaking van Den Haag als locatie van de NAVO-top verkeert Nederland in staat van paraatheid. Het is een internationale bijeenkomst van een omvang die Nederland onbekend is. Zelfs de Nuclear Security Summit in 2014 was van beperktere omvang.
We speculeren erop los: wat schrijft Trump straks op Truth Social, wie zit er aan de dis bij de Koning, en mag de Oekraïense president Zelensky wel komen? Mopperen doen we over afgesloten autowegen, het uitstellen van sport- en sociale evenementen en beperkte politiecapaciteit elders in het land. En trots zijn we ook wel een beetje. Op een Nederlandse secretaris-generaal die eigenhandig 32 bondgenoten lijkt mee te trekken naar de eindstreep: een nieuwe afspraak over defensie-uitgaven waarmee de Amerikanen in blijven, en de Russen out.
Want er staat nogal wat op het spel. Met een oorlog op het Europese continent, Russische agressie richting voormalige Sovjetstaten, en een toename van sabotage-, spionage- en digitale risico’s is het onveilig in Europa. Nieuwe verdedigingsplannen vragen om investeringen. En er zijn vragen over de Amerikaanse betrokkenheid bij Europa. De VS willen die verminderen: al sinds president Obama bestempelen de Amerikanen China en de Indo-Pacifische regio – niet Europa – als buitenlandprioriteit nummer één.
Gelijkwaardiger
Tel daar jarenlange desinvesteringen van Europese bondgenoten bij op, vermenigvuldig dit alles met de onvoorspelbaarheid van het huidige Amerikaanse leiderschap, en je begrijpt dat Europa, samen met Canada, binnen de NAVO een groter deel van de lasten op zich zal moeten nemen. Om zelf veilig te zijn en te blijven – en met als welkome bijwerking dat de veiligheidsrelatie tussen Europa en de VS, nu nog vooral gekenmerkt door afhankelijkheid, gelijkwaardiger wordt.
Toch is de NAVO-top, hoe belangrijk ook, vooral een tussenstation, en geen eindhalte. Dat heeft alles te maken met beslissingen die ná de top genomen zullen worden, en die minstens even bepalend zijn voor de toekomst van de trans-Atlantische band en veiligheid in Europa als de top zelf.
Ten eerste: worden de gemaakte afspraken gerespecteerd, en hoe houdt de NAVO de druk op de ketel? Een nieuwe NAVO-norm voor defensie-uitgaven is niet afdwingbaar, en succes hangt af van de bereidheid van landen om serieus stappen te nemen, ondanks de pijnlijke politieke keuzes die daarmee gepaard gaan.
De tijdlijn die wordt afgesproken, bepaalt hoe snel landen geacht worden voortgang te laten zien. Om de vaart erin te houden, leunt de NAVO-secretaris-generaal op overtuigingskracht en peer pressure, onder andere met behulp van de vierjarige planningscyclus van de NAVO en de bijbehorende ‘landenexamens’, en andere momenten waarop landen die niet leveren in hun hemd worden gezet: de reguliere vergaderingen van ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie en jaarlijkse toppen. De groeiende dreiging die uitgaat van Rusland moet de belangrijkste aansporing zijn om de afgesproken tijdlijn te respecteren. Dat de Amerikanen snel vooruitgang willen zien als voorwaarde voor hun eigen betrokkenheid bij het bondgenootschap, is een extra stok achter de deur.
Lacunes opvullen
En dan zijn er vragen over de Amerikaanse militaire inzet in Europa. De Global Force Posture Review, over de inzet van Amerikaanse troepen en materieel, moet dit najaar verschijnen. Het is mogelijk dat, van de pakweg 100.000 in Europa gestationeerde Amerikaanse militairen, een gedeelte zal worden teruggetrokken, ten faveure van de Amerikaanse inzet in Azië. Onzeker is of het dan zal blijven bij de 20.000 Amerikaanse militairen die er na de Russische inval in Oekraïne extra bij zijn gekomen in Europa, of dat er nog meer elders gestationeerd zullen worden. Duidelijk is wél dat Europa en Canada de lacunes die de Amerikanen achterlaten, zullen moeten opvullen, en extra middelen moeten vrijmaken bovenop de afspraken die op de NAVO-top worden gemaakt.
Eenheid is bepalend voor de afschrikkingskracht van de NAVO
Bepalend is tot slot het verloop van Ruslands oorlog in Oekraïne, en de Amerikaanse betrokkenheid hierbij. Nu al is duidelijk dat de regering-Trump weinig zin heeft in verdere militaire steun aan Oekraïne; in de huidige plannen van het Pentagon is daarover niets opgenomen. Donald Trump hoopt nog steeds op een vredesdeal met Rusland, maar de irritatie in Washington over het uitblijven van een serieuze reactie aan Russische kant neemt toe.
Tekenend is het gesprek op Capitol Hill over een grootschalig sanctiepakket, met flinke importheffingen voor landen die Russische olie en gas blijven kopen. Het Witte Huis moet nog kleur bekennen, en laat tot nu toe in het midden, of en in welke vorm het de plannen steunt die door het Congres op tafel zijn gelegd. Maar welke lijn de uitvoerende macht ook kiest: duidelijk is dat Europa in de nabije toekomst méér zal moeten doen om Oekraïne overeind te houden. Ook hier biedt de nieuwe NAVO-norm geen soelaas.
Historische afspraak
Een NAVO-top is een succes als landen er met elkaar uitkomen en de eenheid bewaard blijft. Die eenheid is immers bepalend voor de geloofwaardigheid van het bondgenootschap en de daaraan verbonden afschrikkingskracht. Op dit terrein lijkt de top te zullen leveren: met een historische afspraak om nationale defensiebudgetten te verhogen en een aanzet tot een nieuwe verdeling van de lasten binnen het bondgenootschap.
Veel hangt echter af van de periode erna. Van de bereidheid van Europese bondgenoten om de nieuwe norm te vertalen in concrete defensieplannen en -begrotingen. Van beslissingen aangaande de Amerikaanse troepenmacht en bredere inzet van de VS in Europa. En van de manier waarop de Amerikaanse regering besluit zich te verhouden tot Oekraïne en Rusland. Dus al zit de taak van Nederland als gastland er straks op, met een breed gedragen nieuwe koers als resultaat, echt spannend wordt het pas ná de top.
Lees ook
Hoe sterk is een coalitie van bedrogen bondgenoten?
