Opinie | Opvoeden in een winstgedreven samenleving is kansloos

Stel je voor: je bent 15 jaar oud, omringd door vrienden op het schoolplein. Kies je voor de verleiding van een glanzende vape in je ene hand of een folder vol waarschuwingen over gezondheidsrisico’s in de andere?

Vanuit mijn werk als pedagoog spreek ik regelmatig jeugdprofessionals die werken aan voorlichtingsmateriaal tegen vapen, voor jongeren. Doel van het voorlichtingsmateriaal is om Nederlandse jongeren bewust te maken van de gevaarlijke gevolgen van vapen. Mooi dat er actie wordt ondernomen, maar het enige wat ik kan denken is: kansloos.

Voorlichting over risico’s op zichzelf werkt namelijk nauwelijks bij jongeren, die in deze levensfase juist gevoelig zijn voor kortetermijnbeloningen. Dat maakt hen goed in staat om te experimenteren en creatief te zijn, maar ook vatbaar voor verleidingen.

Voorlichting voelt daarbij als een kleine pleister op een gigantische wond. Want tegenover dit kleine team aan jeugdprofessionals staan machtige industrieën die vapen doelbewust zo aantrekkelijk en verslavend mogelijk maken. De schadelijke stoffen en hoge nicotinegehaltes in vapes maken ze extreem verslavend. Onderzoek van RTL Nieuws laat zien dat er zelfs vapes tussen zitten met een hoeveelheid nicotine van 200 tot 400 sigaretten. Desondanks proberen we jongeren te overtuigen om niet te vapen in plaats van het product zélf te verbieden.

Het vape-probleem illustreert een bredere kwestie in onze samenleving: het welzijn van onze jeugd wordt ondergeschikt gemaakt aan economische belangen. Obesitas neemt toe, maar snoep wordt gepresenteerd op kinderhoogte in supermarkten. Al jaren waarschuwen kinderrechtenorganisaties hoe schadelijk ‘kindermarketing’ is, maar er verandert weinig. We oordelen niet over het beleid van supermarkten, maar vooral over de opvoedvaardigheden van ouders die hun kinderen te veel suiker geven.

Kapitalistische samenleving

Maatschappijcriticus Noam Chomsky legt uit dat in kapitalistische samenlevingen rechten er vooral zijn voor de rijken en machtigen. Met andere woorden, geld en invloed bepalen wie welke rechten en privileges heeft. Hierdoor heeft een kleine groep grootbezitters de touwtjes in handen, ten koste van grote groepen mensen die structureel worden benadeeld.


Lees ook

Steeds meer minderjarigen gokken online voor geld, vapen blijft toenemen

Een telefoon met een online casino. 1 op de 15 jongeren geeft aan het afgelopen jaar online te hebben gegokt voor geld.

Die machtsongelijkheid belooft weinig goeds voor de rechten van onze jonge medemensen. Inzetten op positieve en gezonde ontwikkeling van kinderen en jongeren kost voor grote bedrijven tijd en levert te weinig op. Inspelen op de kwetsbaarheden van jeugd daarentegen, werkt vaak erg lucratief. Deze doelgroep gekluisterd houden aan een product of dienst met schadelijke gevolgen heeft daarom prioriteit.

Langer blijven kijken

Zo las ik met schrik een artikel in NRC over schermtijd bij kleine kinderen en de onschuldig uitziende kinderserie Cocomelon, die ook mijn kind toen hij twee was verdacht boeiend vond. Deze serie wordt getest op peuters. Telkens als er eentje wegkijkt wordt iets toegevoegd om de aandacht terug te halen. Kleine kinderen blijven hierdoor langer kijken, ondanks de negatieve gevolgen daarvan op hun prikkelverwerking.

Een ander voorbeeld: Nederlandse jongeren besteden gemiddeld 6,5 uur per dag op sociale media, wat vaak leidt tot slaapproblemen en verminderd concentratievermogen. We laten leerkrachten hard werken om jongeren op een veilige manier te leren omgaan met social media, maar zij staan kansloos tegenover multinationals die apps als TikTok en Instagram zo verslavend mogelijk maken.

Collectieve verantwoordelijkheid

Kortom, we leggen complexe pedagogische verantwoordelijkheden te makkelijk bij kinderen, jongeren en (professionele) opvoeders. Ik pleit voor een samenleving waarin het pedagogisch belang voorop staat en opvoeden een collectieve verantwoordelijkheid is. De invloed van ons handelen als volwassenen op de ontwikkeling van jeugdigen, moet centraal staan bij álle sectoren in onze maatschappij.

Overigens ben ik geen voorstander van alle risico’s wegnemen; zelfregulatie aanleren blijft een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Maar tegen de grote bedrijven die bewust aansturen op het verslaafd maken van kinderen en jongeren in onze samenleving kunnen we niet op.


Lees ook

Vapen slecht voor je? ‘Die klachten komen later wel’, zeggen de jongeren in het park

Een jonge vrouw rookt een e-sigaret aan de waterkant in Amsterdam. Tot het grote publiek wil het nog niet doordringen hoe schadelijk het is om te vapen, stellen artsen. Ook is het zeer verslavend.

Stel je een samenleving voor waar het welzijn van onze jeugd écht voorop staat. Waar bedrijven innoveren voor gezondheid in plaats van verslaving. Waar beleidsmakers kiezen voor langetermijnwinst in plaats van snel resultaat. Een maatschappij die investeert in de gezonde ontwikkeling van kinderen en jongeren, zodat die de kans krijgen om op te groeien tot gezonde en stabiele volwassenen. Dat is pas echte winst voor iedereen.