Opinie | Nigeria’s politiek blijft een mannenbolwerk

Na moord en doodslag is verkrachting de zwaarste misdaad, zegt de man van de Zeeuwse zedenpolitie. En het komt veel vaker voor dan moord: bijna een kwart van de vrouwen in Nederland is ooit verkracht. Tegelijk leidt dit slechts in 0,4 procent van de gevallen tot een veroordeling. Sunny Bergman onderzoekt in Blauwe ballen en andere verkrachtingsmythes (NPO 2) hoe dat komt.

Bergman is vooral bekend van Zwart als roet, haar documentaire over Zwarte Piet en racisme. Maar seks en seksisme vormen eigenlijk de rode draad door haar oeuvre. Eerder maakte ze bijvoorbeeld Man Made over mannelijkheid, Sletvrees over de dubbele seksuele moraal, en Beperkt houdbaar over het schoonheidsideaal. Hopelijk wordt Blauwe ballen en andere verkrachtingsmythes net zo invloedrijk als Zwart als roet want wat Bergman hierin neerzet is schokkend en verontrustend.

De hoofdmoot vormen de interviews met gewone burgers die Bergman interviewt in een soort biechtstoel: een mobiele cabine van spiegelend metaal aan de buitenkant, en warm gebeitst hout aan de binnenkant. Verder filmt ze bij de Zeeuwse zedenpolitie, in een schoolklas, een politieklas en een praatgroep voor verkrachte vrouwen.

De vrouwen vertellen over hun verkrachtingen, hoe het hun leven heeft beïnvloed, de schaamte, de frustratie dat de dader vrijuit ging. Bergman licht er twee vrouwen uit: Lydia die werd gedrogeerd in een club. Ze werd slecht behandeld door de politie die haar weigerde te onderzoeken met een rape kit. Nu zoekt ze alsnog recht bij een strafadvocaat en een privédetective. Ook vertelt ze aan een politieklas hoe schadelijk dit is voor het recht; weinig vrouwen durven aangifte te doen. „Er zijn twee daders hier: de verkrachter en de politie.”

Kimberly werd gedrogeerd en verkracht door een collega. Tijdens het politieonderzoek moest ze naakt op een tafel liggen terwijl mannen in pakken met wattenstaafje dna-materiaal op haar lichaam verzamelden. „Ik vond dat heftiger dan die hele verkrachting.” Ondanks veel forensisch bewijs – ze krabde de dader en had zijn dna onder haar nagels – werd de dader vrijgesproken.

De slechte behandeling door de politie van verkrachtingsslachtoffers komt steeds terug. Wanneer Bergman filmt bij de zedenpolitie krijg je al snel een indruk hoe dat komt. Wanneer Bergman hun vertelt over de verkrachting die ze zelf meemaakte als zeventienjarige op een Grieks feesteiland – waarbij de dader eerst haar tampon verwijderde – reageren de mannelijke rechercheurs door hun luide afkeer te laten blijken van seks tijdens de menstruatie. „Hartstikke smerig.”

In de nieuwe Wet seksuele misdrijven is de juridische omschrijving van verkrachting verruimd. Geweld of dreiging met geweld is niet langer een noodzakelijk onderdeel. Alle seks zonder expliciete toestemming is nu strafbaar. Gezien de verhalen in deze documentaire is dat een broodnodige aanpassing. Veel verkrachtingen worden niet als zodanig erkend en herkend. Geweld is er vaak niet bij omdat de slachtoffers bevriezen of meewerken, uit doodsangst. De meeste verkrachtingen geschieden niet door onbekende, gewelddadige psychopaten, maar door bijvoorbeeld goede vrienden. Een onderzoeker zegt: „Meestal zijn het relatief normale mannen die onder invloed van drank en drugs een fatale fout maken.”

De mannen van de zedenpolitie vinden de nieuwe wet „lastig” en „ingewikkeld”. Op Bergmans suggestie om de slachtoffers op hun woord te geloven, zeggen ze: „Dan zijn de mannen vogelvrij.” Bergman reageert met: „Maar nu zijn wij vogelvrij.” Strafadvocaat Spong hekelt ook de nieuwe wet: „Eén verkeerde aanraking en je bent de lul.” Spong speelt sowieso de schurk in dit verhaal want meteen hierna zegt hij: „Het valt me op dat vrouwen zich snel laten verkrachten.” Vrouwen, zo poneert hij, zouden zich meer moeten verzetten: „Een goed weerbare vrouw zou het aantal verkrachtingen enorm doen afnemen.”

Lacherige sfeer

Hier komen we bij het pijnlijkste deel van de documentaire: de reacties van de mannen. Vrijwel alle mannen zeggen dat ze niemand kennen die ooit iemand verkracht heeft. Terwijl één op de vijf mannen dit doet, zo stelt een onderzoeker. De sfeer onder de geïnterviewde mannen is vaak lacherig. Twee oudere mannen, ooit enthousiaste deelnemers aan de seksuele revolutie, vinden de huidige aandacht voor seksueel geweld überhaupt opgeblazen onzin.

Jonge jongens in een les maatschappijleer stellen dat een vrouw die zich sexy kleedt of gedraagt er zelf om vraagt. De schuld leggen bij het slachtoffer zit er dus al jong in. De juf corrigeert ze. Zij gaat op een tafel staan en zegt: „Zelfs als ik naakt op een tafel ga staan, heeft niemand het recht om mij aan te raken.”

Mannen denken recht te hebben op seks, stelt een onderzoeker. In een interview met DocTalks (NPO Start) zegt Bergman: „Heel lang werden vrouwen verantwoordelijk gemaakt voor het orgasme van de man.” Net als Gisèle Pelicot, de Franse vrouw die werd gedrogeerd door haar man en door vijftig mannen werd verkracht, zegt Bergman: „Ik wil de schuld en schaamte leggen bij diegene bij wie ze horen.” Dat zijn wij, de mannen.

Delen

Mail de redactie

Onder wereldleiders is de president van Indonesië, generaal b.d. Prabowo Subianto, een bijzonder specimen. Hij begon enige maanden terug zijn presidentschap met het uitrollen van een kostbaar, en terecht zeer bekritiseerd, populistisch programma om gratis maaltijden te verstrekken aan scholieren. Alsof hij de oude wijsheid, there is no such thing as a free lunch (voor niets gaat de zon op) wilde logenstraffen. Maar deze afleidingsmanoeuvre kon afgelopen week niet de echte agenda verhullen van de ex-schoonzoon van autocraat Soeharto (1966-1998). Die agenda is: de restauratie van de militaire greep op de Indonesische samenleving.

Het voltallige Indonesische parlement heeft, onder druk van Prabowo, een wet op de interne structuur van de strijdkrachten (TNI) aangenomen die neerkomt op de terugkeer van de beruchte ‘dwifungsi’ of dubbele functionaliteit van het leger, niet alleen militair maar ook bestuurlijk. Dat was een pilaar onder de militaire dictatuur van Soeharto, want zo had het leger toegang tot de belangrijkste bestuurlijke posten. Dankzij deze zogenaamde ‘sociaal-politieke’ rol kon het leger ook economische bedrijvigheid ontplooien en zat er bovendien een ongekozen fractie van militairen in het parlement.

Corruptie, nepotisme en economische samenspanning waren het gevolg. Maar daaraan maakte de studentenbeweging van 1998 een einde. Het leger keerde uiteindelijk weer terug naar de kazerne. En dat betekende een grote overwinning voor de burgerlijke samenleving. Dit keer gaat de machtsgreep niet met een militaire coup maar gewoon via parlementaire verkiezingen. Een mensenrechtenactivist noemde het nieuwe Indonesische bestuursmodel in NRC treffend een „electorale autocratie”.

Dat Prabowo de geschiedenis nu probeert terug te draaien heeft grote gevolgen. Sociaal-maatschappelijk, kijk alleen naar de ongeregeldheden die overal in de archipel zijn losgebarsten uit protest tegen het besluit van het parlement. Maar, mogelijk veel ernstiger, ook economische gevolgen. The Jakarta Post waarschuwt in een commentaar dat Prabowo niet alleen het vertrouwen van de kiezers maar ook dat van de markt aan het verspelen is. Gewezen wordt op de koers van de roepia die nu ten opzichte van de dollar is gekelderd tot hetzelfde dieptepunt als ten tijde van de economische crisis die in 1998 mede de oorzaak was van de val van Soeharto. De koersval wordt, behalve uit geopolitieke oorzaken zoals de tarievenoorlog van Trump, verklaard uit de grillige economische koers die Prabowo vaart met zijn reusachtig uitgedijde kabinet, zijn kostbare gratis lunch-programma en nu dus die mogelijke terugkeer van het leger in de economische verhoudingen.

Voor Indonesië dat onder Prabowo een meer internationale koers wil varen, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de toetreding van het land tot het blok van de BRICS in januari, is een terugkeer van het leger als politiek orgaan een anachronisme.

De politiek bestuurlijke constellatie in het land heeft zich na de Reformasi, het democratiseringsproces na Soeharto, meer en meer ontwikkeld tot een oligarchie waarbinnen Prabowo op zoek is naar de macht. Het is nu aan de in de afgelopen dertig jaar in Indonesië gegroeide civil society om de politieke klasse in Jakarta tot de orde te roepen. De 280 miljoen veelal jonge inwoners van de archipel, die geopolitiek midden in de spanningsboog ligt tussen de VS en China, moeten nu alles op alles zetten om de nalatenschap van de generatie van 1998 overeind te houden.

Delen

Mail de redactie