Opinie | Niet alleen abortus, ook de bevalling is een zaak voor feministen

Toen ik, Lotte, twee jaar geleden beviel, leek alles vanzelf te gaan. Ik voelde meer euforie en almacht dan pijn. Na twintig uur kwam mijn eerstgeborene thuis ter wereld. Mijn verloskundige hield zich op de achtergrond. Het moment waarop ze zei dat ik zonder medische interventie zou kunnen bevallen, maakte diepe indruk. Niet omdat dat het doel was, maar omdat de kracht van mijn lichaam me verwonderde.

Ik, Rodante, heb als verloskundige naast veel van dit soort baringen gezeten. Maar een bevalling ‘als vanzelf’ laten verlopen is niet eenvoudig. Niet veel zorgverleners lukt het nog om erop te vertrouwen dat degene die baart dat zelf kan: dat zij daar de kennis, de ideeën en de kunde voor heeft.

We schrijven dit stuk omdat er nog veel misgaat rondom de bevalling. Negen procent van de moeders houdt er zelfs trauma-klachten aan over. Toch is daar nauwelijks aandacht voor. Nog altijd wordt degene die baart te weinig serieus genomen, zowel in de verloskamer, als in de maatschappij. En zelfs onder feministen is de bevalling geen urgente kwestie. Dit is opmerkelijk, omdat er wél veel aandacht is voor autonomie en waardigheid aan de andere kant van het spectrum van zwangerschap: abortus.

Misogyne geschiedenis

De huidige geboortezorg kent een lange misogyne geschiedenis. Hoogleraar Trudy Dehue toont in haar indrukwekkende studie Ei, foetus, baby de schokkende gevolgen van het feit dat eeuwenlang de foetus boven het belang van de moeder werd gesteld. Zo werden keizersneden uitgevoerd om een stervende foetus nog te dopen, terwijl die keizersnee de moeder fataal werd. Zwangere lichamen stonden in dienst van de wetenschap. Beroemde operaties en instrumenten zijn ‘ontworpen’ op tot slaaf gemaakte vrouwen die niet verdoofd werden.

Lees ook: Deze duistere geschiedenis van zwangerschap maakt je kwader en kwader (●●●●)

Met deze geschiedenis in het achterhoofd, gaat het nu onvergelijkbaar veel beter. En toch is het te makkelijk om daarom maar te concluderen dat alles rondom de geboorte nu goed genoeg gaat. Recent onderzoek van dr. Marit van der Pijl wijst uit dat bijna de helft van de mensen die een knip of medicatie toegediend krijgt tijdens de bevalling daar géén toestemming voor geeft. Uit onderzoek van dr. Bahareh Goodarzi blijkt dat er nog steeds sprake is van slechtere cijfers als het gaat om baby-en moedersterfte bij vrouwen van kleur. En door het hardnekkige vooroordeel dat Zwarte vrouwen minder pijn zouden voelen tijdens de bevalling krijgen zij later dan witte vrouwen noodzakelijke medische behandeling of adequate pijnstilling. Bovendien bevalt nog steeds 80 procent van de mensen op hun rug, een laatmoderne uitvinding van artsen zodat zij er goed bij kunnen. Terwijl we weten dat dit de meest pijnlijke en kwetsbare bevalhouding voor de barende is: zij ligt er open en bloot bij, heeft weinig controle over haar lichaam en haar bekken wordt er smaller en minder beweeglijk door.

Tegelijkertijd worden de capaciteitsproblemen in ziekenhuizen niet of nauwelijks aangepakt. Ouders moeten soms uren wachten voordat ze ergens terecht kunnen. Ook in spoedsituaties heeft een regioziekenhuis lang niet altijd plek. In de televisieserie Dag en Nacht over een afdeling verloskunde wordt deze problematiek scherp verbeeld. We zien de ernstige gevolgen voor zorgverleners: ze vertrekken met burn-outklachten. Ook de thuisbevalling staat door het uitkleden van de eerstelijnszorg onder hoge druk. Steeds meer verloskundigen stoppen omdat de stress eenvoudigweg te groot wordt. In de meeste landen in Europa zijn zwangeren de autonomie om te kiezen over waar en hoe ze willen bevallen allang kwijt. In Nederland staat ons, als we niet zorg gaan dragen voor zwangeren én zorgverleners, eenzelfde toekomst te wachten.

Verloskamer

Al deze problemen hebben één oorzaak: we nemen degene die baart onvoldoende serieus. Niet in de verloskamers en niet in de maatschappij. En dat is een feministische zaak. Laten we beginnen met de verloskamers. Rodante toont in haarproefschrift aan dat een moeder niet wordt gezien als iemand die voldoende kennis heeft over hoe ze haar kind kan baren. Zorgverleners weten wat er moet gebeuren. Dit creëert afhankelijkheid. In het Engels zeggen ze zelfs: the doctor delivers you of your baby. Op het moment suprême kunnen zorgverleners uit verantwoordelijkheidsgevoel over iemands grenzen heen gaan. Te vaak doen de kennis, morele oordelen, verlangens, of behoeftes van barenden er niet toe. Maar zij zijn wel degenen die de gevolgen dragen van de loop van hun bevalling.

Rodante laat in haar onderzoek zien dat traumatische klachten precies hierdoor worden veroorzaakt: niet gehoord worden tijdens de bevalling en grensoverschrijdend gedrag zijn de voornaamste redenen voor psychisch lijden naderhand. Grensoverschrijdend gedrag kan bijvoorbeeld vaginaal onderzoek zonder toestemming zijn, een vorm van penetratie. Deze interventie wordt regelmatig door meerdere zorgverleners gedaan tijdens een bevalling en mensen weten soms niet dat dit niet altijd medisch noodzakelijk is en ze het recht hebben om te weigeren. Maar uit onderzoek blijkt nu dat 60 procent van die weigeringen wordt genegeerd. Het zetten van een knip zonder toestemming (42 procent van degenen die een knip hebben gekregen hebben geen toestemming gegeven) of ná expliciete weigering (25 procent van degenen die hebben geweigerd zijn overstemd) zijn ook vormen van grensoverschrijdend gedrag.

Internationaal staat dit bekend als ‘obstetrisch geweld’, dat wil zeggen geweld binnen de verloskunde. Deze term betekent niet dat zorgverleners bewust gewelddadig zijn, maar wel dat het binnen de geboortezorg een structureel probleem is dat ouders de ingrepen tijdens de bevalling als grensoverschrijdend en soms als traumatisch ervaren. Ook zorgverleners lijden eronder in de vorm van ‘morele stress.’ Want niemand wil medeplichtig zijn aan iets dat een ander als geweld ervaart.

Obstetrisch geweld

In een aantal landen is obstetrisch geweld al opgenomen in de wet als een specifieke vorm van gendergerelateerd geweld. De Verenigde Naties en de Europese Commissie schreven er uitgebreide rapporten over waarin ook Nederland aan bod komt. Onderzoek wijst uit dat 54 procent van de mensen grensoverschrijdend gedrag heeft ervaren in de Nederlandse geboortezorg, waarvan 20 procent fysiek geweld.

Dat dit alles niet tot consternatie leidt, is opmerkelijk. Het laat zien dat moeders niet alleen in de verloskamer onvoldoende serieus worden genomen, maar ook in de maatschappij. De moeder staat op een voetstuk, maar moet zich vooral koest houden. Er zijn wel cursussen, boeken, bevalplannen en Instagram-accounts om aanstaande moeders voor te bereiden op de bevalling. Sommigen hopen zelfs op een prachtige, levensveranderende ervaring. Maar hier wordt op zijn minst geringschattend over gedaan. Ouders willen te veel van hun bevalling, is het devies. Terwijl ze al blij zouden moeten zijn met een gezond kind. Ook in 2023 wordt de baby nog steeds stelselmatig boven de psychische gezondheid van de moeder geplaatst.

Het zijn vooral vrouwen die elkaar de maat nemen in de media, doorgaans ongehinderd door enige kennis van zaken. Zo riep Fidan Ekiz in haar column in De Telegraaf op tot het afschaffen van de thuisbevalling en een verplichtstelling van ziekenhuisopname. Volgens Ekiz is de thuisbevalling onderdeel van „een barbaarse bevallingscultuur”. Terwijl het wetenschappelijk bewezen is dat ouders doorgaans met meer tevredenheid terugkijken op een thuisbevalling, er minder gehavend uitkomen, en minder risico lopen op onnodige medische interventies en obstetrisch geweld. Het commentaar van columnist Sylvia Witteman op de recente schokkende cijfers ten aanzien van obstetrisch geweld in Nederland was dat vrouwen ‘zeiken’.

Ook wordt er wat afgelachen over zoutlampen en esoterische middelen, die zouden helpen bij de bevalling. En natuurlijk is scepsis ten aanzien van commerciële oplossingen terecht. Zeker gezien de bevallingsadviezen op Instagram ook een verdienmodel zijn, omdat het sponsordeals met allerhande bedrijven oplevert. Maar niemand vraagt zich af of de momfluencers die weggezet worden als zweverige vrouwen, oermoeders en bevalhippies misschien een punt hebben. En of ze zich wellicht wenden tot individualistische, commerciële oplossingen bij gebrek aan andere politieke medestanders.

Feminisme

Voor verandering hebben we het feminisme nodig om te doen waar het goed in is: het op waarde schatten van alle gender-gerelateerde ervaringen, óók tijdens de bevalling. En het in kaart brengen van structurele misogynie, óók in de geboortezorg. Er is van oudsher veel aandacht voor autonomie en waardigheid rondom abortus, het is tijd dat we die ook geven aan de bevalling. De feministische beweging die oproept tot ‘reproductive justice’, in het Nederlands ‘reproductieve rechtvaardigheid’, wil deze strijden samenvoegen.

We danken deze term aan Zwarte feministen uit de Verenigde Staten. Zij vonden dat de feministische strijd van het recht op abortus moest worden uitgebreid met het recht om wél kinderen te krijgen, en die op een waardige manier te baren en op te voeden. Dit betekent dat we moeten gaan staan voor toegankelijkheid inzake abortus én inzake pijnstilling tijdens de bevalling, voor keuzevrijheid aan het begin én het einde van de zwangerschap, voor de autonomie om een abortus én een bevalling buiten de kliniek aan te gaan. En, altijd, tégen ongewenste penetratie, óók tijdens de bevalling.

We kunnen het krijgen van kinderen alleen op een rechtvaardige manier laten verlopen als we zwangerschap en geboorte gaan zien als serieuze maatschappelijke én feministische kwesties. Want de misstanden in de geboortezorg zijn een gevolg van het uitblijven van deze debatten en falend regeringsbeleid. Zolang het commentaar van vrienden of familie na een traumatische bevalling is dat je ‘toch een gezonde baby hebt’, zullen we geen structurele veranderingen bewerkstelligen.

Als feministen kunnen we ons verenigen in een breed gedragen strijd voor reproductieve rechtvaardigheid. Van conceptie tot geboorte kan de autonomie van de zwangere leidend zijn. Dat betekent dat abortus uit het wetboek van strafrecht moet, maar ook dat het geboorteproces wordt gezien voor wat het is: een zeer ingrijpende gebeurtenis die brede aandacht verdient. Iedereen heeft het recht op een geweldloze, emotioneel en fysiek zo veilig mogelijke bevalling. En iedereen mag nastreven om te bevallen zoals zij in het leven staat. Wij laten ons niet meer op de rug dwingen.

Lees ook: ‘Er zijn duizenden studies naar sperma, en maar een paar honderd naar menstruatiebloed’