Afgelopen week hebben Kenianen massaal hun stem laten horen, vooral in de grote steden. Onder de hashtags #Rejectfinancebill2024 en #Rutomustgo hebben tienduizenden voornamelijk jonge burgers zich verenigd tegen de regering-Ruto. Aanvankelijk gericht tegen de nieuwe financiële wetgeving, die een forse belastingverhoging en stijgende levenskosten dreigde te betekenen, veranderden de protesten zich na de terugtrekking van de wetgeving in een breder verzet tegen de regering. Wat deze protesten opmerkelijk maakt, is de betrokkenheid van de Keniaanse jongere middenklasse, aangeduid als Gen-Z. De media-aandacht voor de huidige demonstraties staat in schril contrast met de langdurige strijd in de arme wijken, de zogenaamde getto’s, waar jongeren al decennialang kampen met extreme armoede en politiegeweld. De betrokkenheid van de jonge middenklasse verandert de dynamiek en perceptie van deze strijd, wat gevolgen heeft voor de bredere maatschappelijke discussie over ongelijkheid en rechtvaardigheid in Kenia.
Demonstraties spelen een cruciale en historische rol in de Keniaanse samenleving. In de recente geschiedenis zijn er diverse significante protesten geweest, zoals de demonstraties tegen het verkiezingsorgaan IEBC in 2016, de verkiezingsprotesten in 2017, de bezwaren tegen de brandstofbelasting in 2018, de anti-lockdownprotesten in 2021, en de recente protesten in 2023 tegen belastingverhogingen en de stijgende kosten. Sinds 2018 organiseert de social justice-beweging jaarlijks de Saba Saba-demonstraties tegen politiegeweld en armoede, ter herdenking van de gelijknamige beweging uit de jaren negentig. Deze demonstraties, voornamelijk gesteund door bewoners van de getto’s, worden vaak gezien als kwesties van de arme bevolking. Een uitzondering hierop was de Saba Saba-demonstratie ten tijde van de wereldwijde Black Lives Matter-protesten in 2020, die volgden op de moord op George Floyd in de VS. Dat jaar waren de Saba Saba-protesten wijdverspreid en werden, net als vele eerdere social justice-demonstraties, hevig neergeslagen door de politie.
Demonstraties in Kenia leiden vrijwel altijd tot buitensporig politiegeweld, een structureel probleem van staatsonderdrukking. Voor veel Kenianen lijkt dit uitzonderlijk, maar voor inwoners van de getto’s is het dagelijkse realiteit. Ondanks miljoenen euro’s aan politiehervormingen blijft de overheid reageren met geweld, resulterend in vele doden en gewonden. In sommige getto’s heersen beruchte ‘killer cops’, die terreur zaaien.
Het politiegeweld van deze week bevestigt dat de overheidstaal van geweld blijft overheersen. Tegelijkertijd zien we een opmerkelijke wending in de maatschappelijke dynamiek, waarbij een nieuwe generatie het voortouw neemt in de strijd tegen een regime dat nog steeds een autoritaire aanpak hanteert.
De huidige protesten onderscheiden zich voornamelijk door de brede steun van de middenklasse en de prominente rol van Gen-Z. Deze generatie is geboren na het Moi-tijdperk (1978-2002) en opgegroeid in een periode van relatieve vrijheid en economische bloei. Door hun studie en via sociale media maken zij deel uit van diverse en omvangrijke sociale netwerken. Zij hebben hogere verwachtingen van de staat dan de generatie voor hen. In tegenstelling tot hun leeftijdsgenoten in de getto’s, die nog steeds de grote meerderheid vormen in de grote steden, zijn zij minder geïsoleerd. Middenklasse verwijst hier voornamelijk naar het niet wonen in getto’s. Vanwege hun economisch, sociaal en politiek kapitaal organiseert Gen-Z zich niet rondom traditionele politieke figuren die met nepotisme en etnische affiliaties macht verkrijgen en uitoefenen.
Integendeel, deze generatie geeft nu vorm aan een leiderloze beweging, aangedreven door talloze socialemedia-activisten en ondersteund door mensenrechtenorganisaties. Zij bouwen voort op de social justice-beweging tegen politiegeweld en extreme armoede, maar krijgen door hun sociale en politieke positie meer steun en bredere maatschappelijke draagkracht. Dit heeft geleid tot een krachtige en invloedrijke beweging.
Het vermogen van de huidige demonstraties om een massale mobilisatie te bewerkstelligen zonder centrale leiding, toont een belangrijke verschuiving in de Keniaanse politiek en maatschappij. Dat deze mobilisatie en brede media-aandacht pas ontstaan wanneer ook de middenklasse diep wordt geraakt door overheidsbeleid, is wrang voor de social justice-beweging, maar biedt ook een kans. Zoals een van de grondleggers ons gisteren vertelde: „Het maakt niet uit hoe, het gaat er nu om dat iedereen wakker is geworden en opstaat tegen deze regering, tegen politiegeweld en onderdrukking, en tegen de hebzucht van politici.”
