Opinie | Nederland is een vreemd land om in te wonen, als immigrant

Dertig jaar geleden, toen het vliegtuig waarin ik zat boven de groene velden rondzwierf, werd ik al betoverd. Door de ordening van Nederland van bovenaf, en door al dat gras, eindeloos groen gras, een grote schaarste in de omgeving waar ik vandaan kwam.

Toen ik voet zette op Schiphol, was het alsof ik gehypnotiseerd was door de schittering die de luchthaven uitstraalde. Het was alsof ik een andere dimensie betrad, een wereld waarin orde en structuur heersten als een onberispelijk georkestreerde symfonie. Chaos en verwarring leek ik ver achter me te hebben gelaten en waren vreemde begrippen geworden op deze nieuwe magische plek, waar de wereldvolkeren in perfecte harmonie samen leken te komen. Het was haast een droom.

Deze betovering beperkte zich niet tot de groene velden en Schiphol. Het was een weerspiegeling van de samenleving zelf, van de grachten die ik bewandelde, de trams die altijd op tijd reden en de treinen waarvan je wist hoe laat ze zouden komen en gaan. Overal trof ik een diversiteit aan nette en vriendelijke mensen van verschillende nationaliteiten die in vrede samenleefden. Het waren de tijden waarin de verzorgingsstaat was doordrenkt van sociaal-democratische idealen, waarbij een uitkering bij de sociale dienst eenvoudig te regelen was. Tel daar de emancipatoire verworvenheden voor vrouwen, gehandicapten en homo’s bij op, en de cultuurshock voor iemand als ik, die net vertrok uit een land dat door militairen werd geregeerd, was compleet.

Doemscenario

Alles went, zelfs een paradijs als Nederland. Algauw kwam ik tot het besef dat niet alles was zoals in mijn Hollandse droom. Het was het tijdperk waarin de VVD onder aanvoering van Bolkestein zowel deelnam aan het kabinet als wel de grote oppositie aanvoerde. Bolkestein was de meester die de ontevredenheid over migratie en asielzoekers onder de gewone burgerij aanwakkerde, voedde en normaliseerde. De voorloper van Pim Fortuyn, Geert Wilders en Thierry Baudet.

Zo wist de VVD, later onder aanvoering van Henk Kamp, een politiek-ideologisch stempel te drukken op het debat rondom immigratie. De roep om het stoppen van migratie werd steeds luider en VVD-vedette Heleen Dupuis ging zelfs zo ver dat ze opriep om grenzen voor een periode van zes maanden te sluiten om ruimte te maken voor nationale bezinning. Alsof de noodtoestand was uitgebroken! Het toekomstbeeld dat deze VVD’ers schilderden, leek een doemscenario. En ik, maar ook andere familieleden die naar Nederland kwamen, en iedereen die als ‘allochtoon’ in Nederland leefde, was onderdeel van dit enorme probleem. In feite kon de politiek toen al heel nauwkeurig bevroeden dat de migratie helemaal niet te stoppen was. En wat ze er ook niet bij vertelden is dat de immigratie onder het bewind van hun eigen partij, VVD, jarenlang op precies dezelfde voet zou voortgaan. Moeiteloos kon je je als vreemdeling in Nederland vestigen, om vervolgens in de media voortdurend te vernemen dat je een bedreiging voor de maatschappelijke orde was. Ik begreep er niets van.

Nederland is een vreemd land om in te wonen, als immigrant. Aan de ene kant is er die sociaal wenselijke pose van verdraagzaamheid. Aan de andere kant is er die zogenaamde ‘massale onvrede’

De huidige realiteit laat zien dat we systematisch voorgelogen zijn door politici als Bolkestein, Kamp, Fortuyn, Wilders, Baudet. En dat we door hun nazaten nog steeds worden voorgelogen. De echte politieke ambitie van rechts Nederland is nooit geweest om het aantal migranten en asielzoekers te verminderen. De liberale opvattingen die een gemiddelde VVD’er aanhangt met betrekking tot individuele vrijheid en autonomie zijn prima te rijmen met een tolerante houding jegens migranten en vluchtelingen. Zij zijn ook de eerste om je schouderklopjes te geven en je voor hun verjaardag uit te nodigen als je succesvol bent en als een ‘normale’ Nederlander in een rijtjeshuis woont met een vrouw, 2,3 kinderen en een middenklasser voor de deur.

Dat de VVD en andere rechtse partijen toch voorstander zijn van het beperken van migratie, komt voort uit ordinaire electorale overwegingen, niet uit ideologische principes die hun oorsprong in het liberalisme zouden hebben. Mark Rutte heeft als premier heel wat leugens op zijn naam staan, maar misschien is dit wel de grootste: doen alsof migratie iets is dat je kunt tegenhouden. Lang heeft hij mensen in die leugen kunnen laten geloven, maar zijn schouwspel was uit. Je kon hem haast horen mijmeren, op de wijze van Romeinse keizer Nero: „Wat een artiest gaat er aan mij verloren.”

Nederland is een vreemd land om in te wonen, als immigrant. Aan de ene kant is er die sociaal wenselijke pose van openheid, verdraagzaamheid en ruimdenkendheid. ‘Wij zijn wereldwijs en kosmopolitisch, een geavanceerde civilisatie waar de rest van de wereld een voorbeeld aan moet nemen. Hallo vreemdeling, wees welkom. Deel in het voorrecht om inwoner te zijn van deze alom bewonderde modelstaat. Jij bent weliswaar geen échte Nederlander, maar daar maken wij geen punt van, als jij je best doet, doen wij alsof er geen verschil is.’

Oplichterij en ‘etnodweep’

Aan de andere kant is er de zogenaamde ‘massale onvrede’ met immigratie en de multiculturele samenleving. Nieuwe partijen spelen daar met succes op in, en de bestaande partijen komen er angstig aan tegemoet of laten er, als zij bang zijn voor de volgende verkiezingen, desnoods een kabinet op vallen. Zodat zij weer campagne kunnen voeren op ‘minder migratie’.

Maar migratie is niet alleen onvermijdelijk: politici, ook die van de VVD, voeren al jaren een actief immigratiebeleid omdat we dat bijvoorbeeld nodig hebben voor onze arbeidsmarkt. Vervolgens wakkeren ze het onbehagen daarover aan en laten zich op basis van dat onbehagen herkiezen, om vervolgens door te gaan met actief immigratiebeleid. Het is oplichterij. De politie breekt in en roept ‘Houd de dief!’

Maar ook links Nederland kan zijn handen niet wassen in onschuld. Voordat linkse partijen zich verloren in debatten over identiteitspolitiek, hielden zij de Nederlandse samenleving voortdurend voor dat we er met al die culturele verrijking zonder enige frictie op vooruit zouden gaan. ‘Kijk naar die restaurantjes. En kijk hoe ze met kinderen omgaan. Hun gemeenschapszin! En hoe ze dichtbij de natuur staan.’ Met al die ‘etnodweep’, zoals Jan Kuitenbrouwer het noemt, werd progressief Nederland verblind.

Maar links had te weinig oog voor de complexiteit van het vraagstuk dat Paul Scheffer ‘het multiculturele drama’ noemde. Eerst durfde links niet te zeggen waar het op stond omdat het geen onderwerp mocht zijn, nu is het een ‘rechts’ onderwerp en durft links wéér niet te zeggen waar het op staat: namelijk dat migratie óók spanningen met zich meebrengt.

En eigenlijk missen we vandaag de dag nog steeds een open en eerlijke dialoog, waarin we de problemen onder ogen zien, maar ook de kansen erkennen die een diverse samenleving met zich meebrengt. Integratie en sociale cohesie zijn anno 2023 nog steeds geen vanzelfsprekendheid.

Luilekkerland

Alle beelden die ons bereiken, van de brandende Lesboskampen tot zinkende boten, van Tunesische woestijnen tot Italiaanse kustwacht, de hele Middellandse Zee die overstroomt van de migranten, levend of dood, vertellen ons een ding: de migrant heeft weinig boodschap aan al die mitsen en maren van het rijke Westen. Wat wij ons in ons luilekkerland niet kunnen voorstellen is wat er op het spel staat als je niets meer hebt. In een reconstructie in het NRC van een verstekeling uit Kenia die, met gevaar voor eigen leven in de wielkast van een vliegtuig de oversteek maakte van Nairobi naar Schiphol, blijkt weer eens dat de migrant eigenlijk al dood is voordat hij aan de reis begint. Het is zijn laatste kans, zijn laatste gok, een gok met zijn leven als inzet. Voor mij gold in feite hetzelfde, en voor Dilan Yesilgöz vermoedelijk ook: je riskeert je leven, misschien niet in biologische maar wel in existentiële zin, voor een betere toekomst.

Wat ik zelf ervoer en weet van andere migranten is dat zij zich eigenlijk schamen. Dat je je land verlaat, is omdat het je niet gelukt is om daar een goed leven op te bouwen. De enige manier om van die schaamte af te komen, is door in het land van aankomst succes te boeken. Die schaamte verklaart wellicht ook waarom veel migranten zo ijverig zijn. Dat zijn ze in ieder geval meer dan ze waren geweest als ze in hun geboorteland waren gebleven. Je moet je bewijzen, je verworvenheden kunnen van je afgepakt worden. Stel dat er een extreem-rechtse partij aan de macht komt, en je wordt teruggestuurd! Die angst hangt bijna altijd als het zwaard van Damocles boven je hoofd.

Persoonlijk heb ik zeker twintig jaar nodig gehad om van dat gevoel af te komen. Voor mijn eigen gevoel ben ik volledig geassimileerd in Nederland, en toch voel ik altijd dat dat niet voldoende zal zijn om te worden geaccepteerd als een ‘echte’ Nederlander. Eindelijk had ik geïnternaliseerd een ‘allochtoon’ te zijn, werd de benaming weer veranderd. Nu ben ik iemand ‘met een migratieachtergrond’. Oké, u zegt het maar, dan gaan wij voortaan zo door het leven.

Een nichtje van mij uit Turkije is nu voor de tweede keer in Nederland op stage. Laatst appte ze mij: „Elke foto die ik neem, elke straat en gracht lijkt op een droom.” Wat dat betreft is er in dertig jaar tijd weinig veranderd. Migratie is van alle tijden, en zal van alle tijden blijven. Migratie is beweging, ambitie, energie. De wereld profiteert ervan. Ook het prachtige Nederland.

Lees ook: Migratie naar Europa is relatief nieuw; kunnen we de kansen ervan gaan zien?