De Nederlandse deelnemer aan het Eurovisie Songfestival is Joost Klein. In zijn muziek is de vroege dood van zijn ouders een terugkerend thema. Er zijn in Nederland rond de 1.3 miljoen mensen die als kind een of beide ouders verloren. In vergelijking met het probleem van gescheiden ouders is daar weinig aandacht voor, terwijl het op latere leeftijd veel invloed kan hebben. Een artiest die hier openlijk mee worstelt geeft een stem aan een onderwerp waar in families en door hulpverleners nog vaak over gezwegen wordt.
Het was 1993, ik was negen. Er kwam een nieuw jongetje in de klas. Daar was iets ergs mee gebeurd. Zijn ouders waren gescheiden, wat toen nog minder vaak gebeurde dan nu. In de klas voerden we er gesprekken over. Er was veel medeleven met het jongetje, ook bij mij. Gescheiden ouders, dat moest wel heel erg zijn. Dat mijn vader overleden was aan kanker toen ik drie was, daar vroeg eigenlijk nooit iemand naar.
Te pijnlijk
Als voor dat jongetje zoveel aandacht was, dan moest dan van mij wel niet zo erg zijn. Zonder af te willen doen aan de problemen van kinderen met gescheiden ouders, vind ik dit illustratief voor hoe er met dit issue werd omgegaan. Te pijnlijk om over te praten, of ervan uitgaand dat ik het wel ‘verwerkt’ had. Maar daarmee kreeg mijn negenjarige ik onbewust de boodschap mee dat mijn verlies en mijn verdriet niet telde.
Het paste bij de instelling die mijn moeder, gedwongen door de omstandigheden aannam, en van veel overgebleven ouders van haar generatie: in de overlevingsstand gaan en er niet te veel aandacht aan besteden. Ik merkte als kind al dat mensen ongemakkelijk werden van het onderwerp. Ik vermeed het dus maar. Of ik zei er snel achteraan dat ‘het niet erg was’. Ik deed goed mijn best op school en leidde een normaal leven. Ik had mijn vader nauwelijks gekend, dus wie zou ik missen? Ik wilde niemand lastigvallen met mijn zielige verhaal. Ik vond mezelf trouwens ook helemaal niet zielig.
Lees ook
De serie over doorleven na verlies
Recent Fins onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat kinderen die hun ouder verliezen later vaker psychische problemen hebben.
Titia Liese begeleidt al decennia vanuit eigen ervaring mensen die als kind een ouder, of beide ouders verliezen. Ze heeft honderden, zoals zij het noemt, ‘verlaat verdrieters’ gesproken, en ziet veel dezelfde problemen. Mensen lopen vast, voelen zich een buitenstaander en hebben een laag zelfbeeld.
Traumapsycholoog Herman de Mönninck pleit voor erkenning van jong ouderverlies. „Dat het thema niet de aandacht krijgt die het verdient, is gebaseerd op een kennistekort bij professionals. Daardoor kan het gebeuren dat mensen met een depressie, angst of agressie worden geholpen zonder de relatie met het jong ouderverlies te onderkennen. Alsof het om een mentale ziekte gaat. Die klachten kunnen echter ‘reactief’ zijn, een normale reactie op jong ouderverlies. En als dat wordt onderkend geeft dat echt normaliserende kijk en aanpak.”
Verlaat rouwproces
Ik had nog nooit van Joost Klein gehoord, maar hij raakte iets in mij. Zijn pijn bij dubbel ouderverlies moet ongekend zijn. In het nummer Wachtmuziek gaat het over in de wacht staan voor hulp, de eenzame worsteling. Het gevoel te moeten overleven, niet gehoord worden, als jong kind al leren leven met de zwaarte van de dood, ook al was het in mijn geval dan ‘maar’ één ouder, het is herkenbaar. Nu pas, rond mijn veertigste, weet ik inmiddels zeker dat er ook in mijn leven problemen spelen die wel degelijk terug te voeren zijn op het verlies van mijn vader, en het feit dat ik nooit echt gerouwd heb.
Kinderen die jong een ouder verliezen, worden goed in overleven. Ze hebben vaak een instelling van ‘we lossen het zelf wel op’. Erover praten helpt, weet ik uit eigen ervaring. Maar dan moet je vaak eerst een zwijgen doorbreken. Erover praten en alsnog een verlaat rouwproces doormaken kan helend werken.
Er is tegenwoordig veel aandacht voor trauma in het algemeen. Hopelijk helpt de bekendheid van Joost Klein voor meer openheid over jong ouderverlies, dat voor veel mensen wel degelijk een traumatische ervaring is.
