Opinie | Koester het Nederlandse landschap nou eens écht

Posted on by admin

Je merkt het vaak niet: hoezeer het landschap waar je geboren en opgegroeid bent, waarin je graag wandelt of fietst, waar je naartoe op vakantie gaat of waar je ingrijpende gebeurtenissen in je leven hebt meegemaakt, een belangrijk gegeven in je bestaan vormt. Het omringt je iedere dag en is daarmee een van de zekerheden in je leven.

Van het Drentse esdorpenlandschap tot de Zeeuwse kleipolder, van het Friese veenweidegebied tot het Limburgse heuvelland: overal zijn landschappen ontstaan die precies waren toegesneden op de mogelijkheden en beperkingen van hun milieu. Ze weerspiegelen de rijke variatie aan landschappelijke streken in ons land met karakteristieke heggen, bosjes, oude boerderijen, rivieren en andere elementen. Het is niet overdreven om te stellen dat het Nederlandse landschap ons belangrijkste culturele erfgoed is, minstens even waardevol als al onze kunstwerken en monumenten.

Kennis van onze landschappen is cruciaal voor het oplossen van de grote opgaven waar we als samenleving in de komende decennia voor staan: de omgang met klimaatverandering, de verduurzaming van de landbouw, de zoektocht naar geschikte woningbouwlocaties en de manier waarop we de grote teruggang van de biodiversiteit kunnen stoppen.

Sloten en heggen

De waarde van het landschap is nog veel groter dan we denken. Planten, dieren en ecosystemen zijn niet alleen afhankelijk van natuurgebieden, maar juist ook van het gewone landschap, die sloten en die heggen . Landschappen hebben daarom een grote ecologische waarde. En ook hun economische waarde valt niet te onderschatten. Honderdduizenden ondernemers en werknemers in recreatie, toerisme en horeca danken hun inkomen op (deels of geheel) aan mooie landschappen. Huizenprijzen in een mooie omgeving zijn substantieel hoger dan in lelijke gebieden. En ook het vestigingsklimaat voor bedrijven is blijkens onderzoek significant beter in gebieden met een fraai landschap – hoogopgeleide kenniswerkers uit binnen- en buitenland wonen nu eenmaal graag in een mooie omgeving.

Laten we ook niet de grote esthetische waarde van het landschap vergeten, die van Rembrandt en Ruysdael tot Van Gogh en Weissenbruch talloze kunstenaars heeft geïnspireerd en ook gewone mensen steeds weer verwondert, blij maakt of ontroert. In goede tijden, maar ook op het moment dat iemand het leven moet loslaten of een zwaar verlies heeft geleden en juist tijdens een wandeling in het eigen landschap troost vindt.

Een duurzaam landschap is een gebied waar de mens in een goede balans met de natuur leeft

Een landschap is het erfgoed dat mensen die ons voorgingen hebben nagelaten en dat wij zelf kunnen nalaten aan onze nakomelingen. Vrijwel ieder Nederlands landschap kent een eeuwenoude geschiedenis en draagt de sporen van het harde werk en de ontwerpkracht van de tientallen generaties vóór ons. Zij hebben de veenmoerassen, kwelders en heidevelden in onze weerbarstige delta omgezet in productieve landbouwlandschappen. Die maakten het mogelijk om miljoenen monden te voeden en ons land tot een van de meest verstedelijkte en welvarende landen ter wereld om te vormen.

Wie het rijke boekwerk van het Nederlandse landschap leert lezen, beseft dat dit werkelijk onze rijkste en grootste categorie van cultureel erfgoed is. Op die landschapserfenis moeten we ongelofelijk zuinig zijn. Wie dit erfgoed vernietigt, kan het nooit meer terugkrijgen. Die lange lijnen in de tijd werken overigens ook de andere kant op: beslissingen die wij nemen over ons huidige landschap, bepalen of de bovengenoemde rijke erfenis toegankelijk zal blijven voor toekomstige generaties. Denken in lange termijnen vormt de basis van elke landschapsbenadering.

Kennis van onze landschappen kan aanzienlijk bijdragen aan de grote opgaven waarvoor we als samenleving in de komende decennia staan.

Balans verstoord

Een duurzaam landschap is een gebied waar de mens in een goede balans met de aarde en de natuur leeft. Dat wil zeggen dat we zorgen voor schoon water, een gezonde bodem; het land gebruiken op een manier die minder milieuschade aanricht en ook respect heeft voor het erfgoed en de belangen van mensen die vanouds in een gebied wonen en werken. Juist die balans is in de afgelopen eeuw steeds verder verstoord en moet binnen afzienbare tijd worden hervonden. In plaats van de voortdurende polarisatie tussen landbouw en natuur, zouden we in het beleid veel meer het landschap centraal willen stellen dat we gezamenlijk wensen – inclusief boeren en natuur. Nagenoeg alle politieke stromingen, organisaties en burgers zijn het er tenslotte over eens dat de verbindende kracht van de regio en de daarbij behorende eigen leefomgeving een van de hoofdpijlers dient te zijn van een duurzame toekomst.

In onze ruimtelijke ordening hanteren we al decennia de zogenoemde casco-planning, wat wil zeggen dat landbouw, natuur, woningbouw en recreatie elk hun eigen plek in het landschap krijgen, zodat ze vervolgens hun gang kunnen gaan. Dat gebrek aan onderlinge afstemming leidde in de praktijk vaak tot monotone en te intensief belaste landschappen.

Zo’n scheidingsmodel wijkt ook volledig af van alle voorafgaande eeuwen, want daarin stond juist een sterke verweving van landbouw, natuur en waterbeheer centraal. Dit leidde tot een ongekend gevarieerd landschap. Biodiversiteitsonderzoek toont glashelder aan dat een landschappelijk gevarieerd boerenland veel meer plantensoorten, vogels, insecten en vlinders heeft dan een monotoon gebied. De samenleving moet boeren dus in staat stellen het grootschalige en monotone platteland om te vormen tot een landschap waar landbouw en natuur duurzaam samengaan. Dat vraagt om andersoortige financieringsmodellen, maar ook om een herinrichting van ons Nederlandse platteland die veel sterker dan voorheen is gericht op de verweving van landbouw, natuur, waterbeheer en woningbouw.

Voor zulk toekomstig beleid moet de karakteristiek van iedere streek – Nederland kent er 130 – het uitgangspunt zijn. De overheid geeft opdracht en budgetteert, maar laat de transformatie zelf over aan de partijen in de streek die onder leiding van bekwame gebiedsregisseurs onderhandelen over een financieel én landschappelijk duurzame herinrichting. Uitgangspunt daarbij is dat elke streek zijn karakteristieken behoudt en versterkt, zodat Twente, het Groene Hart of Midden-Brabant ook in de toekomst hun unieke eigen karakter houden.

Tijd en geduld

Het is een illusie om te denken dat we binnen enkele jaren alle crises van de afgelopen tachtig jaar kunnen rechtzetten. Alle belangrijke transformaties vragen om tijd en geduld. Het is realistischer om daarvoor een termijn van 20-30 jaar te kiezen, waarin wél ieder jaar een flinke stap in de goede richting wordt gezet. Hiermee kunnen mensen meegroeien met de veranderingen en kunnen de benodigde budgetten over langere perioden worden verdeeld.

Het Nederlandse landschap is te waardevol om in één generatie vergaand op te offeren aan ondoordachte ruimtelijke ingrepen. Juist door het integrale en verbindende karakter van dit landschap als belangrijke pijler voor een duurzame toekomst te kiezen, kunnen we de kracht van elke regio optimaal benutten.


Lees ook

Het Binnenveld is Nederland in het klein – met alle problemen van wonen, boeren en bouwen

Grenzend aan natuurgebied de Blauwe Hel ligt een nieuwbouwwijk in Veenendaal-Oost.




Related Posts

Wat vindt NRC | ‘Adoloscence’ opent het gesprek over manosphere

‘Zoals de leeuw door de natuur is uitgerust met klauwen en een scherp gebit, de olifant met slagtanden en de inktvis met inkt die het water troebel maakt, zo is de vrouw om zich te beschermen en te verdedigen uitgerust met huichelarij, en is alle kracht die de man in zijn lichaam en verstand heeft gekregen de vrouw geschonken in de vorm van huichelarij.” Deze woorden schreef Arthur Schopenhauer in 1851, in zekere zin de Andrew Tate onder de filosofen van die tijd. Inmiddels zijn er wel wat kwalificaties bijgekomen als het gaat om de beoordeling van de vrouw, maar het negatieve vrouwbeeld waarbij de vrouw de schuld krijgt van alles wat de man te kort komt, bestaat nog steeds, waarbij het weinig uitmaakt dat de filosoof is vervangen door een ‘influencer’. Over de rol van vrouwen en mannen kan een ‘culture war’ gevoerd worden, beter nog is er een serie over te maken die aanleiding geeft tot gesprek. Dat laatste is het geval met de Britse hit-serie op Netflix Adolescence.

Adoloscence gaat over de 13-jarige Jamie die ervan verdacht wordt een meisje te hebben vermoord. Hij was door haar voor ‘incel’ (onvrijwilig celibatair) uitgemaakt en komt onder de invloed van de ‘manosphere’ (hevig masculiene online omgeving). Adolescence behandelt veel onderwerpen die inzicht geven in omgangsvormen op alle niveaus. Welke rol spelen ouders en onderwijzers, hoe groot is de invloed van smartphones en social media, en vooral: hoeveel moeite kost het om de ander echt te begrijpen? Het zijn vragen die ertoe doen, waar antwoorden worden gezocht in een mobieltjesverbod op school tot en met een verbieden van smartphones bij kinderen onder de 15 jaar in de hoop dat zij de dialoog aangaan in plaats van in smileys te communiceren. Wie Adoloscence bekijkt, zal zich afvragen of dat genoeg is, in een klimaat waarin masculiniteit luidruchtiger en kwader is dan decennia lang het geval was.

Ook de Britse premier onderkent de kwalijke rol van sociale media, die pestgedrag 24/7 mogelijk maken en giftige beelden over masculiniteit presenteren. Het is wat hem betreft zelfs „een groot probleem. En als we dat willen oplossen, moeten we het erover hebben. Daarom wil ik dat deze serie op alle scholen te zien is”, verklaarde hij begin deze maand. Netflix stond open voor zijn oproep en maakt de serie daarom gratis beschikbaar voor alle middelbare scholen in het Verenigd Koninkrijk. AIVD-directeur Erik Akerboom en Kamerlid Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA) volgden het voorbeeld van de Britse premier en inmiddels staan ook in Nederland de signalen op groen de serie op scholen te tonen.

Het voordeel van het tonen op scholen is dat het gesprek gevoerd kan worden over sociale media, pestgedrag en masculiniteit. Evengoed kan er gepleit voor worden dat ouders juist de serie met hun kinderen bekijken omdat geheimen tussen ouder en kind weliswaar van alle tijden zijn, maar de grip op wát er speelt tegelijkertijd veel moeilijker is geworden. Ouders weten beter dan ooit waar hun kinderen zijn – immers: geen reis zonder polarsteps, geen tiener zonder ‘waar is mijn Iphone’-app – maar weten is iets anders dan begrijpen. Het weten van het waar leidt af van de vragen waar het in wezen om gaat: hoe gaat het met je en wat denk je?

De serie toont wat de gevolgen van een laag zelfbeeld zijn, hoe bubbels iemand voeden in het vasthouden aan ideeën, en hoe dat doorwerkt naar een toekomst die draait op zelfbeeld in plaats van beschaving. En die begint met de vraag, zoals de psycholoog aan Jamie stelt: „Zullen we het over jou hebben?”


In dit seizoen van ‘Black Mirror’ lopen afleveringen soms wél goed af

Serieleider Charlie Brooker doet in het zevende seizoen van Black Mirror iets wat hij nog nooit heeft gedaan: hij maakt een vervolg op een eerder verhaal wat afgerond leek. Black Mirror is namelijk een anthologie-serie: elke aflevering is een afgerond, op zichzelf staand verhaal. In de extra lange slotaflevering van dit nieuwe, zevende seizoen stappen we dus voor een tweede avontuur aan boord van ruimteschip de USS Callister. De bemanning bestaat uit werknemers die door hun rancuneuze baas zijn opgesloten in een computergame. Die baas hebben ze in seizoen vier al uitgeschakeld, maar omdat ze nog steeds illegaal in de game vastzitten, moeten ze een manier vinden om zich in leven houden.

Deze populaire hommage aan Star Trek (en Galaxy Quest) is zo leuk, dat Brooker er wel een spin-off zou kunnen uithalen. De bedenker zei in Netflix-clubblad Tudum: „Normaal laat ik iedereen op het einde sterven, maar hier heb ik er een paar laten leven. Blijkbaar groei ik, als mens.” De aflevering ‘USS Callister – Into Infinity’ blijft met zijn humor en ruimte-actie een oddball in de serie. Maar is een waardige afsluiter van dit zevende seizoen – het vrolijkste tot nu toe.

Black Mirror 7: In de aflevering ‘USS Callister: Into Infinity’ zit Elena (Milanka Brooks) vast in een videogame.Beeld Netflix

Duistere kant van technologie

De vorige twee seizoenen was Charlie Brooker zoekende. Het uitgangspunt van het hoog gewaardeerde Black Mirror was om dystopische sci-fi-verhalen te maken over de zeer nabije toekomst, waarbij de kijkers de duistere kant van technologische vooruitgang kregen voorgespiegeld. Vaak zijn de afleveringen een satire op sociale media, videogames en virtual reality. Brooker leek het vijfde en zesde seizoen een beetje door zijn ideeën heen. Nu legt hij zich erbij neer dat hij variaties op eerdere ideeën maakt, of juist verhalen die loskomen van het beginconcept. En de verhalen mogen nu ook wat minder duister zijn. Drie van de zes nieuwe verhalen lopen goed af – stuk voor stuk hoogtepunten in de reeks.

De eerste, ‘Common People’, is nog vintage Black Mirror. Een bouwvakker dreigt zijn vrouw te verliezen aan hersenkanker, maar dankzij een nieuwe transplantatie-methode komt ze er weer helemaal bovenop. Alleen, het echtpaar moet wel een peperduur abonnement nemen op een soort streamingdienst die het synthetische hersendeel voedt.

Black Mirror 7: in de aflevering ‘Hotel Reverie’ betreedt actrice Brandy (Issa Rae) de romantische wereld uit een filmklassieker. Beeld Netflix

Virtuele geheugensteun

Zacht melancholisch is de toon van ‘Hotel Rêverie’ en ‘Eulogy’. In de eerste komt een beroemde actrice vast te zitten in de remake van een klassieke romantische film à la Casablanca, waarna ze off script gaat en de liefde voorrang geeft. In ‘Eulogy’ is technologie zelfs helemaal geen bedreiging meer, maar een zegen. Na het overlijden van een jeugdliefde probeert een eenzame man zijn herinneringen aan haar op te graven met behulp van een virtuele geheugensteun-dienst. De strijd gaat hier niet tussen mens en machine, zoals gebruikelijk in Black Mirror, maar is een intern gevecht van een oudere man die in het reine komt met zijn verleden.

De twee mindere afleveringen zijn ‘Bête Noire’ (nieuwe werknemer blijkt het rare schoolmeisje uit het verleden) en ‘Plaything’ (zonderling vertelt aan de politie hoe hij een volk schiep in een computergame). Ze hebben vooral te lijden onder een slecht, pompeus einde. Hindert niet: elke aflevering is een afgerond, op zichzelf staand verhaal. Je kunt de mindere dus straffeloos overslaan.


Tv-recensie | ‘VI Inside’ nemen ze in Den Haag heel serieus, zei Sam. ‘Het was heel belangrijk wat met name door Johan Derksen gezegd werd’

Nederland is een land van tradities. Van normen en waarden. En nu mogen we een waarde vieren waarvan ik niet eens wist dat we hem hadden: 130 kilometer per uur rijden op de snelweg. Op drie stukjes snelweg, bedoel ik. Drie stukjes in heel Nederland. Maar god allemachtig, wat mogen we daar hard rijden.

Dit gegeven hield de Nederlandse televisie maandag flink bezig. Rond de paar plekken waar we nu lekker vroem-vroem konden doen werd weggebruikers gevraagd wat ze van deze ontwikkeling vonden. Voxpopjes doken overdag op in Goedemorgen Nederland (WNL), het NOS Journaal, RTL Nieuws en Nieuws van de dag (Talpa) en later op de avond mocht dan bijvoorbeeld René Froger bij Renze (RTL) weer op de voxpopjes uit RTL Nieuws reageren (het voxfrogje). Sommige Nederlanders waren blij, andere Nederlanders vonden het onzin en René Froger vond dat mensen ook 70 of 80 kilometer per uur konden blijven rijden als ze dat liever wilden; zo lang ze maar aan de rechterkant bleven, natuurlijk, want anders werd het gevaarlijk. Geknik aan tafel. Zo ontstond toch weer een mooi genuanceerd beeld over deze Nederlandse waarde.

Het was sowieso een leerzame tv-dag voor mensen die zich zo onderhand afvragen wat die Nederlandse normen, waarden en tradities nou eigenlijk zijn. Als ik het goed heb begrepen zijn door de NTR geproduceerde programma’s als Het Klokhuis en Het Sinterklaasjournaal wel een belangrijke Nederlandse traditie, maar de NTR zelf niet. Dat concludeerde ik uit het Kamerdebat met minister Eppo Bruins, dat te volgen was op NPO Politiek. En uit de woorden van Tweede Kamerlid André Flach (SGP) in zowel Goedemorgen Nederland als Nieuws van de dag – ook voor hem was het een lange maandag – concludeerde ik dat godsdienstvrijheid wel een belangrijke Nederlandse traditie is, maar het recht van moskeeën op versterkte gebedsoproepen niet. Dus: wél vroem-vroem, wél Sinterklaasjournaal, géén NTR, wél godsdienstvrijheid en géén versterkte gebedsoproepen. Verder nog iets?

Waterpistolen

Jawel. Bij Eva (AvroTros) was nog een belangrijke mediatraditie voelbaar: de ons-kent-onscultuur. Vader Pieter Jan Hagens was te gast met zoon Sam Hagens (door Jinek ook wel „schatje” genoemd). Ze hadden dezelfde oogopslag, alleen wezen de mondhoeken en het haar van Pieter Jan een beetje omlaag en die van Sam een beetje omhoog. Inhoudelijk waren er meer verschillen: Pieter Jan had altijd gewerkt voor de publieke omroep, terwijl zijn zoon bekend was geworden op SBS6. Daar was hij een tijd vaak te gast geweest bij Vandaag Inside. En hoewel Pieter Jan ’m eerst wel geknepen had toen zijn zoon daar aanschoof, was hij al gauw gaan beseffen dat het „een fantastische leerschool” en „een heel mooi podium” is om te laten zien wat je kunt. Dat vonden Sam en Jinek ook.

„Het mooie was ook echt dat VI op een gegeven moment heel serieus werd genomen”, zei Sam; „ook door politiek Den Haag. Zeker door dit kabinet, maar ook door het vorige. Het was heel belangrijk wat er in VI gezegd werd en met name wat er door Johan Derksen gezegd werd.” Johan Derksen – die van die kaars in de bewusteloze vrouw, weet je wel. Die nemen ze in Den Haag heel serieus. Daarom keek ik ook nog maar een stukje van VI. In minuut zes bekeken de mannen beelden van vrouwen die een spel deden met waterpistolen, waarna René van der Gijp gierde: „Ik spuit ze wel eens natter hoor. Jij niet?” En dat brengt me tot de laatste belangrijke traditie die ik maandagavond heb genoteerd. Hoe ging dat ene gedicht ook alweer? Heel oud, heel Hollands – ah ja, dat was ’m:

Denkend aan Talpa

zie ik breede meneeren

over de grens van

vrouwen gaan.