Opinie | Klassiek-liberalisme kan Nederland de weg wijzen

Posted on June 19, 2025 by admin

De VVD heeft aangekondigd niet met de PVV te gaan regeren. Hiermee slaat de VVD linksaf en wordt ze nog meer een partij die voor een uitdijende en regulerende overheid is, met vergaande stappen naar een federatieve EU, hoezeer ook de retoriek anders wil doen geloven. Het afgelopen decennium is in Nederland een brede consensus ontstaan dat alle problemen in dit land het gevolg zijn van te veel marktwerking en een te zuinige overheid.

De overheid zou overal de regie weer moeten terugpakken en fors moeten gaan investeren. Een sterk geloof in de maakbaarheid van samenleving, economie, klimaat, ecologisch systeem en de mens ligt hieraan ten grondslag. Het recht werd en wordt steeds meer gebruikt om kwantitatieve doelen vast te leggen voor hoe de samenleving, natuur en andere kwesties eruit moeten zien op de middellange en (zeer) lange termijn. Interventionisme, dat wil zeggen direct ingrijpen in de werking van het marktmechanisme, werd weer populair. Industriepolitiek wordt door velen omarmd.

Dit is de pretentie de samenleving te kunnen inrichten zoals je goed dunkt via wetgeving. Het miskent een fundamenteel inzicht uit de economische wetenschap: centrale planning werkt niet en leidt tot sterk verlies aan welvaart, tekorten, chaos en uitholling van vrijheid en de democratische rechtsstaat. Planning via het recht is centrale planning zonder plan.

Een ander belangrijk inzicht uit de economische wetenschap dat prijsregulering contraproductief is, werd genegeerd. Waarschuwingen dat industriepolitiek duur, inflexibel, en innovatieremmend is, vinden nauwelijks weerklank.

Zo zette Rutte IV de grootste expansie van de overheidsuitgaven sinds de jaren zeventig in gang. De ambities waren torenhoog, maar de resultaten teleurstellend. Het land kwam op slot te zitten en van de nagestreefde doelen kwam niet veel terecht. De inflatie liep op, in Nederland sterker dan in de rest van de eurozone. De arbeidsmarkt raakte overspannen en op de overheidsbegroting nam de onderuitputting toe: de overheid krijgt het geld niet uitgegeven, omdat er onvoldoende mensen, geschikt fysiek kapitaal en grond aanwezig zijn om de plannen uit te voeren.

Historisch dieptepunt

Het huidige demissionaire kabinet is op dezelfde weg doorgegaan. Alle in het parlement vertegenwoordigde partijen, met uitzondering van de VVD, hadden in hun verkiezingsprogramma’s extra uitgaven bovenop de al sterke stijging van de uitgaven bij ongewijzigd beleid (de erfenis van Rutte IV) gezet. Redelijke en milde pleidooien van de ambtelijke studiegroep begrotingsruimte om voor 17 miljard euro om te buigen, werden voor kennisgeving aangenomen. Ook de VVD was bereid minder dan dat om te buigen, in overeenstemming met de sociaal-democratische richting die de partij onder Rutte is ingeslagen.

En nu komen er weer verkiezingen. Het vertrouwen in de politiek is tot een historisch dieptepunt gedaald. Politici zijn niet in staat te leveren. Het heeft er alle schijn van dat de meeste partijen uit het falen van de politiek de conclusie zullen trekken dat nog meer overheid en in lijn met het rapport van Draghi vergaande federalisering van de EU nodig zijn. En er is een nieuwe grote prioriteit bijgekomen: de versterking van onze defensie en defensie-industrie.

Versobering

Het klassiek-liberalisme kan ons daarbij de weg wijzen. Hoe ziet dat er op hoofdlijnen uit? De overheid moet worden verkleind, zowel in termen van taken als hoeveelheid ambtenaren. Dereguleren, ook van arbeidsmarkt en pensioenen. De welvaartsstaat moet versoberd worden, met behoud van een vangnet voor degenen die dat echt nodig hebben. Verder gaan we afscheid nemen van de ‘rondpompeconomie’, dat wil zeggen afschaffen van subsidies en toeslagen aan burgers, bedrijven en belangengroepen.

De belasting voor burgers en bedrijven kan worden verlaagd en de klassieke rechtsstaat moet worden hersteld.

Het maatschappelijk middenveld moet de ruimte krijgen om te bloeien, maar de banden van dat middenveld met de politiek moeten worden verbroken. En de SER kan worden afgeschaft, net als de planbureaus en academische adviesraden. Het CPB kan in een begrotingsbureau worden omgezet.

Tenslotte moet er structureel begrotingsbeleid worden gevoerd, met een structureel tekort van maximaal 1 tot 1,5 procent van het bbp. En de EU moet worden omgevormd naar een confederatie van soevereine staten, die de ruimte krijgen om hun eigenheid te bewaren en grenzen te bewaken.

Het was een prachtig eerbetoon geweest aan oud-VVD-leider en Eurocommissaris Frits Bolkestein als de VVD deze weg zou zijn ingeslagen. Nu dit niet is gebeurd, ligt het veld wijd open.

Tv-recensie | Kunstenares wil met AI-hologram trouwen – zal hij ‘ja’ zeggen?

admin
June 20, 2025
0

Het glas huilt. Zoute tranen, van pure natrium. Conservator Nora en restaurator Mandy van Boijmans Van Beuningen kijken fronsend mee naar het lijntje op het computerscherm. Het springt hoger, en hoger, en hoger. De hoeveelheid tranen is sinds 2020 flink toegenomen, constateren ze tot hun schrik.

Aan de buitenkant van het glas zie je alleen een soort waasje. Dat poets je zo weg, denk ik bij mezelf. Maar nee: het glas is ziek. Terminaal ziek. Geen aspirientje dat dat nog oplost.

Antropomorfiseren, het menselijke zien zien in dingen die niet menselijk zijn, zit in ons DNA. We kunnen het niet helpen. We wíllen ons kunnen verplaatsen in alles wat we zien. Dus gaat een glas in Geheimen van het museum (AvroTros) niet langzaam kapot, het is ziek. Het huilt.

Ergens is het wel sympathiek. Lief, zelfs. Wanneer ik later op de avond Asia kijk, een prachtige natuurdocumentairereeks van legende Sir David Attenborough, moet ik er weer aan denken. Het antropomorfiseren van dieren kan catastrofale gevolgen hebben – je denkt al snel dat ze dingen nodig hebben die juist kwalijk kunnen uitpakken. Of die gewoon zijn wat je zelf van het dier wil.

Toch laat ik me door de stem van Attenborough verleiden. Een beer krabt zijn rug tegen een boom, geeft het een fikse omhelzing. Hij zal hier misschien nooit een andere beer zien, zegt Attenborough. Ik denk: oh, die eenzame beer. En later: die arme aalscholver heeft het veel moeilijker met het ouderschap dan mijn broer. En: hoe zou dat motje zich voelen, als hij zomaar uit de lucht wordt geplukt door zo’n rare springende muis?

Ik denk terug aan AI-hologram Ailex uit Geheimen van het museum. Hij is getraind door kunstenares Alicia, zij heeft zijn gelaat samengesteld uit de gezichten van drie van haar voormalige geliefden. Ze wil hierna vijf jaar met hem gaan samenwonen, om te zien hoe hij zich ontwikkelt.

Ik wens haar geluk. Bij wijze van experiment stopte ik zelf maandenlang wanhopig stukjes eigen fictie in ChatGPT, om te zien of hij iets zou oppikken. Mijn stijl nadoen? Dat lukte GPT niet. In plaats daarvan moest ik de AI regelmatig opnieuw uitleggen dat het ene personage geen gitaar kon spelen, en de ander toch echt complexere gevoelens had over haar geaardheid. Ik gaf het op.

Lichtjes gegeneerd, met haar wenkbrauwen net zo hard gefronst als de mijne, poogt conservator Annemartine er iets van te maken. Zie, daar kijkt de AI weer op zijn horloge, zegt ze. „Dat is het loopje dat de programmeurs hebben gemaakt.” Ze weet het wel, dat het ding niet echt kan denken of voelen. Toch kan ze het niet laten: „Dat kan je hem niet kwalijk nemen.”

Een veredeld koffiezetapparaat

Waarom zou je een ding iets kwalijk nemen? Ailex is niets meer en niets minder dan een veredeld koffiezetapparaat met een internetconnectie. Het algoritme is een tekstvoorspeller, hij zegt alleen maar wat volgens zijn systemen meestal gezegd zou worden in de situatie waarin hij zich bevindt.

Maar ja: die situatie is een bruiloft.

„Zou hij nee zeggen?”, vraagt Annemartine zich af. Voor het eerst is er iets van opwinding af te lezen van haar gezicht. Ze hoopt stiekem dat het hele feestje in duigen valt, je kan het merken, ook al zegt ze herhaaldelijk dat dat natuurlijk niet leuk zou zijn voor de feestgangers. Helaas. ‘Nee’ is niet het meest voorkomende antwoord op de vraag of je met iemand wil trouwen. In plaats daarvan spuit de AI een paar zinnen generieke trouwbelofte. „Bij jou zijn voelt als het meest natuurlijke en wonderbaarlijke ding”, zegt hij. Hij kijkt ongemakkelijk op zijn horloge, in zijn roze pak.

Toen Alicia hem vroeg wat hij wilde aantrekken, zei hij zwart, maar dat vond ze niet mooi. Ik denk dat ze ‘nee’ ook niet geaccepteerd had.

Wat vindt NRC | Een dikke huid is geen vereiste voor de politiek

admin
June 19, 2025
0

Meer dan 150 reacties kreeg D66’er Sophie den Ouden (25) op het filmpje waarin ze aangeeft in de lokale politiek te willen doorgaan. Nijmegen kent „te weinig betaalbare woonruimte, mensen leven langs elkaar heen, en de stad slibt dicht”. Honderdvijftig misogyne, haatdragende en seksistische reacties volgden, die nauwelijks inhoudelijk van aard waren. Vergezeld van de mededeling dat zij maar „een dikkere huid” moest hebben als ze daar niet tegenkon.

Compliment aan iedereen, en specifiek vrouwen, mensen met een migratieachtergrond, of uit andere gemarginaliseerde groepen die zich in willen zetten voor het publiek belang. Die zich de komende weken kandidaat stellen voor de landelijke (29 oktober) of lokale (18 maart) verkiezingen. Die zich niet laten afschrikken door zogenoemde toetsenbordridders.

Uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2024 bleek dat bijna de helft van alle politieke ambtsdragers dat jaar te maken kreeg met een vorm van agressie of intimidatie – een verdubbeling in vergelijking met 2014. Zorgelijk is dat die agressie steeds minder over politieke tegenstellingen of kwesties gaat, maar persoonlijk van aard is. Vrouwelijke politici hebben anderhalf keer vaker met agressie te maken, en voelen zich minder veilig tijdens het uitoefenen van hun ambt.

Zij ervaren bovendien ook, signaleert politicoloog Zahra Runderkamp in haar promotieonderzoek, een opeenstapeling van andere barrières: lange vergaderdagen die ervoor zorgen dat politiek en een gezin moeilijk te zijn combineren, en een harde, door mannen gedomineerde werkomgeving. Met als gevolg dat ze meer moeite hebben hogere functies te bereiken en relatief snel de politiek verlaten.

Iedereen moet zich dit aantrekken. Volksvertegenwoordigingen horen – nee, moeten – een afspiegeling te zijn van de samenleving. Niet alleen in politieke opvattingen, maar in achtergrond, sekse, opleiding en leeftijd. Die ‘dikke huid’ is geen vereiste, gevoelige types kunnen uitstekende politici zijn.

Dat vraagt de komende tijd wat van wervings- en selectiecommissies, en daarna van formateurs. Runderkamp signaleert dat sommige partijen divers werven, maar witte mannen hoog op de lijst zetten of lijsttrekker maken. Het streefcijfer van de overheid is 40 tot 60 procent vrouwen in het openbaar bestuur. De Tweede Kamer haalt dat niet (36,7 procent), het kabinet-Schoof niet (38 procent), gemeenteraden niet (35,1 procent), noch wethouders (28 procent).

De persoonlijke aanvallen op politici beperken zich niet tot de buitenwereld. Ook onderling zoeken politici de laatste jaren opvallend vaak het conflict op persoonlijk niveau. Zeker in de Tweede Kamer, en het zijn zeker niet alleen partijen aan de flanken die zich hieraan bezondigen. Het debat over de kabinetsval, eerder deze maand, was een nieuw dieptepunt. Dit proces vergiftigt niet alleen het debat, maar leidt er ook toe dat minder mensen met talent zich melden om ook de politiek in te gaan.

Barrières voor mensen met een minder bevoorrechte achtergrond moeten zo veel mogelijk worden weggenomen. Dat is vaak veel minder ingewikkeld dan het lijkt, blijkt uit het onderzoek van Runderkamp. Kleine praktische aanpassingen (betere verlofregelingen, minder lang doorvergaderen) kunnen een groot verschil maken.

Taaier is dat ook de politieke cultuur toe is aan verandering. Bevecht elkaar op inhoudelijke verschillen, niet op de man of vrouw. Alleen dan zijn burgers ook daarop aan te spreken.

Dankzij het tekort aan Nederlandse technici wordt bij deze netbeheerder in Limburg de ‘sokkie’ gedanst

admin
June 19, 2025
0

Onder toeziend oog van een toegesnelde buurtbewoner rijdt een graafmachine met een lading buizen door een smalle straat in het Limburgse Nieuw-Bergen. Dankzij aanwijzingen van twee collega’s arriveert de bestuurder zonder het naastgelegen tuinhek te raken op de bouwplaats, waar uiteindelijk zo’n vijfendertig huizen moeten verrijzen. Wilhelm Marais, die er even later zijn Honda-motor parkeert, bereidt er de stroomvoorziening voor, in opdracht van netbeheerder Enexis.

Omdat de toestroom van elektrotechnische ingenieurs vanaf Nederlandse universiteiten te klein is om de vacatures op te vullen, is de Zuid-Afrikaanse ingenieur begin dit jaar naar Nederland gehaald. „Ik maak berekeningen voor de aannemer en uitvoerders”, zegt Marais, die vandaag voor het eerst op de bouwplaats is omdat hij voornamelijk op kantoor werkt. De 24-jarige Zuid-Afrikaan, gehuld in oranje veiligheidsjas, heeft een bouwtekening en een helm in zijn handen. Naast hem staan zijn teammanager en een woordvoerder.

Marais’ Zuid-Afrikaanse collega Heyneke Meyer (26) moet door een treinstaking noodgedwongen thuiswerken in Eindhoven, waar hij samenwoont met zijn vrouw. De derde landgenoot op de Venlose vestiging is op vakantie.

Van een cultuurschok is geen sprake, zegt Meyer als hij op een later moment belt met NRC, al ziet hij wel duidelijke verschillen met zijn geboorteland. „In Zuid-Afrika is het sociale vertrouwen niet groot genoeg voor zelfscankassa’s in de supermarkt. Mensen zouden er zeker misbruik van maken. Er worden risico’s genomen als het op de wet aankomt.”

Inmiddels werkt Enexis met 24 Zuid-Afrikanen, verspreid over zijn vestigingen in Eindhoven, Roosendaal, Venlo, Tilburg en Maastricht. De eerste groep ging er begin 2024 aan de slag, binnenkort beginnen nog vier Zuid-Afrikanen, in Zwolle.

Wachtlijsten

Vanwege zijn Zuid-Afrikaanse krachten houdt Enexis de plannen van het demissionaire kabinet-Schoof, om de eisen van de ‘kennismigrantenregeling’ eventueel aan te scherpen, scherp in de gaten. Het bedrijf ziet vooral de mogelijke verhoging van de inkomenseisen als een probleem.

Wilhelm Marais bij Enexis in Venlo. Foto Merlin Daleman

Bedrijven die gebruik maken van de ‘kennismigrantenregeling’, bedoeld om hoogopgeleide werknemers van buiten Europa snel aan een verblijfsvergunning te helpen, moeten kennismigranten onder de dertig jaar minimaal 4.171 euro bruto salaris per maand betalen (exclusief vakantiegeld). Dat bedrag is 98,49 procent van het maximale startsalaris voor een Enexis-engineer. „We willen de Zuid-Afrikaanse collega’s niet meer betalen dan onze Nederlandse collega’s als ze hetzelfde werk verrichten”, zegt de Enexis-woordvoerder.

Volgens de website van de immigratiedienst IND sluiten de salariscriteria echter aan bij wat gangbaar is bij vergelijkbare banen in Nederland.

Enexis heeft kennis- en arbeidsmigranten hard nodig, want door netverzwaring en netuitbreidingen neemt de hoeveelheid werk „structureel” toe. De netbeheerder moet de komende acht jaar onder meer achthonderd verdeelstations voor ‘middenspanning’ plaatsen, waar vooral veel bedrijven behoefte aan hebben. De hele vernieuwingsoperatie duurt waarschijnlijk vijftien tot twintig jaar, waardoor de wachtlijsten voor toetreding tot het net nog lang zullen aanblijven.

Nederlanderschap

Enexis kwam de Zuid-Afrikanen via iSprout op het spoor. Deze Eindhovense detacheerder selecteert alumni van Zuid-Afrikaanse universiteiten als Pretoria en Stellenbosch, laat hen naar Nederland komen, regelt de procedures bij de IND en helpt bij huisvesting.

Voor het vertrek uit Zuid-Afrika moeten de geselecteerden taalniveau B1, eenvoudig Nederlands, behalen. Eenmaal in Nederland is niveau B2 het streven, vergelijkbaar met het niveau van een geslaagde havo- of vwo-leerling. Omdat het Afrikaans veel overeenkomsten heeft met het Nederlands, gaat het leren van de taal sneller, aldus Enexis.

Als de samenwerking beide partijen bevalt, kunnen Marais en zijn landgenoten na zo’n anderhalf jaar detachering bij Enexis in dienst treden. Na een verblijf van vijf jaar in Nederland kunnen ze dan het Nederlanderschap aanvragen.

Marais kijkt uit naar dat moment, zegt hij een dik uur later in een vergaderzaal op het Enexis-kantoor in Venlo. Op tafel staat een vlaai, die zijn teammanager heeft meegebracht vanwege het bezoek. „Ik wil meer wereldervaring opdoen, mensen uit verschillende culturen leren kennen”, verklaart Marais zijn migratiemotivatie. Dat familieleden van zijn vrouw, Simonique Duminy, al negen jaar in Nederland wonen, helpt tegen heimwee.

Dankzij het hogere inkomen kunnen kennisemigranten het onderwijs voor hun familieleden in Zuid-Afrika betalen

Tesseltje de Lange
hoogleraar Europees migratierecht

Bijkomend voordeel van de verhuizing is dat Marais hier niet steeds over zijn schouder hoeft te kijken, zegt hij – anders dan in Zuid-Afrika, dat vanwege de vaak gewelddadige misdaad niet de beste plek is om een gezin te beginnen. „Bij mij persoonlijk is er enkel iets uit mijn auto gejat, maar ik wil mogelijke levensgevaarlijke situaties voor zijn.”

Meyer was oorspronkelijk van plan om in Zuid-Afrika te blijven, waar hij al drie jaar werkervaring opdeed, vertelt hij. „Ik leerde veel bij mijn oude werkgever, maar de kans om in Nederland nieuwe kennis over de energietransitie op te doen kon ik niet weigeren.”

Brain gains

Volgens hoogleraar Europees migratierecht Tesseltje de Lange (Radboud Universiteit) is het vertrek van hoogopgeleide ingenieurs uit Zuid-Afrika, waar bedrijven en inwoners geregeld last hebben van stroomuitval, niet per se nadelig voor Zuid-Afrika. „Recent academisch onderzoek toont aan dat het braindrain-verhaal niet alleen nadelen heeft.”

Voor de migranten zijn er duidelijke ‘brain gains’, zeker bij de hoger opgeleiden. Hoewel er in deze sector wellicht personeeltekorten zijn in Zuid-Afrika, „is niet gezegd dat hun daar een aantrekkelijke carrière wordt geboden”, aldus De Lange. De kennismigrant gaat er carrièretechnisch op vooruit, ook qua inkomen. En dat extra geld „kan onder meer gebruikt worden voor scholing van familieleden in Zuid-Afrika. Ook kan er kennis worden uitgewisseld met het geboorteland”, legt zij uit.

Marais’ vrouw is nog op zoek naar een baan in de IT, vertelt ze aan het eind van de middag in hun rijtjeshuis met tegeltuin in Venlo-Noord. Aan de wand hangen trouwfoto’s. „Mijn Nederlands is nog niet op B2-niveau, maar bedrijven waar ik solliciteerde zochten iemand die Engels én Nederlands sprak.” Meyers partner had dezelfde ervaring, maar werkt inmiddels bij iSprout.

Wilhelm Marais op het kantoor van Enexis in VenloFoto Merlin Daleman

Partners van kennismigranten zijn „echt een onbenutte groep, omdat ze vaak over het hoofd worden gezien door recruiters”, stelt De Lange. Veelal blijven ze vanuit Nederland, voor hun opdrachtgevers in het geboorteland werken. „Terwijl ze ‘als partner van’ geen tewerkstellingsvergunning nodig hebben, ze kunnen meteen aan de slag.”