Komt klassenjustititie nog steeds voor in Nederland? Dat is de vraag die journalistiek platform Investico samen met NOS op 3 onderzocht. Het bijbehorende artikel kreeg uiteindelijk de kop ‘De vooroordelen van de rechter’ mee op de cover van De Groene Amsterdammer. Want het antwoord op die vraag is even simpel als onthutsend: ja, nog steeds.
Klassenjustitie is rechtspleging die iemand ten onrechte benadeelt wanneer die persoon niet tot de heersende klasse behoort en ten onrechte bevoordeelt wanneer die persoon wel tot de heersende klasse behoort.
Kanttekeningen
Het onderzoek van Investico baseert zich voor het eerst op een uitgebreide dataset over de vervolging en berechting van misdrijven in Nederland (2013-2022). Die dataset is afkomstig van het CBS en bevat cijfers over bijna alle misdrijven vanaf het moment dat het OM besluit wel of niet vervolging in te stellen tot het moment waarop de rechter oordeelt. De cijfers zijn nader uitgesplitst naar type misdrijf (van diefstal tot moord), en soort opgelegde straf (variërend van geen, boete, taakstraf tot levenslang). Daarnaast is een uitsplitsing gemaakt naar kenmerken van de meerderjarige verdachte zoals: leeftijd, opleiding en migratieachtergrond.
Op grond daarvan concludeert Investico het volgende: van alle laagopgeleide verdachten met migratieachtergrond krijgt uiteindelijk 23 procent gevangenisstraf, en van alle hoogopgeleide verdachten zonder migratieachtergrond acht procent. Die kans is voor de eerste groep om een gevangenisstraf te krijgen dus 2,8 keer zo groot. Maar bij die conclusie moeten kanttekeningen worden gezet. Allereerst omdat hier verschillende kenmerken (zoals migratieachtergrond en opleidingsniveau) bij elkaar worden ‘opgeteld’. Dat is onhandig als je wilt weten wat het effect is van één specifiek kenmerk.
Een aantal advocaten, rechters en officieren van justitie is in het artikel gevraagd commentaar op de resultaten te leveren. De cijfers wijzen op een duidelijk verschil in bestraffing van laag opgeleiden versus hoog opgeleiden. Een soortgelijk (maar kleiner) verschil doet zich voor bij verdachten met of zonder een migratieachtergrond. Een verklaring zou kunnen zijn: rechters zijn bevooroordeeld. Dat is echter onbespreekbaar, ook voor de geïnterviewden in het stuk. De antropoloog Sinan Çankaya, die vooroordelen bij rechters heeft onderzocht, concludeert dan ook aan het einde van het artikel: „…het gros van de rechters heeft het idee dat ze per definitie neutraal en objectief zijn. Dat zij verschoond zijn van vooroordelen: dat komt onder ‘ons soort mensen’ niet voor.”
Ik wil daarnaast wijzen op een aantal onvolkomenheden in de dataset. Allereerst het kenmerk ‘migratieachtergrond’. Dat is geen neutraal kenmerk, maar een (tot 2023) gehanteerd CBS-criterium dat het zijn van migrant als een erfelijke eigenschap beziet door termen te gebruiken als eerste, tweede en derde generatie. Dat is discriminerend. Je bent ofwel in Nederland geboren, dan wel buiten Nederland geboren en daarna hiernaartoe verhuisd. Alleen in het tweede geval ben je een migrant.
Migratie- achtergrond is geen neutraal kenmerk
Ander beeld
Als je de gebruikte dataset herordent door alleen de cijfers op te nemen die slaan op verdachten die ofwel in Nederland geboren zijn dan wel in het buitenland (zonder dus rekening te houden met de geboorteplek van de ouders) krijg je een iets ander beeld.
Maar nog steeds is er een duidelijk verschil in de wijze van strafrechtelijke bejegening van degenen die in Nederland zijn geboren en de anderen. Ter verduidelijking: in Nederland wonen ongeveer 3 miljoen mensen die buiten Nederland geboren zijn, en zo’n 15 miljoen mensen die in Nederland zijn geboren. Dat is een verhouding van 1 op 5 mensen. Als je nu in de dataset van het CBS kijkt dan is dat 1 op 2 mensen. Anders gezegd, waar in het echte leven 1 van de 6 mensen buiten Nederland is geboren, is dat in de dataset 1 van de 3. Mensen die buiten Nederland zijn geboren komen dus twee keer zo vaak voor in deze strafzaken. Het lijkt me onaannemelijk om hieruit te concluderen dat iemand die in het buitenland is geboren dubbel zo crimineel is, dat kan niet kloppen.
Er moet dus iets anders aan de hand zijn. De meest voor de hand liggende verklaring is dat de selectie, die wordt gemaakt om überhaupt bij de OvJ terecht te komen, gekleurd is. En dat kan te maken hebben met aangiftebereidheid en selectie door de politie welke verdachte wel en welke verdachte niet naar de OvJ wordt doorgestuurd. Een ander opmerkelijk gegeven is dat het totaal aantal opgelegde celstraffen in de periode 2001-2022 heel weinig verandert: zowel bij verdachten die in Nederland als die buiten Nederland zijn geboren is dat elk jaar ongeveer even groot. Alsof beide populaties even groot zijn, maar dat zijn ze dus niet. Nog los van het gegeven dat de Nederlandse bevolking met ongeveer 10 procent is gegroeid in de onderzoeksperiode.
Het lijkt er eerder op dat allerlei capaciteitsproblemen een rol spelen bij de selectie wie de strafrechtketen ‘in’ gaat. Er is kennelijk een maximum aan processen-verbaal die kunnen worden opgemaakt die uiteindelijk leiden tot een gang naar de rechter en een strafrechtelijk oordeel. Bij elk van de selecties is degenen die in Nederland is geboren in het voordeel ten opzichte van degene die niet in Nederland is geboren.
Tenslotte het volledig ontbreken van gegevens over recidive. Wat gebeurt er met verdachten die voor de zoveelste keer voor de rechter staan? Worden die anders gestraft? En wat is de invloed van de locatie? Ik kan me indenken dat er in een dichtbevolkte stad veel meer mensen zijn met een kort lontje dan in een piepklein dorp op het platteland. Die informatie zit niet in de dataset. Het is derhalve hoogst noodzakelijk om deze gegevens ook boven tafel te krijgen om te zien of ook daarin allerlei vooroordelen een rol spelen. We hebben wat dat betreft nog een lang weg te gaan. Persrechter Jacco Janssen zegt daarover: „Ik zie geen klasse.” Tja, de aarde is plat.
Lees ook
Waar houdt overheidscompensatie op en begint eigen risico? Niet iedere gedupeerde is een gedupeerde
En daar staan ze. Liam in het midden, Noel rechts van hem, om hen heen nog zes muzikanten. Het is gelukt, de broers Gallagher spelen na zestien jaar weer samen op een podium.
Hun optreden, vrijdagavond in het rugbystadion in Cardiff, vervulde de droom van al die fans die verweesd waren achtergebleven toen Noel in 2009 aankondigde geen dag langer in gezelschap van die ‘idioot’ (‘moron’) Liam te willen verblijven. Maar hier, bij de eerste van hun reünieconcerten, ondergaan 74 duizend toeschouwers de langverwachte onderdompeling in de Gallagher-chemie. Met een gulle dosis klassiekers, kledingvoorschriften uit 1996 en een rotsvast vertrouwen in hun eigen rock-‘n’-roll-stijl creëert Oasis een spectaculaire trip.
De voornaamste troef is de lange reeks hits die in vele harten gegraveerd staat. De liedjes worden gekenmerkt door de enigszins stugge boogie-rock van Noel, gecombineerd met de nonchalante rafelzang van Liam. Ze schreven teksten die vooral leuzen zijn en daarom tot anthems konden uitgroeien: ‘Live forever’, ‘All my people right here, right now’, ‘(You’re my) Wonderwall’.
Videomuur
En daar staan ze. Liam (52) in bruine parka, spijkerbroek en op witte gymschoenen, Noel (58) bescheiden in spijkerbroek en lichtblauw overhemd. Noel lijkt vergroeid met zijn gitaarsnaren, en speelt soepele solo’s; Liam staat in zijn bekende pose: gebogen knieën, handen op de rug. Alsof hij ieder moment een aanval verwacht.
Op een van de grootste podia die ooit door slechts acht muzikanten zijn gevuld, is het de vraag hoe het publiek op de achterste rijen wordt bereikt. Maar daarvoor is een verrassende oplossing bedacht. De acht muzikanten worden bijna overvleugeld door een muur van videoschermen over de hele breedte en hoogte van de korte stadionzijde. Daarop worden doorlopend videobeelden getoond: kleurige collages vermengd met live-beelden van voornamelijk Liam en Noel. Er zijn psychedelische uitspattingen, gecombineerd met punky lay-out en weelderige landschappen waar Liams hoofd doorheen zweeft. Die aanpak is even wennen bij een optreden van Oasis, waar altijd de muziek op de eerste plaats stond. Maar de beeldenstroom is afwisselend en heeft net de juiste korreligheid om niet hedendaags gelikt te zijn.
Van de drieëntwintig nummers kwamen slechts enkele uit deze eeuw.
De nadruk op de jaren negentig is om meer redenen handig: het legitimeert de afwezigheid van nieuwe nummers. Dit is voorlopig geen echte reünie, maar een reünie-tournee. Zo wordt het een veelzijdig eerbetoon: aan de eigen glorietijd, aan de muziekhistorie en aan een gevoel van ‘Brits-zijn’ – in de zin van gemeenschapszin en flair voor mode (velen dragen ‘bucket hats’, de vissershoedjes die Liam ooit populair maakte). Het stemt nostalgisch en enigszins weemoedig, als een enkele reis naar het verleden – naar een decennium waarin overal nog wordt gerookt, en waarin gitaren en oefenruimtes nog betaalbaar zijn. Die tijd is inmiddels afgesloten, maar de glorie mag hier voor even herleven. Naar verluidt mede dankzij de inzet van moeder Gallagher, die genoeg had van haar ruziënde zoons. En dankzij wijlen Taylor Hawkins, drummer van Foo Fighters, die een petitie wilde beginnen: ‘Oasis moet terug’. En ook omdat het de broers een aanzienlijk bedrag oplevert.
Uitzinnige ticketprijzen
De opwinding is opgebouwd vanaf het moment dat de tour afgelopen augustus werd aangekondigd, via een rampzalig verlopen ticketverkoop waarbij fans uitzinnige ticketprijzen moesten betalen door de toepassing van ‘dynamic pricing’. De gemoederen liepen daarover zo hoog op dat de Britse regering een nader onderzoek gelastte naar deze praktijk. Toch werden het de meest begeerde optredens van dit jaar, zeker in Engeland.
Tussen nu en eind november geeft Oasis 41 stadionconcerten in Engeland, Ierland, Noord- en Zuid-Amerika, Korea en Japan. Volgens de geruchten volgt Europa dan volgend jaar.
Halverwege verwijst Liam ernaar, als hij praat tegen de zaal: ‘En, is het een goede show? Zijn jullie blij?’ Met een schuin lachje: ‘Met je ticket van duizend pond?’.
De broers groeiden op zonder vader, tegenover het stadion van hun favoriete voetbalploeg Manchester City. De voetbaltribune werd hun alternatieve thuis. Daar ervaarden ze de kracht van samen zingen, met zijn allen in een stadion. De liefde voor ‘Man City’ was onvoorwaardelijk, ook – of juist – bij tegenvallende prestaties. Dat soort liefde, door dik en dun, zouden de broers in de jaren negentig ook bij hun aanhang zaaien.
Het publiek, jong en oud, komt van over de hele wereld. Het veegt tranen uit de ogen tijdens nummers die de ‘soundtrack van mijn jeugd’ waren, zoals een vrouw uit Leeds vertelt. Zij en haar man staan keihard te zingen, armen in de lucht, als voetbalfans. De zaal schreeuwt het hardst tijdens ‘Cigarettes & Alcohol’ (er worden spontaan sigaretten opgestoken) en monsterhit ‘Wonderwall’ in de toegift. Maar het dierbaarst is ‘Live Forever’ (‘You and I are gonna live forever’) dat bij dit weerzien extra lading krijgt. De videobeelden tonen pastorale weiden en wolkenluchten en aan het eind het portret van een jongeman in rood tenue, een verwijzing naar de een dag eerder bij een auto-ongeluk om het leven gekomen Dioga Jota, voetballer bij Liverpool.
De interactie tussen de bandleden op deze eerste avond is minimaal. Maar de solo’s zijn welgemikt, het ‘geluid’ in de ruimte is verrassend goed en oudgedienden Paul ‘Bonehead’ Arthurs, Gem Archer en Andy Bell spelen precies als vroeger. Liam blijkt nog altijd geen ontspannen performer, hij verdwijnt na iedere zangpartij in de schaduw of naar het drumpodium voor een slok drinken. Bij een aantal nummers neemt Noel de zang van hem over, onder andere bij het mooie ‘Half the World Away’. Noel heeft een zachtaardige stem, in contrast met de doorleefde Liam.
Fans van Oasis na het concert in Cardiff.
Foto Oli SCARFF / AFP
En dan, als de laatste klanken van ‘Champagne Supernova’ zijn weggestorven, de groep het applaus in ontvangst heeft genomen en het publiek de wangen droogt, loopt Liam als eerste het podium af. De camerabeelden tonen in silhouet een korte omhelzing van de broers. Het jaagt een laatste geluksgolf door de zaal.
Lees ook
Lees ook Wat Noel en Liam Gallagher nog kunnen leren van andere broeder- en zustervetes
Terwijl ik nog steeds keihard moet lachen om het geestige sekspoppenmondje van onze koningin die de seniele Trump perfect nadeed, lees ik dat de kakelverse bruid van de miljardair Bezos thuiskwam met maar 26 trouwjurken. Terwijl ze er in Venetië 27 bij zich had. Sommige mensen hebben ook altijd pech. De dame, die van de diefstal verdacht wordt, zat als enige verstekeling in de zwaar beveiligde kerk toen het intens gelukkige stel elkaar het meedogenloze ja-woord gaf. Een roomse priester heeft het setje namens God gezegend en misschien ook nog even lekker in de wierook gezet. Grensoverschrijdend? Vind ik wel. Jezus had ze in zijn tijd principieel de tempel uit geranseld.
Wel heerlijk nieuws zo’n partycrasher in die ongetwijfeld rijk versierde kerk. Misschien was ze wel een asielzoeker op de vlucht. Een eenzame vluchtelinge die veilig onderdak in een godshuis zocht. Omdat je daar niks te vrezen hebt van jagend rechts.
Mooi sprookje: een door bijna de hele wereld gehate gelukzoeker die op het huwelijksfeestje van een der rijkste bewoners van onze planeet terechtkomt. Dat had ze niet kunnen bedenken toen ze in haar rubberbootje een gruwelijke oorlog ontvluchtte.
Eén minpuntje: Jeff zijn feestje werd gesponsord. Het uitbundige weekend werd mede mogelijk gemaakt door Buienradar. En een chique trouwjurkenjojo. Toch een armoedig SBS-programma. Jammer.
Op het moment dat de zielsgelukkige mevrouw Bezos haar jurk zocht zuchtte ons land onder het Nationaal Hitteplan en was onze toekomstige premier Yesilgöz een beetje oververhit. Ik denk dat onze Dilan met haar man en haar trouwe viervoeter iets te lang had liggen smeren & keren op een of ander gloeiendheet strandbedje toen ze hoorde dat Douwe Bob had geweigerd om op een of ander Joods schnabbeltje aan de Amsterdamse Zuidas op te treden. Er lagen daar namelijk politiek geladen foldertjes die hem niet bevielen. Volgens Douwe waren over politieke en religieuze uitingen duidelijke afspraken gemaakt. Keppeltjes wel, foldertjes niet. Maar de organisatie van het kinderfeestje ontkent dat. Net zoals de zanger volgens hen na afloop niet geduwd is. Bob zegt dat dat wel gebeurd is. De naam ‘Douwe Bob’ is in dit geval dan wel weer grappig. Net zoals het geestig is dat de hond van Yesilgöz Moos heet. Maar dit terzijde.
Volgens de organisatie verdween Bob na afloop gewoon op zijn brommer naar zijn gezinnetje. Bob zegt dat het hier om een motor gaat. Imago-technisch gezien begrijp ik dat wel. Een man met zijn uitstraling zit niet op een of andere elektrieke snorfiets.
Maar terug naar die oliedomme tweet van die incompetente Dilan Yesilgöz, waarin ze een aantal zaken totaal door elkaar haalde. Of niet helemaal goed begrepen had. Dat kan in haar geval ook. Zij is toch ook dat tragische brekebeentje van die nareis-op-nareis-op-nareis-uitspraak waar achteraf niks van bleek te kloppen, maar waar wel een kabinet over struikelde?
Nu had ze iets te snel getweet. Voortaan eerst denken lieverd. Ook al is dat een klusje. Ze heeft inmiddels in een filmpje geprobeerd uit te leggen dat Douwe geen Jodenhater is. Aan alles zag je dat een paar oude liberalen aan haar hebben uitgelegd dat ze het recht moet zetten tegenover de ook niet al te slimme zanger, die door een vriend van mij steevast ‘De Kwelende Inktlap’ wordt genoemd. Het leek trouwens of Dilan het uitlegde aan haar hond, de partijherder die bij het laatste VVD-congres ook even op het podium verscheen. Alles is zo langzamerhand niveautje Sesamstraat en Jeugdjournaal.
Of ik bang ben voor de nieuwe, toch wel doodenge asielwetten? Ik word wat voorzichtiger met het uitdelen van mijn losse aalmoesjes aan daklozenkrantverkopers. Ik wil eerst weten of ze een verblijfsvergunning hebben. Anders neem ik ze mee naar de kerk. Daar zijn we allebei veilig.
Ik vrees dat ik door het huidige politieke afschrikbewind steeds vaker in de kerk kom. En als de pastoor op een dag aan mij vraagt of ik weer geloof, zal ik fluisteren: „Nee, ik wacht op Yolanthe of Sylvie die hier misschien gaan trouwen met een seniele miljardair!”
‘We love you.” Meredith Whittaker, president van de Amerikaanse berichtendienst Signal, spreidt symbolisch haar armen.
Ze steekt haar liefde voor Nederland niet onder stoelen of banken: vanaf het moment dat WhatsApp-eigenaar Mark Zuckerberg (van Meta) zich in januari pontificaal achter de Amerikaanse president Trump schaarde, steeg het Signal-gebruik in Nederland explosief.
Volgens onderzoeksbureau Telecompaper maken ruim twee miljoen Nederlanders gebruik van de berichtendienst die, in tegenstelling tot marktleider WhatsApp, geen data van je bewaart.
Meta werd zo zenuwachtig van die groeispurt dat het een pr-campagne startte om ‘misverstanden over WhatsApp’ uit de weg te ruimen. Vergeleken met drie miljard WhatsApp-gebruikers is Signal nog piepklein – 50 tot 70 miljoen deelnemers. Hoe komt het dat de app in Nederlandtoch zo aanslaat?
Whittaker opent met een oneliner: „Nederland zei ‘fuck you, Meta’ en ging Signal downloaden.”
Dan volgt de volzin, in één adem: „Blijkbaar wonen hier nuchtere, verstandige mensen die niet willen dat je meest intieme informatie op willekeurige servers staat, waar het nu of in de toekomst kan worden gebruikt als een wapen, afhankelijk van de grillen van de mensen die er controle over hebben – in ieder geval heb jij er zelf niet de controle over. Punt uit.”
In de lobby van een Rotterdams hotel heeft Whittaker haar laptop dichtgeklapt. Ze baande zich deze woensdagochtend weer een weg door de berichtenlawine in haar inbox. Die loopt over sinds ze in september 2022 de leiding heeft over de Signal Foundation. Haar trein naar Parijs vertrekt over een uur, tot die tijd kan de inbox wachten.
Whittaker, geboren in Californië en pendelend tussen New York en Parijs, is het gezicht van een non-profitorganisatie die meer verantwoordelijkheden heeft dan alleen die ene app. De techniek die Signal-gesprekken versleutelt zodat niemand kan meeluisteren, zit namelijk ook in WhatsApp, Facebook Messenger en Google Messenger. In tegenstelling tot de grote netwerken verzamelt Signal geen gebruikersgegevens of ‘metadata’ – wie met wie belt, wanneer en waar. Minstens zo belangrijk, stelt Whittaker, is dat „ook je tante Signal kan gebruiken”. Privacy moet toegankelijk zijn voor iedereen.
Dronken oom
De avond ervoor gaf ze een twee uur durend publiek interview in Theater Rotterdam. Whittaker is een veelgevraagd spreker, die in heldere taal uitlegt wat er schort aan het verdienmodel van techbedrijven. Haar vergelijkingen zijn aanstekelijk; om de ronkende beloftes van AI-bedrijven te temperen omschreef ze de hallucinerende chatbots als ChatGPT ooit als ‘die dronken oom die op een verjaardagsfeestje tegen je aan blijft zwammen’.
Tussen de publieke optredens door leidt Whittaker een team van vijftig ontwikkelaars in San Francisco, met een jaarlijks budget van vijftig miljoen dollar. Een kleinduimpje tussen de techreuzen, draaiend op donaties en giften.
Signals techniek is uitgevonden door Moxie Malinspike. Die zorgde ervoor dat end-to-end versleuteling – alleen de zender en ontvanger kunnen de berichten ontcijferen – nu gemeengoed is. Een andere, drijvende kracht achter de Signal Foundation is Brian Acton: hij is de medeoprichter van WhatsApp die zijn bedrijf in 2014 voor 19 miljard dollar aan Mark Zuckerberg verkocht. Acton liep stuk op Zuckerbergs commerciële koers, stapte boos op en is sindsdien de grootste donateur van Signal.
Whittaker springt in de bres zodra politici weer eens beginnen te tornen aan Signals versleutelingsmethodes. Bijvoorbeeld als het Verenigd Koninkrijk en Zweden aandringen op een achterdeurtje in berichten-apps, of de EU wil dat chatapps plaatjes gaan scannen.
„Elke keer is er weer iemand die dat idee uit een stoffige la trekt en denkt dat technologie maatschappelijk problemen kan oplossen, zoals kindermisbruik of terrorisme. Vaak zijn het politici die zoiets voor de bühne roepen. Maar elke expert weet: er is geen achterdeurtje dat alleen door ‘de goeden’ benut kan worden – ook spionnen en cybercriminelen krijgen dan toegang.”
Overheden en opsporingsdiensten maken zelf massaal gebruik van Signal, zegt Whittaker: „Wij vormen het zenuwsysteem in de communicatie van beveiligde overheidsdiensten, zakenmensen, militairen, journalisten, mensenrechtenactivisten; alle plekken waar gevoelige informatie wordt uitgewisseld.”
Ik heb maar één leven en dat eindigt onvermijdelijk in de dood. Ik wil mijn tijd niet al scrollend verspillen: hé, een kattenfoto
Al had hij het niet door, de Amerikaanse defensieminister Pete Hegseth leverde het beste bewijs voor Signals populariteit bij overheden. In maart voegde hij per ongeluk een journalist van The Atlantic toe aan een Signal-appgroep waarin live een militaire aanval op de Houthi’s werd besproken. Het was een opeenstapeling van blunders. Whittaker zat een week lang aan de telefoon, om aan Amerikaanse media uit te leggen wat Signal was. „We wilden zeker zijn dat het verhaal klopte. Dat deze blunder niet te wijten was aan onze techniek, maar aan een menselijke fout.”
Ze probeerde publieke optredens even te mijden. „Signalgate was een politieke soap over personen, het ging niet over ons. Zoals een botsing tussen twee auto’s meestal ook niet aan de weg ligt.”
Brein op een stokje
Whittaker zat als kind constant met haar neus in de boeken. „Mijn broer noemde me pesterig ‘brein op een stokje’ als ik weer eens zat te lezen en niet buiten wilde spelen.” Verder wil ze niet te veel over haar privéleven kwijt. „Er staat heel weinig over mijn leven online, en dat wil ik graag zo houden.”
In een krantenartikel uit 2003 staat ze gefotografeerd tijdens een walk-out op haar school in Pasadena. „Als jonge studenten demonstreerden we tegen de invasie in Irak. Ik was geen buitenbeentje hoor, alle coole kids deden mee.”
Ze werkte dertien jaar bij Google en was een van de gangmakers van de Google Walkout: in 2018 protesteerden twintigduizend medewerkers tegen de manier waarop het bedrijf klachten over seksueel misbruik onder het tapijt veegde. De demonstratie moest ook voorkomen dat AI-techniek bij het Pentagon belandde, voor een militair project. Op de protestborden stond Google’s oude motto: don’t be evil.
In 2019 vertrok Whittaker bij Google, teleurgesteld. Tijdens haar carrière had ze zich in de techniek verdiept en tegelijk ontwikkelde ze haar ‘academische spier’. Door „te lezen, te lezen en nog eens te lezen” zag ze historische verbanden in een industrie die doorgaans alleen een rozige toekomst ziet.
Neem de AI-hausse. De algoritmes achter kunstmatige neurale netwerken, die ook de grondslag vormen voor ChatGPT, stammen uit de jaren tachtig en negentig. Destijds waren computers veel te traag. De doorbraak kwam pas in 2012, toen wetenschappers ontdekten dat grafische chips (voor computerspellen) veel sneller patronen vonden in bergen data.
Meteen ronselden Meta en Google alle belangrijkste AI-pioniers. Niet om de mensheid te redden, maar om hun advertenties te optimaliseren op basis van zo veel mogelijk gebruikersdata. „We hebben een economische motor voor technologie gecreëerd die surveillance en grootschalige gegevensverzameling beloont. Dat komt omdat de Amerikaanse overheid in de jaren negentig commerciële toepassingen op internet stimuleerde, zonder privacyrichtlijnen.”
Sluiten privacy en geld verdienen elkaar uit, of kunnen ze ook samengaan?
„In dit klimaat is het moeilijk om een bedrijfsmodel te ontwikkelen voor het soort privacy dat Signal biedt. Alle normen zijn gebaseerd op het huidige economische model. Dat moet veranderen, we moeten nieuwe markten creëren.”
Dus moeten we WhatsApp verwijderen?
„Nee, je kunt het best naast Signal gebruiken. Dat doe ik ook, om de concurrentie in de gaten te houden. Maar privacy is wel degelijk geld waard. In New York komen ze muren tekort om Apple’s grote billboards te plaatsen. Die reclames tonen geen glimmende iPhone, maar Apple’s belofte dat je informatie bij hen privé blijft. Apple weet dat mensen dat belangrijk vinden.”
Raad je jonge mensen aan sociale media te mijden?
„Ik denk dat de jonge generatie al een stuk bewuster met privacy omgaat, door elkaar in besloten groepen op te zoeken en niet hun hele leven online te zetten. Zelf ben ik terughoudend met sociale netwerken. Twitter is stuk, en ik houd er ook niet van om op Mastodon rond te hangen op zoek naar relevante informatie.”
„Ik heb maar één leven, en dat eindigt onvermijdelijk in de dood. Ik wil mijn tijd niet al scrollend verspillen: hé, een kattenfoto, en hé, weer een softwareontwikkelaar die uit het niets tegen je begint te schreeuwen.”
In Theater Rotterdam zei je tegen het publiek: „Ik zou zeggen google het, maar Google werkt niet meer.” Was dat niet wat hard?
„Vind jij dan dat Google nog werkt? Deze zoekmachine heeft zichzelf opgeblazen door te veel advertenties en rare AI-samenvattingen op een scherm te proppen zodat het bijna onmogelijk is om nog goede informatie te vinden. Die transformatie gaat schokkend snel.”
Hoe verklaar je dat Google zijn eigen melkkoe om zeep helpt?
„Waar het bij Google aan ontbreekt is een duidelijke visie voor de lange termijn. Hoe dichter bij de top, bij de macht binnen een bedrijf, hoe beter je ziet dat er allemaal kleine intriges en schandaaltjes spelen rondom directeuren en onderdirecteuren die hun eigen belangen proberen te beschermen.”
Google-topman Sundar Pichai noemde AI anders wel een uitvinding met ‘dezelfde impact als vuur of elektriciteit’.
Whittaker maakt dramatische armgebaren boven haar flat white. „Vuur! Water! Aarde! Lucht! Adem! De ziel! De heilige drie-eenheid!”
Dan een diepe zucht.
„AI is een marketingterm. Dat was het al op het moment dat onderzoeker John McCarthy in de jaren vijftig voor het eerst de term ‘artificiële intelligentie’ gebruikte om meer overheidsgeld los te weken. Er is altijd de neiging om een hype te beloven, om ’m te faken desnoods, en een huiver om kritische vragen te stellen die de hype zouden kunnen ontmaskeren.”
Begin dit jaar besloot Google toch mee te werken aan defensieprojecten. Je walk-out protest heeft dus niet gewerkt.
„Ik meng me niet in de discussie over het nut van militaire toepassingen. Maar je ziet nu dat AI-modellen, gekoppeld aan cloud-contracten, worden aangeboden aan de overheid, omdat de consumentenmarkt niet genoeg geld oplevert om de enorme uitgaven aan AI-systemen terug te verdienen. Vergeleken met gewone software is het duur AI-modellen te trainen, te onderhouden en te gebruiken. En waar verkoop je technologie die niet zo goed werkt? Aan de overheid, met grote, langlopende ‘lock-in’-contracten, zodat je afhankelijk blijft van de leverancier.”
Je hekelt vaak de ‘tech bro’-cultuur. Zou de wereld beter af zijn als techbedrijven door vrouwen geleid worden?
„Technologie gaat over macht. Als we met één druk op de knop een vrouwelijke variant op het patriarchaat invoeren zal dat de wereld niet veranderen. Maar ik zie wel een hoop schaamte en onzekerheid, vaak bij machtige mannen die zich ongemakkelijk voelen als ze geen verstand hebben van techniek. Dan voelen ze zich buitengesloten van het centrum van de macht en gaan ze zich raar gedragen.”
„Veel mensen in Europa denken dat ze de boot gemist hebben omdat jullie hier geen hyperscaler surveillance-monopolies hebben, zoals dat van de Amerikaanse techreuzen. Maar wil je zo’n systeem nou echt kopiëren? Je kunt beter eerst bedenken wat voor toekomst je wilt – oplossingen vinden voor het klimaatprobleem, waarborgen van de democratische waarden en dat soort dingen – en pas dan bepalen welke technologie daarvoor nodig is.”
Er zijn miljarden mensen die Signals techniek gebruiken. Dat is heel veel verantwoordelijkheid voor een heel klein team. Eén foutje …
„Tja, als ik straks naar het station loop kan ik ook mijn enkel breken over de tramrails. Dus loop ik heel voorzichtig en kijk goed uit. We werken bij Signal aan belangrijke technologie en daar is die verantwoordelijkheid onlosmakelijk mee verbonden. Als er werk aan de winkel is, kun je niet met je luie reet op het strand gaan liggen. Daar staat tegenover dat je trots en voldoening haalt uit werk waar de wereld écht iets aan heeft. En als je dat niet aankunt, dan moet je maar advertenties gaan optimaliseren. Voor AirBnB of zo.”
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/07/data134568995-4c9487.jpg%7C//images.nrc.nl/43svX4cUkBBx10inRZ1OHG3WvmE=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/07/data134568995-4c9487.jpg%7C//images.nrc.nl/3cYZtgwiPSVOEf3PZ244sqnxUzQ=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/07/data134568995-4c9487.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/07/data134568917-161402.jpg%7C//images.nrc.nl/UuCBAjYfvnO5NjYQYP72cmfAPZI=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/07/data134568917-161402.jpg%7C//images.nrc.nl/9V9ygXWX2GJW2c4IAwuU9iMCMx0=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/07/data134568917-161402.jpg)
