Niet alleen tijdens de debatten voorafgaand aan de verkiezingen speelde het buitenland nauwelijks een rol. Ook in de analyses na afloop schitterde het buitenland door afwezigheid. Verklaringen voor verkiezingsuitslagen worden steevast gezocht in eigen land. Voor de een was het SBS-televisiedebat de gamechanger, voor de ander lag het aan Dilan Yesilgöz, die vroegtijdig de deur openzette voor Geert Wilders, waardoor hij alsnog salonfähig werd voor de kiezer. Alsof Nederland een eiland is in de Stille Oceaan, in plaats van een EU-lidstaat in het hart van Europa.
Hoe meer Nederland deel uitmaakt van een geglobaliseerde wereld, want dat is ontegenzeggelijk zo, hoe meer de verkiezingen nationale evenementen rondom de dorpspomp zijn geworden. Het belang van het buitenland in verkiezingstijd wordt steevast onderschat. Maar dat betekent nog niet dat het buitenland geen rol speelt bij de keuze van mensen in het stemhokje. Gevoelens van angst en onzekerheid spelen immers wel degelijk een rol bij de vraag welk rondje uiteindelijk rood wordt gekleurd. En naarmate de internationale onrust toeneemt, worden deze gevoelens alleen maar sterker.
Meer grip
Vooral wanneer een crisis in het buitenland zijn weerslag heeft op gesprekken thuis, zijn mensen sneller geneigd te kiezen voor partijen die meer grip beloven. Dat was zo in 2001-2002, toen Pim Fortuyn een opmars maakte in de peilingen nadat terroristen van Al-Qaida op 11 september 2001 het World Trade Center in New York waren binnengevlogen. En dat is ook nu zo, nadat Hamas een ongekend grote aanslag pleegde op Israëliërs en Israël in reactie hierop de oorlog verklaarde aan Hamas. In beide gevallen zorgde de reactie van het Westen voor debat in de Europese en Amerikaanse huiskamer. Juist als er internationale conflicten zijn die in verband gebracht worden met maatschappelijke spanningen in eigen land, wordt migratie een belangrijk verkiezingsthema.
Lees ook
Dat het buitenland geen aandacht krijgt in de campagne is verbijsterend
Dat is goed te illustreren aan de hand van de Duitse reacties op de Syrische burgeroorlog. In de zomer van 2014 kwam IS veelvuldig in het nieuws omdat deze terreurbeweging in korte tijd grote gebieden wist te veroveren waarover zij een schrikbewind voerde. Vanaf eind augustus kwamen er propagandafilms naar buiten van gevangen genomen Europeanen die door Jihadi John in de woestijn werden onthoofd. In oktober 2014 werd in Duitsland Pegida opgericht, een beweging die zichzelf profileert als ‘Patriottische Europeanen tegen de islamisering van het Avondland’. Hoogtepunt van Pegida waren de massale demonstraties in januari 2015 vlak na de wrede aanslag op de redactie van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo.
Door het succes van Pegida brak er binnen de pas opgerichte Duitse rechts-populistische partij Alternative für Deutschland (AfD) een richtingenstrijd uit, tussen neoliberale eurosceptici en de nationalistische vleugel die migratie hoog op de agenda had staan. De Duitse kiezer had weinig op met deze ruzies: in de zomer van 2015 daalde de AfD in de peilingen zelfs tot onder de kiesdrempel. Maar nadat grote aantallen vluchtelingen uit Syrië Duitsland bereikten, steeg de AfD snel in de peilingen. In 2016-2017 haalde de partij verkiezingsoverwinningen in de ene na de andere Duitse deelstaat.
Migratie had ook een grote impact op de meest spraakmakende verkiezingen van deze eeuw: het Brexit-referendum en de verkiezing van Donald Trump tot president van de VS. Bij beide speelden de vluchtelingencrisis in Europa en de aanslagen in de Bataclan in Parijs, op vliegveld Zaventem en later ook op de boulevard van Nice een belangrijke rol. Voor Trump waren de aanslagen een extra argument een muur te bouwen aan de Mexicaanse grens.
‘Monsteruitbreiding’
Tijdens de recente verkiezingen hier in Nederland speelden twee buitenlandse thema’s wel degelijk een belangrijke rol. Terwijl De Telegraaf nog op 8 november schreef over de op handen zijnde ‘monsteruitbreiding’ van de EU, durfde geen enkele televisiezender het aan om de toetredingsonderhandelingen van Oekraïne, Moldavië en Bosnië-Herzegovina tijdens de verkiezingsdebatten aan te snijden. Daarmee is de Nederlandse kiezer niet geholpen. Die weet immers dat een EU-uitbreiding op handen is zonder te begrijpen waarom.
Het andere thema, de Gaza-oorlog, kwam juist wel heel prominent via het scherm de huiskamer binnen. De verschrikkelijke beelden uit Israël en de Gazastrook vertaalden zich bovendien tot tegenstellingen bij ons in de huiskamer, in het parlement en op straat, bij demonstraties tegen de Israëlische bezetting van Palestijnse gebieden. Met zoveel onrust en onzekerheid in eigen land wordt het verleidelijk om op een partij te stemmen die zekerheid biedt door de Nederlander op één te zetten, wat dat in de praktijk ook inhoudt.
De conclusie is simpel: internationale spanningen doen er toe, ook bij nationale verkiezingen. Het angstaanjagende van deze conclusie is dat peilingbureaus dit kennelijk moeilijk kunnen meten, maar dat een zekere Vladimir Poetin in het Kremlin dit als geen ander weet. Hij zal zijn uiterste best doen om volgend jaar de spanningen in Europa en de VS op te voeren. En dat heeft gevolgen voor het (onvoorspelbare) verloop van komende verkiezingscampagnes voor het Europees Parlement en de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Het lijkt me goed om hier alvast op te anticiperen. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.
Leeslijst
