Opinie | Industriepolitiek kan alleen nog maar Europees worden gevoerd

Na de NAVO-top in Den Haag, haalt men in Nederland over het algemeen opgelucht adem. De Amerikaanse president Donald Trump was aanwezig en bijzonder goedgeluimd, de Verenigde Staten zijn binnenboord gebleven, en de eenheid van de NAVO is min of meer intact.

Ook de slotverklaring geeft op het eerste gezicht reden tot optimisme: de ‘blijvende steun’ aan Oekraïne wordt expliciet genoemd, de toewijding aan artikel 5 van wederzijdse verdediging wordt benadrukt, en ‘de bondgenoten’ committeren zich aan het spenderen van 3,5 van het BBP aan defensie en 1,5 procent aan defensie-gerelateerde zaken. Maar een ander, fundamenteler, aspect van de slotverklaring blijft volledig onderbelicht.

Het was tot nu toe gebruikelijk om in de slotverklaringen niet alleen artikel 5, maar ook artikel 1 van het NAVO-verdrag te onderstrepen. Daarin worden de bondgenootschappelijke waarden in het kader van ‘internationale vrede en veiligheid en rechtvaardigheid’ alsmede de doelstellingen van de Verenigde Naties beklemtoond.

Omissie

In de slotverklaringen van de afgelopen jaren kwamen deze bewoordingen expliciet terug in de eerste alinea(’s), vaak nog geëxpliciteerd door verwijzingen naar mensenrechten, de op regels gebaseerde internationale orde en de aard van de NAVO als defensief bondgenootschap. Dit alles ontbreekt in deze slotverklaring. Dat is pas echt een opvallende afwijking in vergelijking met voorgaande slotverklaringen.

Met een Amerikaanse president die NAVO-bondgenoten Canada en Groenland het liefst zo snel mogelijk zou inlijven, de Gazastrook ziet als mogelijke Rivièra van het Midden-Oosten en Poetin niet als agressor van de oorlog in Oekraïne bestempelt, is deze omissie natuurlijk geen toeval. De zogeheten ‘rules-based order’, die na de Tweede Wereldoorlog mede door de Amerikanen is opgetuigd, brokkelt in razendsnel tempo af.

Terwijl Trump er geen geheim van maakt weinig affiniteit met internationaal recht te hebben, zijn ook vele NAVO-leiders medeplichtig door de humanitaire catastrofe in de Gazastrook geen genocide te noemen, terwijl dat inmiddels door experts stevig is onderbouwd. Juist daarom baart het zorgen dat deze slotverklaring slechts lippendienst bewijst aan de internationale rechtsorde.

Trump heeft het Trojaanse paard van wetteloosheid de NAVO binnengesmokkeld

Dit is des te problematischer in het kader van de sterk stijgende defensie-uitgaven. Met een immer agressiever Rusland en een immer onbetrouwbaardere VS is het vredesdividend van na de Koude Oorlog inderdaad op. Maar aan welke ethische en morele criteria worden deze investeringen getoetst als internationaal recht en mensenrechten naar de achtergrond verdwijnen? Waar blijft onze vrijheid, als de op regels gebaseerde orde, die daarvan al tachtig jaar het fundament vormt, ongenoemd blijft? Waar gaat ons geld naar toe als vrede, rechtvaardigheid en mensenrechten geen expliciete doelstellingen meer zijn? Wat betekent het dat Rutte als NAVO-baas bij de afsluiting van de NAVO-top heeft gezegd dat de alliantie niet alleen „sterker en eerlijker”, maar ook „dodelijker” is geworden? Is de moraal niet langer dubbel, maar volledig zoek?

We hebben de afgelopen maanden al gezien wat er gebeurt als de Amerikaanse president alle ethische normen aan zijn laars lapt. De Russische aanvallen op Oekraïne worden na ieder telefoontje tussen Poetin en Trump alleen maar heftiger, de inwoners van Gaza komen in groten getale om, en Amerika zelf koerst in sneltreinvaart richting een autocratie.

Ongebreidelde vleierij

Intussen werd de NAVO-top voor Trump een platform om zichzelf te bewieroken en onwelgevallige media – op Nederlandse bodem – de grond in te boren. Dat er ongebreidelde vleierij, een misselijkmakend tekstbericht en een overnachting op Huis ten Bosch voor nodig zijn om Trump gunstig te stemmen, is wellicht onvermijdelijk. Maar dat de slotverklaring van de NAVO indirect de erosie van internationaal recht lijkt te sanctioneren, is angstaanjagend.

Het ongekwalificeerde triomfalisme over de NAVO-top is daarom misplaatst. Artikel 5 staat nu nog overeind, maar artikel 1 is buiten beeld geraakt. Trump is binnenboord, maar hij heeft het Trojaanse paard van wetteloosheid de NAVO binnengesmokkeld. De slotverklaring van deze NAVO-top heeft de op regels gebaseerde internationale orde impliciet ten grave gedragen. Dit is geen moment om opgelucht adem te halen. Dit is een moment om ons te herbezinnen op de fundamenten van de NAVO. Juist met de extra investeringen in defensie weegt deze opgave extra zwaar. Laten we hopen dat onze politici artikel 1 er even bij pakken als ze de doelen bepalen voor de extra defensie-uitgaven. We moeten scherp op het netvlies te hebben wat we precies verdedigen. Zo kunnen we nog voorkomen dat deze NAVO-top de geschiedenisboeken ingaat als een pyrrusoverwinning.

Delen

Mail de redactie

Op dinsdag 1 juli treedt de spreidingswet officieel in werking: asielzoekers moeten vanaf nu eerlijker over Nederland worden verdeeld. Althans, op papier. Want hoewel de wet al sinds februari 2023 van kracht is, voldoet op de dag van invoering slechts een derde van de gemeenten aan hun taak. De centrale ambitie – structurele, eerlijke verdeling van asielopvang – blijft daarmee ver buiten bereik.

Dat is een pijnlijke constatering. De opvangcrisis is geen verrassing, maar een vertraagde ramp die al jaren zichtbaar op Nederland afkomt. Ondanks de relatief stabiele asielinstroom sinds 2022 is slechte opvang staand beleid geworden. Niet vanwege overmacht, maar door landelijke politieke keuzes.

Asielopvang is een zelfgecreëerd probleem. De spreidingswet kan daar een oplossing voor zijn: geen eindeloze smeekbedes van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) aan gemeenten, maar een wettelijke basis voor eerlijke verdeling. Daarmee kunnen de lasten én de weerstand worden gespreid. En kan Nederland eindelijk afrekenen met het structurele tekort aan opvangcapaciteit en de jaarlijkse cyclus van crisis, noodopvang en politieke paniek.

Want zo wordt het probleem nu aangepakt: telkens ad hoc opschalen en weer afbouwen. Terwijl instabiele opvang, volgens het COA zelf, „de moeder van alle knelpunten” is. Uit de jaarlijkse Stand van de uitvoering blijkt bovendien dat structurele financiering de kosten juist flink zou verlagen. Nu is de opvang onnodig duur, kwetsbaar en inefficiënt.

Maar zelfs bij zo’n zwaar instrument als wetgeving, nog ingevoerd onder Rutte IV, ontbreekt bestuurlijke daadkracht. De cijfers zijn veelzeggend: van de beoogde dertigduizend extra opvangplekken zijn er op 1 juli slechts tienduizend gerealiseerd, analyseerde NRC. De helft daarvan betreft noodopvang – duurder én instabieler dan reguliere opvang.

Er zijn gemeenten die wel leveren. Zo begon Woerden al vóór invoering met plannen, sloot tijdig een overeenkomst met het COA, en opent dit jaar een tijdelijke opvang voor 350 mensen. Toch telt de gemeente formeel niet mee, omdat de definitieve locatie pas in 2027 klaar is. Elders lopen gemeenten met goede bedoelingen vast op trage vergunningen, weerstand van omwonenden en een overvol stroomnet.

Het is de tragiek van een wet die nooit politiek werd gedragen. Vanaf het begin hing het zwaard van Damocles erboven: voormalig PVV-minister Faber werkte al aan afschaffing, en ook nu werkt het ministerie van verantwoordelijk demissionair minister Mona Keijzer (BBB) aan een voorstel om de wet in te trekken. Zo ondermijnt Den Haag de enige serieuze poging tot structurele opvang én de inzet van gemeenten die wel willen.

Dat heeft niet alleen gevolgen voor asielzoekers, die door de vaak tijdelijke aard van de opvang geregeld – en vaak halsoverkop – moeten verhuizen. Kinderen moeten van school wisselen, opgebouwde sociale contacten vallen weg, en medische zorg moet telkens opnieuw worden aangevraagd. Ook het draagvlak voor opvang in Nederland lijdt eronder: het aanhoudende beeld van een permanente crisis ondermijnt het vertrouwen in goed beleid.

Iedereen erkent dat het ingewikkeld is. Maar ingewikkeld is niet hetzelfde als onoplosbaar. De opvangcrisis is geen natuurverschijnsel, maar een bestuurlijk probleem – en dus bestuurlijk oplosbaar. De wet ligt er. Gemeenten tonen inzet. Het COA is actief. Wat rest, is politieke wil.

De spreidingswet is de beste oplossing tot nu toe. Maar dan moeten bestuurders haar wél uitvoeren.

Delen

Mail de redactie

De Bulgaarse premier Rosen Zhelyazkov kreeg van Mark Rutte een vriendschappelijk elleboogstootje, woensdagochtend op het podium van de NAVO-top in Den Haag. Rutte ontving de leiders van de NAVO-landen een voor een, samen met Dick Schoof. Bij de Canadese premier Mark Carney legde Rutte een arm om de schouders, premier Kristen Michal van Estland klopte hij heel even op zijn rug.

Toen keek Rutte naar zijn schoenen, en naar die van Schoof. Zelf stond hij nog steeds op de plek die ze van tevoren hadden afgesproken: midden op het podium, tussen twee witte stickers, voor het beeld de beste plek. Maar Schoof niet meer. Rutte pakte hem bij zijn arm, trok hem naar zich toe en wees: híér moet je staan. Schoof zette een stapje naar Rutte toe, hij keek hem niet aan. Daar was alweer de volgende regeringsleider: president Peter Pellegrini van Slowakije. Schoof gaf hem als eerste een hand. Daarna Rutte. Die lachte en kneep in Pellegrini’s elleboog.

Na een lezing over Europa, in Zürich in 2019, was Rutte tegen een paar journalisten begonnen over „energie en massa”, en hoe anderen de ruimte innemen die jij aan die anderen laat. „Want ruimte vult zich vanzelf.” Hij was negen jaar premier en in de EU ging zijn naam rond voor een Europese topbaan. Die wilde hij niet, zei hij. Dat hij toch lezingen hield over Europa – dit was al zijn derde in één jaar tijd – en interviews gaf aan grote Europese kranten, had te maken met de Brexit: het VK liet een gat achter in het politieke machtscentrum van de EU en Rutte vond dat hij als premier van Nederland moest proberen om een flink deel daarvan in te nemen. Anders deden andere leiders dat wel, voor hún land.

Trump was in die tijd al president, en volgens Rutte waren landen als Rusland en China er net zo goed op uit om hun land first te maken in de wereld. Als de Europese landen „naïef” bleven en hun economische macht als EU niet gebruikten, zei hij, werd Europa „aan de kant geduwd”.

Op de NAVO-top kon de hele wereld zien hoe klein Rutte zichzelf maakte naast de Amerikaanse president Donald Trump, die uit zichzelf ook al alle ruimte inneemt als iemand dat níet doet. En die Rutte daarna nog kleiner maakte met een ‘Daddy’s home’- filmpje en ‘daddy’-T-shirts.

Dat Rutte zich op de NAVO-top óók groot en breed maakte, voelde misschien alleen Dick Schoof. Al zou het kunnen dat die er nog aan gewend is. Schoof was de topambtenaar van Justitie op wie Rutte als premier altijd kon rekenen, in élke grote crisis. Rutte zei wat er moest gebeuren, Schoof ging het regelen.

In de vergaderzaal van de NAVO-top, woensdag aan het eind van de ochtend, loopt iedereen door elkaar heen: presidenten, premiers, ministers. Ze praten en lachen. De microfoons staan nog niet aan, maar soms hoor je Rutte die „heee hi” roept. En ook: „Good móóórning.” Net voor de vergadering staat Rutte bij zijn stoel. Wat verderop staat Schoof. Rutte loopt naar hem toe, hij steekt zijn wijsvinger omhoog alsof hij Schoof de les wil lezen, dan tikt hij met die wijsvinger op Schoofs onderarm. Wat te horen is: „Dus jíj begint…”

Aan het begin van de week hadden ze in de zaal al samen geoefend, met camera’s erbij. Rutte had in de microfoon „jazeker… hypotheker” geroepen en hard gelachen. En hij had gezegd dat Schoof zou beginnen. Die had geknikt: hij kreeg als eerste het woord van Rutte.

Schoof keek de zaal in. En maakte zichzelf klein. „En dan ga ik naar mijn plekje, ergens…”

Delen

Mail de redactie