Op het eerste gezicht ziet Kyiv er nu vrij normaal uit – mensen haasten zich naar hun werk, rijden in hun auto, gaan naar het café. Maar tegelijkertijd hebben we laatst de grootste Russische drone-aanval overleefd, en ook de massale cyberaanval die tijdelijk de mobiele diensten van een Oekraïense provider met 24 miljoen gebruikers lamlegde. „Laat de lezers weten dat we wel moe zijn, maar bereid blijven hard te werken en niet op zullen geven”, is het antwoord dat ik het vaakst hoor van de mensen om me heen, als ik ze vraag wat ik in dit artikel moet vertellen.
Ik denk vaak aan het verhaal van mijn vrienden Petro en Jevjen, die in het Oekraïense leger dienen en voor verlof van het front naar Kyiv kwamen. Als liefhebbers van arthousefilms gingen ze naar een bioscoop om de nieuwe film van Aki Kaurismäki te zien, het komische drama Fallen Leaves over een echtpaar uit Helsinki. Onverwacht kwamen in een van de scènes de Russische oorlogsmisdaden in Marioepol ter sprake en dit leidde bij mijn vrienden tot nerveus gelach. In het gesprek met de zaal na de film pakte iemand de microfoon en sprak schande van „die anonieme lacher” bij de vermelding van Marioepol. Ook de filmcriticus sloot zich bij deze afkeur aan. Wrang genoeg beseften ze niet dat ze onbedoeld soldaten van het leger hun nerveuze gelach verweten. Dit fascineert me omdat er enerzijds bezorgdheid is dat er misschien burgers zijn wie de oorlog niets kan schelen, en dat anderzijds niemand zo gezien wil worden. Dit tekent niet alleen hoe emotioneel de samenleving nu is, maar ook dat mensen hun solidariteit willen tonen.
De ervaringen van mensen in de oorlog kunnen enorm verschillen en daardoor is het lastig te doorgronden wie de persoon naast je is. De goedgeklede man op een fototentoonstelling kan een soldaat met verlof zijn. De vrouw die in de metro op haar telefoon tuurt, bekijkt misschien op de sociale media de toestand in het oosten omdat haar dochter daar dient. „We houden als het ware de schijn van normaliteit op. Het is geen leven in de ware zin van het woord. Wat je ook doet, je geniet minder van het leven. Dingen waar je normaal blij van wordt, doen je geen plezier meer”, legt Iryna Matvijishyn uit. Zij is een bevriende journaliste wier broer op dit moment aan het front dient.
Emotionele vermoeidheid
Uit emotionele vermoeidheid delen mijn vrienden minder updates op de sociale media over beschietingen, verwoeste huizen en hun persoonlijke ervaringen. Maar sommigen vinden troost door op deze platforms hun pijn te uiten. Ik kom vaak Instagram-verhalen tegen waarin Kateryna, de vrouw van de gesneuvelde 29-jarige soldaat Timur Aburbakarov, een foto van zijn grafsteen deelt. Kateryna en ik hebben nog samen bij een ngo gewerkt.
Mijn vriend Timur Dzjafarov, soldaat in het Oekraïense leger en bekend als de elektronisch producer John Object, deelde zijn ervaring na zijn terugkomst van het front bij Zaporizja naar Kyiv, toen hij weer moest wennen aan het leven buiten de loopgraven. Hij vond het een vreemde overgang en zei: „Kyiv is heel fijn en gerieflijk. Voor het eerst sinds de oorlog voluit begon heb ik een bed. Het is totaal niet moeilijk, maar het is wel vreemd: ik kan met niemand praten, nergens óver praten. Ik voel me heel ver van mijn burgervrienden en denk vaak aan mijn kameraden uit het leger. We hadden gemeenschappelijke waarden, wederzijds begrip van onze toestand en hetzelfde verlangen om de vijand te vernietigen.”
De langdurige oorlog betekent dat we nieuwe mensen voor het front moeten blijven mobiliseren. Tegelijkertijd leven soldaten die op de eerste dag van de grote inval dienst hebben genomen nu al twee jaar in onzekerheid over het einde ervan en verdienen het om door nieuwe rekruten te worden afgelost. Het is een uitdaging om een evenwicht vinden tussen een eerlijke en gelijke deelname aan de landsbescherming en het behoud van de defensieve slagkracht. Veel mannen verwachten een mogelijke mobilisatie, veel zijn er al in training en treffen voorbereidingen. Oleksii, een vriend die als videoproducent werkt, liet eerst weten dat hij graag zijn busje wilde verkopen, maar besloot toen het te houden voor het geval hij gemobiliseerd zou worden. Het is beter om rechtstreeks met je auto naar het leger te gaan, want aan het front is een doorlopend tekort aan auto’s.
We zien nu al de invloed van de mobilisatie, die mensen in verschillende aspecten van het leven treft. Een bekende van onze familie, boerin Liudmyla uit de streek Vinnytsia, kreeg problemen bij de graanoogst omdat haar werknemers werden gemobiliseerd en deels al als vermist worden beschouwd.
Steun en belangstelling
Vanaf de eerste dag van de grootschalige Russische inval in Oekraïne heb ik als producer samen met internationale journalisten verslag van de oorlog gedaan. Na bijna een jaar werken werd ik gevraagd aan de universiteit in de VS mijn ervaring te delen, waarbij ik in het buitenland een golf van steun en belangstelling voor Oekraïne ervoer. Onze documentaire over een vermiste Oekraïense soldaat kreeg erkenning op internationale filmfestivals en ik voerde aan ronde tafels tal van gesprekken met buitenlandse onderzoekers.
Na terugkomst in Kyiv in augustus 2023 voelde ik gaandeweg de verwachte maar toch ook zorgwekkende afname van de belangstelling voor onze oorlog in het buitenland. De verschuiving van de aandacht naar nieuwe conflicten en problemen over de hele wereld en de veranderingen in het politieke landschap als gevolg van verkiezingen in de EU-landen en de VS, begonnen ons te raken. Ik wil geen wedstrijd met andere landen in wie het meest lijdt. Ik hoop alleen dat iedereen inziet dat Rusland met behulp van andere dictaturen de instabiliteit in de wereld veroorzaakt, en dat dit een mondiaal probleem is.
De voortdurende onzekerheid over toekomstige militaire hulp aan Oekraïne, gevoegd bij het gebrek aan enige veiligheidsgarantie, geeft stemmingswisselingen en angst. Zal de wereld de brute oorlog die Rusland tegen ons voert gewoon als het ‘nieuwe normaal’ aanvaarden?
Het is belangrijk dat we onze stem laten horen, omdat Rusland over de hele wereld actief tal van desinformatiecampagnes lanceert. Zo speelt bij veel Oekraïense kunstenaars en intellectuelen door het hoofd hoe aansprekende kunst over onze oorlog te maken en daarbij clichés te vermijden, het niet te letterlijk maken en er ook voor te zorgen dat mensen uit andere landen onze verhalen begrijpen zonder door onze worsteling overweldigd te worden. Als we een film over onze oorlog maken – moet die dan diep tragisch of optimistisch zijn? Hoe moet de balans in het verhaal zijn tussen oorlogs- en niet-oorlogselementen? De uitdaging ligt in een authentieke weergave van onze ervaringen zonder het oorlogsthema te exploiteren.
Wederopbouw
‘Iedereen weet al hoe erg de oorlog is, misschien kunnen we beter met de lezers delen hoe snel onze wederopbouw gaat en hoe vastberaden we zijn om in ons land te leven, ondanks alles”, hoor ik als ander idee voor dit artikel. De regio Kyiv, begin 2022 door Rusland bezet, wordt heropgebouwd dankzij internationale steun en diverse vrijwilligersinitiatieven. Er komen weer mensen terug naar huis, er gaan weer bedrijfjes open.
Lees ook
Overleven we deze hel? We weten het niet
