Opinie | ‘Ik had niet voor mogelijk gehouden dat de lessen uit de geschiedenis zouden worden vergeten’

Dus als je in 2035 op Google zoekt hoe het tien jaar daarvoor ook alweer zat tussen Oekraïne en Rusland dan krijg je zo goed als zeker te lezen dat Oekraïne de oorlog in februari 2022 is begonnen en dat de president van de Verenigde Staten, de zachtmoedige Donald Trump, drie jaar later vrede heeft gesticht. Samen met Vladimir Poetin. Het Russische volk is de beide heren eeuwig dankbaar. Ook de Oekraïners zijn volgens Google razend enthousiast. Ze voelen zich bevrijd en zijn blij dat ze grote delen van hun land mochten teruggeven aan Moskou. Google regelt dat allemaal graag voor inmiddels de zoon van oom Donald.

Ik vrees dat de naam Zelensky niet meer voorkomt. Hooguit als dictator, nazi of oorlogsmisdadiger. Misschien laten ze hem zelfs Rusland binnenvallen. Het kan ook nog dat Google tegen die tijd schrijft dat het Navalny zijn eigen schuld was dat hij is vergiftigd. De man was een gevaar voor de Russische democratie en we mogen de vredelievende Vladimir Poetin dankbaar zijn dat hij deze staatsgevaarlijke bruut heeft gestopt.

Google en de andere door de Republikeinen gecontroleerde zoekmachines zullen ook enthousiast zijn over de in die tijd opgekomen AfD in Duitsland en niet onvermeld laten dat de doorbraak vooral kwam door de prachtige en vooral vurige speech van de Amerikaanse vicepresident JD Vance. Hij zei daarin dat Europa van Rusland of China niets te duchten had. Hij vond dat Europa zich vooral moest richten op massamigratie en censuur en zwijgen over de voorbeeldstaten China en Rusland. En de AfD mocht door de andere partijen niet worden uitgesloten. Dat was volgens Vance niet democratisch.

Onze kleinkinderen moeten dit soort dingen in hun lege hoofdjes stampen en de zoekmachines helpen hen graag. Stel dat je als helpende grootvader hiertegen protesteert, dan heb je kans dat iemand er een Russisch geschiedenisboekje bijpakt en daar staat precies hetzelfde in. Dat kan toch geen toeval zijn?

Ik vrees dat de schoolkinderen dan ook leren dat de Nederlandse minister Reinette Klever de internationale ontwikkelingshulp heeft verbeterd door veel minder geld aan de creperende medemens te schenken. Ons land, dat meer dan vier miljoen inwoners met een vette lever kent, geeft alleen nog geld aan de allerarmsten als het er zelf ook beter van wordt. Klever, die ooit in opspraak kwam omdat ze als bestuurslid van de omroep Ongehoord Nederland gezellig in de kas had zitten grabbelen, pakt misschien zelf ook iets uit de ruif. Ze heeft tenslotte zoveel bezuinigd. Ik vrees dat Google dat niet vermeldt. Zeker sinds ik weet dat ze ook probleemloos censureren in China.

Onze landbouwminister Wiersma zal tegen die tijd ook op Google geprezen worden omdat ze de Nederlandse welvaart heeft gered door de stikstofregels te versoepelen. En dat deed ze op basis van wetenschappelijk onderzoek. Dat daar door deskundigen ernstig aan getwijfeld werd is er uiteraard netjes uitgegumd. De Zwitserse gletsjers zijn dan inmiddels totaal verdwenen en hoeven dus door de zoekmachines niet meer vermeld te worden.

Ondertussen vraag ik mij af wat er in de toekomst over Gaza verteld wordt. Alleen de verschrikkingen van 7 oktober 2023? Of worden de gezellige antwoorden van Israël ook vermeld? Bestaat Gaza dan nog wel? Of liggen we daar dan tussen allemaal tweedehands voetbalmiljonairs te keren en te smeren op een bedje van Corendon? Kan het ons dan überhaupt nog schelen waar de oorspronkelijke Gazanen heen gevlucht zijn? Of hebben we daar geen tijd voor?

Andere vraag: bestaan wij dan nog wel? Zijn wij nog van onszelf? Of hebben Poetin en Trump de boel tijdens een potje dronkenmans-risken eerlijk verdeeld? België bij Frankrijk en de Denen en wij bij de Duitsers, die via de AfD een pact met de Russen en China hebben gesloten?

Twee maanden geleden vond ik dit absoluut slap gelul, maar sinds vorige week weet ik het nog zo net niet. Of ik in 2035 nog columns schrijf? Nee hoor, dan ben ik al lang uit een hotelraam gekukeld.

Delen

Mail de redactie

De Bondsdagverkiezingen in Duitsland deze zondag zijn tegelijk wel en niet bijzonder spannend. Tenzij de opiniepeilingen er faliekant naast zitten gaat de christen-democratische CDU van Friedrich Merz met ongeveer 30 procent van de stemmen met de winst aan de haal. Alternative für Deutschland wordt gepeild op de tweede plaats, met de steun van zo’n 20 procent van het electoraat. Hier is nog wel de vraag in hoeverre alle potentiële AfD-kiezers hun voorkeur voor deze radicaal-rechtse partij hebben willen delen met de peilbureaus.

Verder lijken alleen de sociaal-democratische SPD van scheidend kanselier Olaf Scholz, de Groenen en Die Linke de kiesdrempel van 5 procent te gaan halen. Voor de liberale FDP – verantwoordelijk voor de regeringscrisis die deze verkiezingen noodzakelijk maakte – en de links-populistische Bündnis Sahra Wagenknecht spant het erom. Zoals het er nu naar uitziet ligt een Grosse Koalition van CDU en SPD, al dan niet aangevuld met een derde partij, in het verschiet. Merz heeft AfD herhaaldelijk uitgesloten van deelname aan het landsbestuur, en dat is maar goed ook. Woordbreuk op dit punt zou onvergeeflijk zijn.

Het is te hopen dat maandag de formatie van een nieuwe regering met voortvarendheid ter hand worden genomen, want voor een Duitslandvormig gat in het hart van Europa is het een bijzonder slechte tijd. De Atlantische verhoudingen staan sinds de hallucinante volte-face van Donald Trump tegenover Vladimir Poetins Rusland compleet op losse schroeven. Duitsland heeft verzekerd Oekraïne te blijven steunen, maar het is onduidelijk met welke militaire rol het land zich op zijn gemak voelt mocht er een vredesmacht nodig zijn om een bestand te gaan bewaken. Merz heeft gezegd dat het voor hem nu te vroeg is om te praten over de aanwezigheid van Duitse militairen nabij het front, maar dat gesprek zal hij eerder moeten gaan voeren dan hem lief is – hoe begrijpelijk ook zijn huivering om met wapens in de hand de ‘Bloedlanden’ te betreden waar Duitsland tussen 1941 en 1945 op beestachtige wijze heeft huisgehouden.

Voor de Duitse burger staan deze verkiezingen in het teken van twee onderwerpen: migratie en de economie. Mede vanwege een reeks bloedige aanslagen gepleegd door asielzoekers/statushouders bereikte het debat over migratie het afgelopen jaar een kookpunt. Twee derde van de kiezers geeft in enquêtes aan dat er minder migranten naar Duitsland moeten komen. Vooral de gebrekkige grip op de instroom van asielzoekers en het onvermogen afgewezen asielzoekers uit te zetten, leidt tot onbegrip en frustratie. Het is aan de nieuwe coalitie om hier met oplossingen te komen, uiteraard met inachtneming van de mensenrechten waarvoor Duitsland zich sinds de Tweede Wereldoorlog heeft ingezet. De nieuwe regering doet er goed aan in dit dossier samen met haar Europese partners op te trekken. Met een Duitse Alleingang op het gebied van migratie heeft de EU in 2015 slechte ervaringen opgedaan.

De Duitse economie verkeert sinds twee jaar in een recessie. Wie de afgelopen tijd wel eens gehobbeld heeft over de Autobahn, moest wachten op een verlate ICE, of heeft geprobeerd mobiel internet uit de lucht te plukken, weet: de Duitse infrastructuur verkeert in een belabberde staat. Economen schatten dat er een investering van 400 miljard euro nodig is om wegen, het spoor en het elektriciteitsnetwerk de grote beurt te geven die nodig is om Duitsland in beweging te houden.

Die behoefte aan investeringen wordt belemmerd door de Schwarze Null die in de Duitse grondwet is verankerd. Het is de Duitse overheid alleen in zeer bijzondere omstandigheden – zoals bijvoorbeeld de corona-pandemie – toegestaan leningen af te sluiten. CDU-voorman Merz heeft zich tijdens de campagne op de vlakte gehouden over dit onderwerp, maar het is te hopen dat hij besluit dit geloofsartikel te schrappen. De Duitse economie heeft dringend een impuls nodig – en niet alleen als het gaat om infrastructuur. Traditionele sterke spelers als de auto-industrie hebben het zwaar en lijden onder Chinese concurrentie. Zonder extra geld wordt het moeilijk om de draai naar een moderne, 21ste-eeuwse economie te maken.

Duitsland heeft een herstart nodig. Bij de bevolking leeft een breed gedeelde onvrede over de koers van het land, die een nieuw kabinet moet adresseren. AfD zit ondertussen op het vinkentouw. Dat deze partij niets meer te bieden heeft dan ranzige xenofobie, zal bij de volgende verkiezingen anders nog minder mensen iets uitmaken. Tot welke ongelukken dat kan leiden, is nu te zien in de VS. Dat lot moet het belangrijkste land van Europa bespaard blijven.

Delen

Mail de redactie

‘Toen Frits Bolkestein na een zestienjarig verblijf in het buitenland voor Shell in 1976 terugkeerde in Nederland, bleek hij zo vervreemd van zijn vaderland dat hij niet eens wist wat een tosti was”, schreef Groene Amsterdammer-journalist René Zwaap dertig jaar geleden in een hilarisch artikel. De toenmalige VVD-leider haatte de sixties simpelweg omdat hij er niet bij was geweest, betoogde Zwaap. „Terwijl hij namens de Koninklijke Olie over de vlaktes van Ethiopië en Somalië en de pampa’s van El Salvador en Honduras trok, liep Bolkestein een onherstelbare achterstand op ten opzichte van de sociaal-psychologische ontwikkelingen in zijn vaderland en de rest van West-Europa.”

Dit stuk was wel heel vilein, maar het klopt dat de deze week overleden Bolkestein niets moest hebben van de revolutionaire sixties-vibe. Tot ver na de val van de Muur voerde hij een strijd tegen de fellow-travellers, de linkse intellectuelen die de wandaden van Stalin, Castro en Mao hadden goedgepraat of gebagatelliseerd. Hoewel voormalige communisten als Elsbeth Etty en Max van Weezel in de bundel Alles moest anders (1991) al uitgebreid door het stof waren gegaan, riep Bolkestein in Onverwerkt verleden (1995) opnieuw op tot openbare boetedoening, en waarschuwde hij in zijn magnum opus De intellectuele verleiding (2011) nog maar eens voor de totalitaire neiging van linkse intellectuelen. Zelfs de niet als links bekend staande publicist Arnold Heumakers verbaasde zich eind jaren negentig in NRC Handelsblad over „de hardnekkigheid waarmee Bolkestein het communisme en zijn ‘nuttige idioten’ blijft belagen”: „Zijn gelijk is tenslotte zo monumentaal, dat hij de verdere afhandeling gerust aan de historici had kunnen overlaten. Je zou bijna zeggen dat hij zijn tegenstanders mist.”

Toch snap ik Bolkesteins anti-totalitaire fanatisme wel. Het blijft nu eenmaal verbijsterend dat zo veel mensen zo lang de werkelijkheid ontkenden. Veel linkse intellectuelen verlieten de CPN pas in de jaren tachtig, tien jaar na het verschijnen van De Goelag Archipel, waarin Alexander Solzjenitsyn de Russische strafkampen beschreef. Halsstarrig bleven ze volhouden dat het communisme, enkele uitwassen daargelaten, in essentie de juiste weg was.

De vraag is: waarom deden ze dit? Die vraag is nog steeds actueel, want het is een neiging die de mens nooit zal afleren, en die, nu vele ‘kritische denkers’ de acties van Trump, Musk en Vance goedpraten, weer volop zichtbaar is.

Logische verklaringen waren natuurlijk de menselijke neiging bij een groep te willen horen, en de zalige versimpeling die ideologieën te bieden hebben. „Voor de fellow-travellers was de wereld eenvoudig: iedere zegening van de Russische, Cubaanse of Culturele Revolutie viel toe te schrijven aan Stalin, Castro of Mao, terwijl alles wat tegenviel zonder pardon op het conto van de Verenigde Staten of een andere imperialistische staat werd geschreven”, aldus journalist Bart Dirks eind jaren negentig in de Volkskrant.

Maar er was denk ik nog een reden: het dwingende karakter van een binair systeem. Volgens de politieke consensus hoorde je als westerling te kiezen voor Amerika en voor het kapitalisme: anders heulde je met de vijand. Maar wat nou als je felle kritiek had op Amerika en het kapitalisme? In het Koude Oorlogsdenken was het logisch om dan maar voor de andere kant te kiezen, en daar het een en ander door de vingers te zien. Zoals Anet Bleich schreef in Alles moest anders: „Dat zoveel mensen – onder wie ik – het communisme zo lang het voordeel van de twijfel hebben gegeven, berust denk ik op een vorm van eendimensionaliteit: de vijand van mijn vijand is mijn vriend”.

Hetzelfde zie je nu in de Amerikaanse cultuuroorlog, waarin sommigen zo walgen van ‘woke’ dat ze wel móéten kiezen voor de andere kant, ook al is het aan die kant inmiddels normaal om dictator Poetin te steunen en de democratisch gekozen Zelensky een dictator te noemen. Ook nu weer wordt alles ontkend dan wel goedgepraat, of gezien als het mindere kwaad vergeleken met het verderfelijke ‘linkse globalisme’. En hoewel we in Europa niet zo’n binair systeem hebben als in de VS, dreigt het debat hier langs dezelfde lijnen gepolariseerd te raken. Wie begint als criticus van links, kan even later zomaar een autoritair bewind verdedigen.

Hoe blijf je kritisch op de status quo zonder een fellow-traveller te worden? Ook die vraag kan nu weer gesteld worden. Hoe lever je kritiek op de wapen-industrie zonder te verzanden in Russische propaganda, zoals ‘Oekraïne heeft de oorlog uitgelokt’? Hoe verdedig je de vrijheid van meningsuiting zonder in het kamp van JD Vance te belanden, de man die Europa de les leest over free speech, maar in eigen land woorden verbiedt en journalisten de toegang ontzegt? Hoe bespreek je grenzen aan migratie zonder mee te gaan in Elon Musks hysterische en leugenachtige campagnes voor Europese radicaal-rechtse partijen?

De tussenruimte moet bevochten blijven worden: de ruimte om zelf te denken, in te gaan tegen de taboes en modes van de dag, zonder te vallen voor een als ‘tegencultuur’ vermomd autoritarisme.

Floor Rusman ([email protected]) is redacteur van NRC

Delen

Mail de redactie