Opinie | Het Westen kijkt uit naar het eind van de oorlog in Oekraïne – Poetin niet

Er was eens een man die we misschien een Russische oligarch konden noemen totdat de Europese Unie opdracht gaf dit woord (dat volgens sommige analisten politiek en juridisch onjuist is) te vervangen door de term ‘invloedrijke Russische ondernemer’. Hij dacht terug aan een bijeenkomst met de naaste medewerkers van Poetin die hij rond 2003 had bijgewoond.

In een poging hun een bepaald economisch advies te geven, zei hij: „Het lijkt me dat uw team hier al tamelijk lang zit…”, maar hij werd meteen gecorrigeerd: „Dat is niet zo. Wij zitten hier voor altijd.” Zonder hierbij stil te staan – want het is sindsdien zó vaak bewaarheid – is er volgens mij geen antwoord te geven op de vraag hoe Poetins eindspel eruit zou kunnen zien.

Als we de prestaties van Poetins Rusland bezien, lijken ze op het ogenblik niet erg indrukwekkend. Maar deze inschatting geldt alleen als we oordelen uit een verwesterd rationeel gezichtspunt en ons richten op economische groei, kwaliteit van leven, technologische ontwikkelingen of de zachte macht van het land. Zo denken mensen die vinden dat de machthebbers van de moderne staat bestuurders zijn die verantwoording aan de burgers afleggen. Maar in Rusland bestúren Poetin en de zijnen het land niet – ze bezítten het. Daarom wil ik beklemtonen dat ze ook geen eindspel hebben, want ze zien immers geen einde (en geloven daar ook niet in) waardoor hun overheersing ooit zou kunnen ophouden.

Macht

Poetins hoofddoel – vanaf zijn begintijd in het Kremlin tot nu – was altijd de bestendiging van de bevelvoerende macht die hij over Rusland bezit. De methoden zijn vaak veranderd, maar het doel bleef intact. In de beginjaren kocht Poetin simpelweg de trouw van zijn onderdanen – rijk en arm – door de Russische economie te laten groeien (nadat hij de Tsjetsjeense opstand had gepacificeerd en daarmee de duurzaamheid van het land had gewaarborgd).

In die tijd stelde hij uiteindelijk zijn team samen en consolideerde hij de macht van zijn oud-KGB-makkers. De volgende stap was de vorming van het beeld van Rusland als wereldmacht waarop de burgers ook trots mochten zijn als de economische groei ten einde kwam. En zo volgden de interventie in Georgië in 2008 en die op de Krim en in de Donbass in 2014. Telkens probeerde Poetin meer rijkdommen uit het land te persen om zijn bende tevreden te stellen.

Lees ook: Alles wijst erop dat de krachtmeting tussen Oekraïne en Rusland jaren zal voortduren

Hij had de economie mee, want de gemiddelde jaargroei van de energiegerelateerde uitvoer ten opzichte van 2000 bedroeg van 2001 tot 2004 33,5 miljard dollar, van 2005 tot 2008 223,6 miljard dollar, en van 2011 tot 2014 394,2 miljard dollar. Het jaarlijkse handelsoverschot van Rusland steeg van 45,7 miljard dollar tussen 1997-2001 tot 178,7 miljard dollar tussen 2012 en 2016 en ten slotte tot een record van 332,4 miljard dollar in 2022.

In 2023 daalden de cijfers ingrijpend, maar de Russische overheid heeft de facto ruim 40 miljard dollar aan bezittingen van westerse investeerders in beslag genomen en deze overgedragen aan Poetin-getrouwen. Inmiddels kijken ze ernaar uit om de superrijke liberale Russen te beroven.

Toen Poetin begin jaren twintig de grondwet zo wijzigde dat hij nu tot 2036 – dus tot zijn 84ste – mag regeren, werd de hoofdzaak voor het Kremlin om die mensen te onderdrukken die het nu wel genoeg vonden. Eind 2020 voorspelde ik dat het derde decennium van Poetin in het Kremlin op ‘terreur en zuiver autoritarisme’ zou berusten. Hiertoe moest de hele samenleving worden geconsolideerd, moesten de dissidenten tot ‘volksvijanden’ worden verklaard, moest het land als een legerkamp worden bestuurd en moesten de wetten alleen de wil van Poetin en niets anders weerspiegelen. De noodtoestand werd voor de komende jaren als enige mogelijkheid gezien.

Blijvend excuus

Binnen dit kader mag de oorlog in Oekraïne niet als bron van crisis voor het bewind worden gezien, zoals de Russische emigranten-‘oppositie’ meent. Integendeel, de oorlog lijkt een blijvend excuus en een permanente rechtvaardiging voor de noodtoestand waar Poetin sterk aan hecht (ik wijs erop dat zijn machtsgreep in 1999 begon met het opblazen van een aantal woonflats in Moskou, met het besef tot gevolg dat de terreurdreiging overal vandaan kwam). Dankzij deze oorlog kan het Kremlin zijn tegenstanders het zwijgen opleggen, de bevolking voor militaire dienst mobiliseren, het leger en de militaire industrie vooruithelpen, staatspropaganda ontketenen en zelfs een nieuwe quasi-religieuze ideologie creëren die doet of Rusland het baken van traditie, moraal en moed is waar de wereld met hoop op redding naar moet kijken.

Volgens mij heeft Poetin veel minder behoefte aan een overwinning in de oorlog tegen Oekraïne dan aan de voortzetting van die oorlog zelf – en in dit opzicht lijkt hij op Stalin, die zich alleen zorgen om het verloop van de oorlog maakte totdat hij inzag dat de Sovjets na de nederlaag van de nazi’s bij Moskou de oorlog konden winnen: later maakte het gewoon niet meer uit hoeveel miljoenen jonge mensen zouden sneuvelen en hoe lang de oorlog nog zou duren.

Poetin wil zo laat mogelijk sterven in zijn huidige positie. Hij slaagt hier nu al 24 jaar in en heerst elk nieuw jaar over een onderdaniger en zwijgzamer volk

In deze tijd handelen de westerse mogendheden rationeel en verantwoordelijk, terwijl Poetin irrationeel en onverantwoordelijk handelt. Hij twijfelt er niet aan dat de Russen zijn bevelen zullen opvolgen, en dat de economie de rekeningen zal betalen. Hij wil zo laat mogelijk sterven in zijn huidige positie – en ik herhaal: hij slaagt hier nu al 24 jaar in en heerst elk nieuw jaar over een onderdaniger en zwijgzamer volk. Bovendien hoopt zijn bende na zijn dood kinderen en kleinkinderen van zijn handlangers aan de macht te brengen – al in 2011 voorspelde ik dat deze jongeren antiwesters en niet verwesterd zouden zijn.

Politiek incorrect

Ik besef hoe politiek incorrect dit misschien lijkt, maar er is maar een minieme kans dat Oekraïne nog bij Poetins leven zijn territoriale integriteit herstelt – veel waarschijnlijker is dat Rusland de bezette gebieden in handen houdt en dat het Westen Kyiv dwingt om een soort staakt-het-vuren overeen te komen. Maar Rusland zal hoe dan ook in ‘oorlog met de wereld’ blijven, al kan dit – zoals sommige deskundigen al beweren – nauwelijks een nieuwe wereldoorlog worden genoemd.

Lees ook: Hoe Vladimir Poetin langzaam maar zeker een despoot werd

Poetins eindspel lijkt duidelijk, maar bestaat domweg niet. De Russische dictator heeft geen doelen meer die hij persoonlijk wil bereiken (laatst citeerde hij een beroemde uitspraak van Eduard Bernstein: „Het einddoel is mij niets, de beweging alles” [Dieses Ziel, was immer es sei, ist mir gar nichts, die Bewegung ist alles], maar uit onwetendheid schreef hij deze toe aan Leon Trotski) – hij wil gewoon voor altijd de macht behouden over het systeem dat hij heeft geschapen. Ik zou zelfs zeggen dat het voor hem niet zo belangrijk is of Rusland gebied wint of verliest: hij beseft heel goed dat dictaturen in Rusland sterker leken in de tijd dat het land het tegen de hele wereld opnam of bij zijn onderdanen een gevoel aanwakkerde dat de hele wereld tegen hen was, dan in een tijd van vrede en mondialisering – hij heeft dus meer behoefte aan oorlog dan aan een overwinning.

Hij wil overleven en daartoe is hij bereid miljoenen mensen op te offeren die anders liever zouden willen leven. Het ‘enige’ probleem dat de wereld met Poetin heeft, is dat hij om zijn heerschappij te bestendigen nu een blijvende oorlog moet voeren, niet alleen tegen zijn eigen volk, maar ook tegen anderen.

De conclusie – hoe hopeloos deze ook mag lijken – is duidelijk. Poetin heeft geen doelen waar hij naast kan grijpen, dus is hij ook niet te verslaan. Wel kan – en moet – hij simpelweg worden vernietigd.