Ik kan mijn tranen nauwelijks bedwingen. Maar ik huil niet, niet alleen omdat ik opgroeide in de straten van de meest gewelddadige wijk van mijn Wit-Russische geboortestadje, waar jongens hun tranen verborgen om te overleven. Vandaag huil ik niet, omdat ik vervuld ben van woede.
Op 16 februari speelde zich een tragedie af die ik verwachtte vanaf het moment begin 2021 waarop Aleksej Navalny, die kort daarvoor ternauwernood Poetins novitsjok-vergiftiging had overleefd, zijn terugkeer naar Rusland aankondigde. Ik wist zeker dat Poetin zou overgaan tot het doden van zijn belangrijkste politieke vijand – een vijand voor de dictator gevaarlijker dan Oekraïne en zelfs dan het Westen. Navalny kon de Russen inspireren tot een opstand en die ook organiseren. Hij, en alleen hij, de onbetwiste leider van de Russische oppositie, was in staat om het misdadige Poetin-regime te doen vallen.
Krachten van buitenaf alleen zouden niet volstaan om deze taak te volbrengen. Niet in de laatste plaats omdat het Westen Oekraïne aan zijn lot lijkt over te laten. Donald Trump is erop uit Oekraïne te straffen omdat het geen belastende informatie tegen Joe Biden leverde in aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2020. De Republikeinse Partij dient haar Orange Jesus met dezelfde beschamende slaafsheid als de Russische elite Poetin, en weigert hulp aan Oekraïne. Zonder Amerikaanse hulp is Europa machteloos, militair gezien stelt het weinig voor. Europa is verdeeld en gecorrumpeerd door Poetin, Europese bedrijven helpen hun Russische cliënten in de militaire sector de sancties te omzeilen, en concepten als integriteit, mededogen en zelfopoffering horen thuis in kindersprookjes – op de geopolitiek zijn ze niet van toepassing.
Spottende minachting
Waarom doet de moord op Navalny me zoveel pijn? Ik kende hem niet persoonlijk, noch zijn vrouw, kinderen, vrienden of collega’s. Ik ben ver verwijderd van politiek activisme, en tot een paar jaar geleden vond ik dat een schrijver zich uitsluitend met literatuur moest bezighouden en niet over politiek moest schrijven.
Natuurlijk wil ik heel graag dat Rusland vrij en gezond wordt, en met de dood van Navalny verloor de Russische oppositie een leider die dit kon bereiken. Natuurlijk moet Rusland zijn misdadige oorlog in Oekraïne zo snel mogelijk beëindigen, en de dood van Navalny is een enorme klap voor de Russische anti-oorlogsbeweging. Maar het gaat om meer dan rationele constructies.
Ik besef pas nu hoe groot de invloed van Navalny op mij persoonlijk werd: zijn heldenmoed, zijn integriteit en zijn spottende minachting voor gevaar. Zijn belangrijkste slagzin gericht aan de Russen, „ik ben nergens bang voor, en jullie hoeven ook nergens bang voor te zijn”, resoneerde ook bij mij heel diep. Navalny, die na zijn vergiftiging onverschrokken terugkeerde naar Poetins Rusland om te vechten voor zijn „prachtige Rusland van de Toekomst”, besmette ook mij met zijn vrolijke heldenmoed en met het geloof sterker te zijn dan onzekerheid of angst. Ik wil huilen omdat ik hield van deze onbaatzuchtige held, die de ongelijke strijd aanging tegen de nietsontziende terreurmachine, tegen moordenaar Poetin en zijn oorlog. Met zijn moord op Navalny zei Poetin ook tegen mij persoonlijk: wees bang, het kwaad is sterker dan jij, ken je plaats.
Ik ben niet de enige met dit verdriet. Navalny was veel meer dan een leider van de Russische oppositie, hij werd wereldwijd een symbool van hoop. De moord op Navalny schokte velen, zowel in Rusland als (ver) daarbuiten. Ook mensen zonder Russische roots schrijven me over de schok die ze ervaren door Poetins smerige moord en ja, ook over hun tranen. Het doet ons pijn dat het kwaad triomfeert over het goede, onrecht over rechtvaardigheid, dat de schoft Poetin zegeviert over de idealistische dromer Navalny. Ieder van ons stelt zich deze pijnlijke vraag: stierf Navalny dan toch tevergeefs?
Nelson Mandela
De moord op Navalny zal geen volksopstand teweegbrengen, net zomin als de eerdere moord op Boris Nemtsov. Navalny’s lot zal sommigen afschrikken: als ze hém vermoordden, zullen ze mij zeker vermoorden, verzet is zinloos. Maar tegelijk zal deze moord anderen mobiliseren en radicaliseren.
Navalny was een principiële voorstander van vreedzame politieke strijd. In tegenstelling tot een andere held, Nelson Mandela, met wie hij onvermijdelijk werd vergeleken, riep hij nooit op tot gewelddadig, laat staan gewapend, verzet.
Lees ook
Moderne martelaar Navalny bestreed het Kremlin te vuur en te zwaard
Zal deze moord het keerpunt zijn waarop de Russische oppositie besluit om de wapens op te nemen? Oorlogsmisdadiger Poetin, die het bloed van honderdduizenden Oekraïners en Russen aan zijn handen heeft, zal de macht nooit vreedzaam opgeven. Het totalitaire maffiaregime zal met maximale wreedheid vechten om te overleven; het zal niet breken door vreedzame demonstraties van studenten en gepensioneerden. Als de Russische oppositie na de moord op haar leider geen radicale veranderingen doorvoert in haar strijdmethoden, vrees ik dat zij alle relevantie zal verliezen.
Navalny’s nalatenschap
Aan het einde van de Oscarwinnende documentaire over Navalny vroeg de regisseur: „Aleksej, als je wordt gearresteerd en gevangengezet, of als het ondenkbare gebeurt en je wordt vermoord, welke boodschap laat je dan achter voor het Russische volk?”
Navalny antwoordde: „Geef niet op. Als dit gebeurde, als ze besloten mij te vermoorden, betekent het dat we op dat moment buitengewoon sterk zijn. Je moet deze kracht dus gebruiken. Niet opgeven. Niet vergeten dat wij, een enorme kracht, nu leven onder het juk van deze slechte kerels, louter omdat we niet beseffen hoe sterk we werkelijk zijn. Het enige wat het kwaad nodig heeft om te zegevieren, is de passiviteit van goede mensen. Stil blijven zitten kan dus niet.” Navalny kijkt even ernstig in de camera en lacht dan voluit. Dit is Aleksej Navalny’s nalatenschap. We mogen de hoop niet verliezen, we moeten blijven strijden. En blijven lachen.
Het lukte smeerlap Poetin niet om de vrolijke dromer Navalny te breken. Hij vermoordde hem maar het gelach van Aleksej Navalny om de dwerg in het Kremlin zal blijven naklinken.
Poetin daarentegen staat de glorie van Hitler te wachten. Hopelijk ook diens lot.
